Адам Брэменскі:

(урывак)

Sclavania igitur, amplissima Germaniae provintia, a Winulis incolitur, qui olim dicti sunt Wandali. Decies maior esse fertur, quam nostra Saxonia, praesertim si Boemiam et eos qui trans Oddaram —

Schol.15

Schol. 15. Trans Oddoram fluvium primi habitant Pomerani, deinde Polani, qui a latere habent hinc Pruzzos, inde Behemos, ab oriente Ruzzos.

– sunt Polanos, quia nec habitu nec lingua discrepant, in partem adieceris Sclavaniae. Haec autem regio cum sit armis, viris et frugibus opulentissima, firmis undique saltuum vel terminis fluminum clauditur. Eius latitudo est a meridie usque in boream, hoc est ab Albia fluvio usque ad mare Scythicum. Longitudo autem illa videtur, quae initium habet ab nostra Hammaburgensi parrochia et porrigitur in orientem, infinitis aucta spatiis, usque in Beguariam, Ungriam et Graeciam. Populi Sclavorum multi, quorum primi sunt ab occidente confines Transalbianis Waigri, eorum civitas

Aldinburg maritima. Deinde secuntur Obodriti, qui nunc Reregi vocantur, et civitas eorum Magnopolis. Item versus nos Polabingi, quorum civitas Razispurg. Ultra illos sunt Lingones et Warnabi. Mox habitant Chizzini –

Schol.17

Schol. 17. Chizzini et Circipani cis Panim fluvium habitant, Tholosantes et Rehtarii trans Panim fluvium; hos quatuor populos a fortitudine Wilzos appellant vel Leuticos.

– et Circipani, quos a Tholosantibus et Retheris separat flumen Panis, et civitas Dimine. Ibi est terminus Hammaburgensis parrochiae. Sunt et alii Sclavaniae populi, qui inter Albiam et Oddaram degunt, sicut Heveldi, qui iuxta Habolam fluvium sunt et Doxani, Leubuzzi, Wilini et Stoderani cum multis aliis. Inter quos medii et potentissimi omnium sunt Retharii…

Славія - гэта вельмі шырокая вобласць Нямеччыны, населена вінуламі, якія некалі зваліся вандаламі. Славія ў дзесяць разоў больш нашай Саксоніі, калі прылічаць да яе чэхаў і  жывучых  па той бок Одры -

(Нататка 15. Па той бок Одара жывуць памераны, далей паляне, якія з аднаго боку мяжуюць з прусамі, з другога - з багемамі, з усходу - з русамі).

- палякаў, якія не адрозніваюцца ад жыхароў Славіі ні сваёй знешнасцю, ні мовай. Гэта краіна, вельмі багатая людзьмі, зброяй і пладамі, з усіх бакоў акружана дужымі натуральнымі межамі, утворанымі гарамі, пакрытымі лесам і рэкамі. У шырыню, гэта значыць з поўдня на поўнач, краіна гэта распасціраецца ад ракі Лабы [Эльбы] да Скіфскага [Балтыйскага] мора. Даўжыня ж уяўляецца настолькі значнай, што, пачынаючыся ад нашай Гамбургскай епархіі, распасціраецца праз неаглядныя абшары аж да Баварыі, Вугоршчыны і Грэцыі. Славянскіх народаў існуе шмат. Сярод іх найболей заходнія - гэта вагры, якія жывуць на мяжы з трансальбінгамі. Іх горад, які ляжыць у мора, Альдынбург (Старград). Затым жывуць абадрыты, якіх зараз завуць рэрагамі, і іх горад Магнаполіс (Велеград). Да ўсходу ад нас [г.зн. ад Гамбурга] жывуць палабы, горад якіх завецца Ратыборам [Рацібургам]. За імі гліняне і варны. Далей жывуць хіжане -

(Нататка 17. Хіжане і чаразпеняне жывуць да поўначы ад ракі Пены, даленчане і ратары  - да поўдня. Гэтыя чатыры народа, па чынніку іх адвагі,  завуць вільцамі  ці люцічамі)

- і чаразпеняне, якія аддзеляюцца ад даленчан і ратараў  ракой Пенай і горадам Дыміным. Там мяжа Гамбургскай епархіі. Ёсць яшчэ і іншыя славянскія плямёны, якія жывуць паміж Лабай і Одрай: гаваляне па рацэ Гавеле, дачане, любушане, валыняне і стодаране і шматлікія іншыя, з усіх іх самымі магутнымі з'яўляюцца ратары...

