Мы нагадаем словы У.І.Леніна, сказаныя пра Герцэна, якія характарызуюць

непасрэдныя погляды Леніна на рэвалюцыйныя падзеі 1863 г.: “Герцен выратаваў чэсць рускай дэмакратыі”. ¹

Вядома, як прыхільна ставіліся да рэвалюцыйных падзей у Поьшчы, Беларусі, Літве К.Маркс і Ф.Энгельс, як яны ўсе свае творчыя сілы, энергію, свой вялікі аўтарытэт у міжнародным рэвалюцыйным руху накіроўвалі на дапамогу паўстаўшым народам, адстойвалі іх правы на самавызначэнне, арганізоўвалі збор сродкаў для паўстанцаў, кампанію салідарнасці рабочага класа еўрапейскіх краін з паўстанцамі, выкрывалі прадажніцкую палітыку еўрапейскіх краін у дачыненні да “польскіх падзей”.

На думку К.Маркса і Ф.Энгельса пры станоўчым развіцці падзей  гэта рэвалюцыя магла стаць зыходным момантам агульнаеўрапейскай рэвалюцыі. Яны разлічвалі, што рэвалюцыйныя падзеі дадуць штуршок рускай рэвалюцыі, дзе ў народных масах працягвалася рэвалюцыйнае браджэнне, выкліканае незадавальненнем рэформай 1861 г., якое, злучыўшыся з рускай рэвалюцыяй, перакінецца ў Еўропу. Яны лічылі, што ў Еўропе зноў шырока адкрылася эра рэвалюцыі. ² Гэтыя надзеі мацнелі па меры развіцця рэвалюцыйных падзей. Асабліва ўпэўненасць прыйшла, калі за рэвалюцыйнымі падзеямі 22 студзеня 1863 г. у Польшчы, у лютым і сакавіку ў большасці месцаў Беларусі і Літвы ўспыхнула паўстанне, якое адразу набыло дэмакратычны, антыпрыгонніцкі, сапраўды масавы, сялянскі характар.

К.Маркс і Ф.Энгельс адразу звярнулі ўвагу не толькі на гераізм паўстанцкіх атрадаў Літвы і Беларусі, але ў першую чаргу на характар, мэты паўстання. Так, 8 красавіка 1863 г. Ф.Энгельс у сваім лісце да К.Маркса піша, штоЛітоўскі (К.Маркс і Ф.Энгельс, як і большасць публіцыстаў таго часу, нярэдка ўжывалі ў адносінах да Беларусі старую гістарычную назву – “Літва”) рух цяпер самы важны, бо ён выходзіць за межы кангрэсавай Польшчы, у ім прымаюць большы ўдзел сяляне, а бліжэй да Курляндыі ён набывае нават прамы аграрны характар. ³

Аналізуючы пасля поспехі і няўдачы паўстання, К.Маркс і Ф.Энгельс прыйшлі да высновы, што, нягледзячы на паражэнне, яно мела міжнароднае значэнне. Што датычыцца Расіі, то, дзякуючы гэтаму паўстанню, яна наблізілася яшчэ бліжэй да канкрэтных рэвалюцыйных пераўтварэнняў.

Самай яркай асобай у падрыхтоўцы і правядзенні паўстання быў Кастусь Каліноўскі. Ён нарадзіўся 21 студзеня (2 лютага) 1838 г. у маёнтку Мастаўляны Гродзенскага павета ў мнагадзетнай сям’і малазямельнага шляхціча, уладальніка невялічкай майстэрні льняных вырабаў. Прыкладна праз дзесяць гадоў сям’я Каліноўскіх пераехала ў вёску Якушоўку Ваўкавыскага павета. Менавіта тут на краю Белавежскай пушчы сярод беларускіх сялян і прайшлі дзіцячыя гады будучага рэвалюцыянера. З 1847 па 1852 год К.Каліноўскі вучыўся ў Свіслацкай гімназіі. Трэба адзначыць, што ў гімназіі існавалі тайныя таварыствы і працвітаў дух вальнадумства, што аказала станоўчы ўплыў на фарміраванне светапогляду юнага Кастуся. Адразу пасля заканчэння гімназіі Каліноўскі ў 1856 г. паехаў у Маскву, каб паступіць ва універсітэт. Але праз год разам з братам Віктарам павінен быў пераехаць

^1. Ленін У.І. “Памяці Герцэна”// Творы. – Т. 18. –С.13 – 14.

^2. Маркс К., Энгельс Ф. Соч. – 2-е изд. – Т. 30. – С.266.

^3.Гл.: Маркс К., Энгельс Ф. Соч. – 2-е изд. – Т. 30. – С.276