Калі выпісаць падобныя этнонімы ў таблічку:

Валыняне

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Валыняне - усходнеславянскае племя ці племянны звяз, згадваемы ў Аповесці мінулых гадоў і ў баварскіх летапісах. У адпаведнасці з апошнімі, валыняне валодалі сямідзесяццю крэпасцямі ў канцы X стагоддзя. Некаторыя гісторыкі лічаць, што валыняне і бужане з'яўляюцца нашчадкамі дулебаў. Іх галоўнымі гарадамі былі Валынь і Ўладзімір-Валынскі. Археалагічныя даследаванні паказваюць на тое, што ў валынян былі развіты земляробства і шматлікія рамёствы, у тым ліку каванне, ліццё і ганчарства.

У 981 валыняне былі падпарадкаваны кіеўскім князем Уладзімірам I і ўвайшлі ў склад Кіеўскай Русі. Пазней на тэрыторыі валынян утварылася Галіцка-Валынскае княства.

Спасылкі:

Карта расселения народов Европы в IX веке.УНПК Орловский Государственный Технический Университет

Валыняне

З пляцоўкі Вікіпедыя.

ВАЛЫНЯНЕ, гіст. велыняне, славянскае племя.

У час славянскай каланізацыі занялі значныя землі на поўдні і паўднёвым захадзе суч. Беларусі, паасобнымі высяленнямі дасягаючы паўночных раёнаў (Глыбоцкі, Верхнядзвінскі, Горацкі).

Лічыцца, што дамінуючага культурнага ўплыву ў Беларусі не мелі.

Крыніцы

[Ерм1990] Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі і новагародскі перыяды. — Мн.: Маст. літ., 1990. ISBN 5-340-00614-X.

Узята з "http://be.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BD%D1%8F%D0%BD%D0%B5"

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з волічамі, валынянемі.

в. Валошава>Менская вобласць > Слуцак >Сарогскі

в. Невалож> Менская вобласць > Любань >Юшкавіцкі

в. Валадута >Менская вобласць > Чэрвень >Раваніцкі

в. Валадута> Менская вобласць > Смілавічы >Раваніцкі

в.  Валевачы> Менская вобласць > Смілавічы >Валевацкі

в. Валіцкаўшчына>Менская вобласць > Менск >Самахвалавіцкі

в. Валенцінава>Менская вобласць > Барысаў >Лошніцкі

в. Вал >Менская вобласць > Барысаў >Зембінскі

в. Волма >Менская вобласць > Смалявічы >Пятровіцкі

в. Волма>Менская вобласць > Койданава >Волменскі

в. Волмечка>Менская вобласць > Койданава >Волменскі

в. Волма>Менская вобласць > Жодзіна >Пятровіцкі

в. Волма>Менская вобласць > Чэрвень >Клінакскі

в. Волма> Менская вобласць > Смілавічы >Клінакскі

в. Падваложка>Менская вобласць > Жодзіна >Поплаўскі

в. Валоўшчына >Менская вобласць > Менск >Ждановіцкі

в. Волаўшчына >Менская вобласць > Менск >Горанскі

в. Валоўнікі>Менская вобласць > Койданава > Путчынскі

в. Валы>  Менская вобласць > Беразіно >Мачэскі

в. Валоўніца>  Менская вобласць > Беразіно >Капланецкі

в. Валовікі> Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Гальшанскі

в. Валойці> Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Жупранскі

в. Бодзівалы> Гарадзенская вобласць > Астравец >Варнянскі

в. Валавічаўцы> Гарадзенская вобласць > Гародня > Падлабенскі

в.  Валаткішкі> Гарадзенская вобласць > Воранава >Пераганцаўскі

в. Валянчыцы>Гарадзенская вобласць > Шчучын > Ракавіцкі

в. Валейковічы> Гарадзенская вобласць > Смаргонь >Сольскі

в. Валіскоўшчына> Гарадзенская вобласць > Свіслач >Паразоўскі

в. Волпа> Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Волпаўскі

в. Валдацішкі> Гарадзенская вобласць > Воранава >Бальцішскі

в. Валатынь> Гарадзенская вобласць > Вялікая Бераставіца >Эйсмонтаўскі

в. Валавічаўцы> Гарадзенская вобласць > Гародня >Падлабенскі

в. Валоўнікі>Гарадзенская вобласць > Дзятлава >Вензавецкі

в. Валавічаўцы>Гарадзенская вобласць > Гародня >Рацічскі

х. Валынцішкі > Гарадзенская вобласць > Воранава >Пераганцаўскі

в. Валейкуны> Гарадзенская вобласць > Астравец > Варнянскі

х. Валейкуны> Гарадзенская вобласць > Астравец >Гервяцкі

в. Волца>Гарадзенская вобласць > Карэлічы > Малюшычскі

в. Валавель>Брэсцкая вобласць > Драгічын > Заказельскі

в. Валішча>Брэсцкая вобласць > Пінск >Валішчанскі

в. Валаўск>Гомельская вобласць > Ельск >Валаўскі

п. Волга > Гомельская вобласць > Рэчыца >Свірыдавіцкі

п. Волга>  Гомельская вобласць > Рэчыца >Заспенскі

в. Валынцы >Гомельская вобласць > Карма >Валынецкі

в. Валынцы >Гомельская вобласць > Карма >Кароцькаўскі

в. Валуцева >Віцебская вобласць > Верхнядзвінск >Валынецкі

в. Валожына-1> Віцебская вобласць > Паставы > Курапольскі

в. Валожына-2> Віцебская вобласць > Паставы > Курапольскі

в. Валожына 1> Віцебская вобласць > Паставы > Юнкаўскі

в. Валожына 2> Віцебская вобласць > Паставы > Юнкаўскі

в. Валожынкі>Віцебская вобласць > Шаркоўшчына > Валожынскі

в. Валненкі> Віцебская вобласць > Гарадок >Стадолішчанскі

в. Валынцы>Віцебская вобласць > Верхнядзвінск

в. Валынь> Віцебская вобласць > Глыбокае > Каробаўскі

в. Вальціны > Віцебская вобласць > Браслаў >Друйскі

х. Вальцінаўшчына > Віцебская вобласць > Браслаў >Друйскі

х. Вальцінаўшчына > Віцебская вобласць > Браслаў >Друеўскі

в. Вальціны > Віцебская вобласць > Браслаў >Друеўскі

х. Валентароўшчына> Віцебская вобласць > Міёры > Новапагосцкі

в. Валожанка>Магілёўская вобласць > Чавусы > Антонаўскі

в. Валоўнікі >Магілёўская вобласць > Мсціслаў >Мушынскі

в. Валоўцы> Магілёўская вобласць > Горкі > Рудкоўшчынскі

в. Валынцава>Магілёўская вобласць > Горкі > Горскі

в. Валынеж >Магілёўская вобласць > Касцюковічы >Пралетарскі

Прозвішчы: Валанскі, Валанцэвіч, Валачоўскі, Валентыновіч, Валінскі, Валіцкі, Валовіч, Валожынскі, Валынскі, Валынцэвіч, Вальбек, Валькоўскі, Вальніцкі, Вальчэўскі, Вальтар, Валюжыніч, Валянскі – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Валевич Мартин, б. Бяржанскай вол. Жамойцкай з-лi 276
Валиконите И., с. 404
Валко Иван, мяшч. г. Полацк 221
Волвинцов Иван, б. Полацкай з-лi 219
Волг Мац, б. Ейшышскага пав. Троцкага в-д. 90
Волентин, б. Крожскай вол. Жамойцкай з-лi 282
Воловичи, шэсць братоў, б. Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 99 адв.
Воловницкий Василсй, б. Мсцiслаўскага пав. 227 адв.
Волокит Иван, б. Клецкага пав. 211 адв.
Волокитич Яцко, б. Клецкага пав. 212
Волошын Василей, б. Берасцейскага пав. Троцкага в-д. 108 адв.
Волтейкович Стас, слуга путны Кернаўскага пав.Вiленскага в-д. 58
Волчкевич Мацко, б. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д. 39
Волчкевич Радивон, б. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д. 39
Волчкевич Юхно, б. Рудамiнскага пав. Вiленскага в-д. 49
Волчкевича Юхно Якубович, б. Рудамiнскага пав. Вiленскага в-д. 47 адв.
Волчкович Балтромей, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 110 адв.
Волчкович Богдан, б. Менскага пав. Вiленскага в-д. 30
Волчкович Мис, б. Ейшышскага пав. Троцкага в-д. 87 адв.
Волчкович Мокей, б. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д. 39
Волчкович Хрщон, б. Ейшышскага пав. Троцкага в-д. 87адв.
Волчкович Янушко, б. Ваўкавыйскага пав. Троцкага в-д. 103
Волынец Миколай, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 178
Волынец Павел, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 173

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з волічамі, валынянемі.

Валандава - Македонія

Валбон (порт. Valbom) - Партугалія

Валлетта — сталіца Мальты

Валенсія - Іспанія

Вале - Грузія

Вале-дзе-Камбра (порт. Vale de Cambra) - Партугалія

Валенса (порт. Valença) - Партугалія

Валенсія - Венесуэла

Walskleben, г. Валліслево – Нямеччына

Валонгу (порт. Valongo) - Партугалія

Валпасуш (порт. Valpaços) - Партугалія

Вальядолід - Іспанія

Вольгаст - Мекленбург-Передняя Памеранія

Julin, г. Волін, Венеда - Прусія 
Валдай — Расія
Вальдзівія — Чылі
Вальпараісо — Чылі
Волгаград — Расія (ад назова р. Волга)
Волжскі — Расія
Волагда — Расія

МІФАЛОГІЯ

Удзельнікі трвдыцыйнага беларускага абходу двароў на першы дзень Вялікадня, што да нядаўняга часу практыкаваўся на ўсім этнічным абшары Беларусі і з’яўляецца этнавызначальным крытэрам( у пераходных зонах са змешаным насельніцтвам беларусы адрозніваліся ад суседзяў “валачобніцтвам”). Валачобны абход першапачаткова быў выкліканы святкаванням Новага года, верагодна, падчас веснавога раўнадзення, які і цяпер святкуецца ў некаторых іранскіх і іншых народаў Усходу – Наўруз. Спарадычна таксама назіраліся выпадкі валачобніцтва дзяўчат на Юр’я (Гродзеншчына), жанчын-гаспадынь вечарам пасля завяршэння ткання абыдзённага ахвярнага палатна “намёту” (гл. Абыдзённік) перад Юр’ем (паўночны захад Міншчыны).

Удзельнікі абходу, выключна мужчыны, арганізоўваліся ў гурты па ўзросту (дарослыя мужчыны, юнакі, падлеткі). Кожная група мела свайго “пачынальніка”- запявалу, “падхватнікаў” – харыстаў, музыку ці музыкаў, “механошу”, абавязкам якога было не спяванне, а нашэнне “валачобнага” – дароў, што атрымлівалі В. за свае велічальна – віншавальныя песні гаспадару, гаспадыні, дарослым сыну і дачцы, бабцы.  Дары часткова спажываліся разам, часткова дзяліліся паміж В. Песні валачобныя надзвычай цікавыя, эпічна разгорнутыя, багатыя этнаграфічнымі рэаліямі, міфалагічнымі вобразамі, аптымістычныя па настроі, жыццясцвярджальныя.

Выключная каштоўнасць гэтага помніка духоўнай культуры беларусаў узмацняецца яшчэ і тым, што і сам валачобны абрад, і песні ўяўляюць  сабой рэалізацыю індаеўрапейскага міфа пра знікаючага бога ўрадлівасці (параўн. хецкага Тэлепіну) і яго вяртанне і аднаўленне, абуджэнне заснулай разам з ім прыроды.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

ВАЛАЧОБНІКІ

Валачобнікі - група мужчын (часам з жанчынамі), якія ў першы Вялікадня зь вечара і ўсю ноч абходзілі двары і сьпявалі пад вокнамі валачобныя песьні (асобна гаспадару, гаспадыні, іх дарослай дачцэ, нежанатаму сыну):

Дай табе Божа,

гаспадарочак,

I ў каморы,

і ў аборы.

А дзе гара —

там жыта капа.

А дзе лагчына —

там жыта сцірта,

А дзе лог —

там сена стог.

Дай табе Божа,

гаспадарочак,

Піва варыці,

Валачобны гурт складаўся запявалы ("пачынальніка"), падпявальнікаў, музы́кі (звычайна скрыпача) і механошы, які зьбіраў дары ("валачобнае" - фарбаваныя яйкі, вялікодныя булкі, сыр, невялікія грошы). Валачобны абрад, пашыраны пераважна на Поўначы і Ўсходзе Беларусі, цяпер страціў аграрна-магічны сэнс і бытуе як вясёлая сьвяточная забава.

ВАЛХВЫ

У перыяд Кіеўскай Русі назва паганскіх святароў. Можна меркаваць, што В. да прыняцця хрысціянства складалі спецыяльную карпарацыю, якая займалася рэлігійнымі справамі і падтрымлівалася дзяржаўнымі ўладамі. Накірункі дзейнасці В. былі вельмі разнастайнымі, пра што сведчаць летапісы, якія прыгадваюць вяліку колькасць розных “ спецыялізаваных” катэгорый В.: вешчуны, кобнікі, кашчуннікі, чараўнікі, ведуны,  баяны, воблакаразгоннікі і т.п. Сустракаем у крыніцах і жаночыя спецыяльнасці: чараўніцы, ведзьмы, чарадзейкі, навузніцы ды інш.

Паступова назва “валхвы” знікае са старонак гістарычных крыніц. Але ж дзякуючы дастаткова талерантнай рэлігійнай палітыцы ў Вялікім Княстве Літоўскім, а да гэтага нейкі час і ў Полацкім Княстве, паганскія капішчы і святары захоўваліся яшчэ даволі доўга. У Тураве запісана паданне “Пра папа ідальскага”, дзе апавядаецца пра святара ў свяцілішчы каля горада, які дапамагаў хворым людзям, пакуль князь не забараніў шанаваць паганскіх багоў.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

Валхвы

Валхвы - у славянскай міфалогіі - "Старыя, сівыя бароды і валхвіты на вуліцу выходзілі" (Смол.); "Гэты рыжот мужык бо валхіт, страшны валхіт " (Перм.); "Зацьменне бывае таму, што нейкі валхід здымае Месяц з неба і варожыць" (Томск.)', "Старая  тая, баюць, валхітка; ці прысукаць каго ці псуту пасадзіць, каб чалавек ікаў, ужо на гэта ў яе справа е" (Перм.)\ " Валхвы ў нас  ёсць: Паланея, бабка Маша. Могуць адняць у кароў малако" (Ноўг.),

Па В. Далю: "Вяшчун, волх (стары.) - мудрэц, звездачот, астролаг: "Валхаваць, валошыць" - "чарадзейнічаць, вядзьмарыць, чараваць, кудзесіць, знахарыць, варажыць, ведзьмаваць, замаўляць, напускаць, шаптаць" < Даль, 1880>.

Па вызначэнні В. Н.Тацішчава, волхў  "часам тое самае значыць, што цяпер філосаф ці мудрэц"; акрамя таго, зразумела  якія-небудзь дзействы ці прадказанне  праз Д'ябла прамаўляюць, пра якога  як ў Бібліі, так і  ў свецкіх гісторыях даволі прыкладаў знаходзіцца". Варажба, лічыць В.Н.Тацішчаў, "ёсць простая ці дурная, другая злосная і больш вар'яцкая, але абедзьве  пачатак забабонаў" <Тацішчаў, 1979>.

Волхў ~ вядзьмак,  які валодае шматстайнымі ведамі і здольнасцямі: ён ведае мінулае і будучае, мае уладу  над стыхіямі ("здымае" Месяц), "псуе", насылае няшчасці і хваробы ці, насупраць, засцерагае, пазбаўляе ад псуты і вядзьмарства. Прыблізна гэтак жа характарызуецца і валхітка.

У замовах волхў, валхвіца - звычайна крыніцы небяспечнага ўплыву і  пералічваюцца сярод тых надзеленых звышнатуральнымі здольнасцямі  людзей, ад якіх "агароджваюцца”   (аўтар электроннай міфалагічнай энцыклапедыі Аляксандрава Анастасія myfhology.narod.ru )

Волхў – адна  з найстаражытных назваў ведзьмака, "моцнага" чараўніка.  Нагадаем, што, паводле Святога Пісання, валхвы прыносяць дарункі немаўлю Хрысту; у той жа час Сымон-волхў ~ антытэза Выратавальніка. У летапісы волхў - празорца, прадказваючы згубу  князю Алегу: "Пад 912 годам летапісец распавядае пра цудоўную смерць Алега па прадказанню  волхва і заўважае: "сёе  ж ёсць дзівосна, яка ад валхавання спраўджваецца вядзьмарства"" <Разаноўскі, 1915>.

Надзеляемыя  шматстайнымі здольнасцямі валхвы, ведзьмакі (магчыма, своеасаблівыя жрацы паганскіх бажаствоў, захавальнікі таемных ведаў, варажбіты) былі "ведзьмакамі адмысловага рангу", якія ўплывалі на дзяржаўны і супольны побыт. "Валхвы асабліва валодалі таямніцамі вады, гэтак  жа як і расліннасці. Па вераваннях народным, яны вядзьмарылі не толькі над вадой, але ў рэках. Пісьменныя продкі нашы нават у XVII ст. распавядалі з поўнай верай -- старую легенду, як быццам бы старэйшы сын міфічнага Славена зваўся Волхам, вядзьмарыў у р. Волхаве, і залягаў водны шлях тым,  якія яго не ўшаноўвалі. Далей, валхвы маглі рухаць паветра, даваць чароўны, чарадзейскі кірунак вятрам, ведунствам сваім

па  ветры ліха насылалі..." <Шчапаў, 1906>.  У некаторых выпадках як валхвы ўспрымаліся і князі. Так, лічылі. што князя Ўсяслава Полацкага маці "нарадзіла ад валхвавання" і вешчуны навязалі яму на галаву науз (чароўны вузел), надзяліўшы князя звышнатуральнымі здольнасцямі (да ператварэння  і да т.п.) <Сумцоў, 1890>.

Выява князя-валхва, правадыра лютвы, усёмагутнага ведзьмака, пярэваратня знайшла  адлюстраванне ў былінах. У быліне пра Вольга (Волха) Ўсяслававіча:  ён  ваяр, волат, абгортваецца то  шчупаком, то ваўком, то птушкай.

Валхвы, ведзьмакі яшчэ працяглы час пасля прыняцця хрысціянства мелі ўплыў на народ. У XI-XII стст. ўспыхвалі паўстанні пад правадырствам валхвоў, у тым ліку выкліканыя тымі ці іншымі стыхійнымі бедствамі, чыннікі якіх, па перакананні народа, маглі прадбачыць і ўхіліць валхвы.

Пад 1024 г. у летапісу  распавядаецца пра з'яўленне падчас голаду валхвоў у Суздалі "па д’яблскаму  падгаворванню і беснаванню", якія збівалі старых, якія трымалі, па іх словах, ураджай. Князь Яраслаў караў смерцю  іх, кажучы, што Бог за грахі наводзіць бедствы, "а чалавек  не вестка ніштожэ". Пад 4071 г" утрымоўваецца цэлы шэраг аповядаў пра валхвоў. "Волхў  прываблены нячысцікам, прыйшоў у Кіеў, прарочачы, што Днепр пацячэ ўгару, а Русь памяняецца месцамі з Грэцыяй" Невегласы (невукі. - М. В.) паслухалі яго, а праведныя смяяліся:

"Нячысцік табою гуляе на пагібель табе". І, сапраўды, у адну ноч ён згінуў без весткі..."

Па Статуту святога Ўладзіміра царква пераследвала ўсякія віды чараўніцтва, "хоць і не смяротнаю казняю; часам, зрэшты, яна нават брала іх (валхвоў. - М. В.) пад сваю абарону (Серапіён Уладзімірскі).  Іх больш пераследвала свецкая ўлада за здзяйсненне крымінальных спраў і за абурэнне народа" <Разаноўскі, 1915>. Паступова роля "валхвоў і ведзьмакоў" становіцца значна меней  (усё больш засяроджваючыся ў сферы прыватнага жыцця), аднак гісторыка-літаратурныя помнікі працягваюць згадваць пра валхвоў аж да XVIII ст.

У 1689 г. у Загадзе Вышуковых спраў дапытваўся "волхў Дарафейка", які паказаў, што стольнік Андрэй Безабразаў прасіў яго "напусціць па ветры на вялікіх цароў, каб яны былі да яго добрыя". "Волхў  Дарафейка абвясціўся ніжагародскім пасадскім, рамяством канавал і рудамет, умелы бабамі варажыць, і на руку людзей глядзець, і ўнутраныя хваробы ў сталых і ў немаўлятаў пазнаваць, і лячыць шэптамі, - і паказаў, што-дэ яго навучыў гэтаму рамяству ніжагародскі канавал Фёдар Бабылёў.  Пра знойдзеныя  ж у яго торбах бабы, траву  і росны  ладан  Дарафейка паказаў, што бабамі ён разводзіць і адгадвае, а ладанам засцерагае на вяселлях жаніхоў і нявест ад хвацкіх людзей - ад чараўнікоў; а траву багародзіцкую дае піць людзям ад сардэчнай хваробы, без шэптаў; а рве-дэ ту  траву ўлетку ў Святкі  Іяана Папярэдніка з шэптамі: „К чаму ты, трава, годна, к таму будзь і годна"... Пры гэтым Дарафей дадаў: "Ён жэдзе і зубную хваробу лечыць, і шчэпату і ламату ўгаворвае і руду (кроў) замаўляе". Прызнаўшыся пад катаваннем, што ён цара Пятра Аляксеевіча бачыў і вершы "пра прызначэнне нуды па Андрэю Безабразаве па ветры пусціў" волхў  (разам са стольнікам) быў пакараны" <Трувараў, 1889>.   Нельга не заўважыць, што "волхў  Дарафейка" ў гэтай "дзяржаўна важнай справе" характарызуецца ўвогуле вось гэтак  жа, як вядзьмак вясковых павер'яў XIX-XX стст. "Стыхіі  ж  уяўляюць сабою замову.

Назва "волхў" была засвоена, захавана і некаторымі раскольніцкімі  сектамі: родапачынальнікаў людзей Божыіх.  Данілу Філіпава і Селіванава, зарод "дадатна прызнаваў "вялікімі волхвамі". З'яўленне "вялікіх валхвоў" суправаджаюць стыхійныя бедствы і ўзрушэнні. Яны надзяляюцца Голдаўскімі здольнасцямі" дарам вяшчунства і правіда; яны не толькі пасроднікі паміж Богам і людзьмі, але і ўвасабленне Бога на Зямлі - у абліччы вялікіх валхвоў прагледжваюць рысы надзеляемых адмысловай магутнасцю і ўплывам вешчуноў-ведзьмакоў: "антрапамарфічная апатэоза людзей, асабліва прарочых, як валхвы і волаты, вельмі звычайная як у славянскай, так асабліва ў фінскай і нават збольшага ў татарскай міфалогіі. Па паганскім вераванні ўсходніх славян, верыўшых у пярэваратняў усякага роду, усякі вялікі волхў  мог "сесці ў багі", і невегласі, г. зн. невукі са злонай верай баснасловілі  нават у XVII ст. быццам старэйшы сын міфічнага Славена сеў у багі..." <Шчапаў, 1906>.

Волхў  - назва ведзьмака,  якая  ўжываецца ў летапісах, у кніжнай, пісьмовай гаворцы, з'яўляецца таксама народнай, распаўсюджанай  у шматлікіх рэгіёнах. У той жа час гэта назва захоўвае адценне некаторай урачыстасці, загадкавасці, злучаецца з адмысловымі, "кніжнымі" спосабамі вядзьмарства, з "валхаваннем па кнігах валхоўным", з вядзьмарскімі "словамі-волхавамі": "Як на тое была бабулька здагадлівая, /А хапала сваю кнігу волхаўную. /А глядзела, валхавала ў кнізе волхаўнай" (ПЕЧ.). Волхў, волхавіць  пазначае "моцнага", абвеянага арэолам летапіснай таямнічасці ведзьмака,  часта гучыць не ў штодзённай, а ў рытуалізаванай, аформленай па вызначаных правілах гаворцы - у прысудах, замовах, а таксама ў былінах.

ВОЛАТЫ

Украінскі даследнік Ю. Г. Пісарэнка, зыходзячы з таго, што назвы “Вялес, Волас” і “волат” маюць агульную этымалогію, прасочвае сувязь фальклорных В. з богам Вялесам. Як гэты бог, так і В. мелі дачыненні да замагільнага свету. З іншага боку, іх яднала таксама функцыя забеспячэння ўрадлівасці. У прыватнасці, сувязь ураджайных тэрмінаў кораня “волат” з Вялесам засведчыў земляробскі абрад пакідаць некалькі каласоў (“волацяў”) на полі нязжатымі. Гэтыя каласы лічыліся “Воласавай барадой” (гл. Барада).

У Сярэднявеччы ў в. Валатава (цяпер на тэрыторыі г. Гомеля) існавала Мікольская царква. На Волатавым полі пад Ноўгарадам Вялікім таксама стаяла Мікольская царква, а раней, згодна з паданнем, стаяў ідал Воласа. Святы Мікола Мірлікійскі быў хрысціянскім заменнікам Вялеса. Гл. таксама Валатоўкі.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

Волаты, па павер'ях, - якія некалі засялялі зямлю,  гіганты- асілкі. Волаткамі  могуць зваць курганы, якія лічацца магіламі старажытных волатаў, "першанасельнікаў і першапродкаў":  "Гэтыя страшыдлы былі волаты <...> то ж, што ў грэкаў гіганты", - пісаў у канцы XVIII ст  М. Чулкоў. Па паведамленні Ф. Буслаева, велеты ці волаты, дзівакі - < першабытныя жыхары Сібіры, ад якіх быццам бы засталіся курганы" (Ірк.) <Буслаеў, 1861>. М. Н. Макараў адзначае, што рэшткамі старажытных волатаў, "касцямі  волатаўскімі" часам шанаваліся выкапнёвыя косткі мамантаў: "У акрузе Пераслаўля-Залескага адзін абшарнік ужываў плоскую Мамантаву костка замест печкавай засланкі, добрыя людзі клікалі гэту костку рабром Дабрыні Нікіціча" < Макараў, 1838>.

В. Даль так характарызуе злучаныя з волатамі  павер'і:  волат - "гігант, асілак, магучан, магыт, магут, велецень (Поўдзень),  чалавек незвычайнага росту, а часам і сілы. У волатаў  казачных, у асілкаў, сіла злучаецца з ростам і мажнасцю: рэшткі іх народ бачыць у костках дапатопных жывёл, а ў Сібіры кажуць, што цэлы народ ВОЛАТАЎ жыўцом сышоў у зямлю" <Даль, 1880>.

У павер'ях і паданнях сялян XX ст. якасці старажытных волатаў часам прыпісваюцца сучасным героям. Так, у апавяданні, запісаным І. В. Карнаухавай на Рускай Поўначы, партызанскага камандзіра "клічуць па-бальшавецкаму - Мурат". "Гэты Мурат у далёкіх краях нарадзіўся, ды нядобрай сілы быў. Як стане з таварышамі на вуліцы песціцца, дак каго за руку хопіць - таму рука прэч, каго за нагу хопіць - таму нага прэч. Вось яго да нас паслалі: "Хай ты лепш, кажуць, ворага б'еш, чым свой народ псуеш". І паставілі яго тут самым галоўным палкоўнікам. Ну, а ён хітры на выдумку, <...> возьме барану вялікую, з салдатам ляціць ды іншай бараной пакрыецца. Едуць ды страляюць. А іх і не відаць і не ўзяць ніяк. Барана чапляецца, дак  і праз зямлю пройдзе і праз спеў. Ну вось, усякаму ён быў навучаны і такія справы ведаў, што да ночы і казаць не жадаю" <Карнаухава, 1934>.

ВАЛАТОЎНЫ

У беларускіх паданнях жанчыны – асілкі, надзеленыя надзвычайнай сілай. З культам В. у Беларусі звязаны шэраг геаграфічных аб’ектаў: Багатыр [-ка-] гара (Расонскі р-н), Дароціна гара (Дрысенскі р-н), Дзявочая гара (Мсціслаўскі , Валожанскі р-ны) ды інш.  На думку Э. Зайкоўскага, культ В. падобны да вобраза Багіні-Маці (Дзевы), “панеслай ва ўлонні сваім”. Але ў большасці выпадкаў фальклорная традыцыя звязвае В. не са стваральнай(урадлівасць, плоднасць, даброты), а з разбуральнай дзеяй, са стыхіяй вайны і адпаведна смерці.  Так, В., што жыла на гары блізу Расонаў, прыводзіць да згубы чужынскае войска; Дарота з Асвейшчыны таксама “жанчына-вой”, якая “змагалася ў нейкую даўнюю вайну і загінула на гары”.

Тэма вайны прасочваецца і ў паданні, звязанай з Дзявочай гарой блізу Мсціслава, ды іншымі археалагічнымі помнікамі. Такім чынам, вобраз В. можа ўзыходзіць да разбуральнай іпастасіі Багіні-Маці, якая звязваецца з дзікунствам, ярасцю, вайной, злымі чарамі, што тлумачыцца прыналежнасцю жаночага пачатку да стыхіі хаосу. Беларускія В. знаходзяць паралелі ў кельцкай (багіня вайны Морыган); германскай (ваяўнічыя дзевы- багатыркі Валькірыі і Дысы) і прускай міфалогіях. Рэшткі культу В. прасочваюцца ў міфалагічных вобразах пазнейшага часу: Стрызе, Плачцы і некаторых іншых.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

Вол

Два вала ў Écomusée de la Grande Lande (Аквітанія)

Вол - кастрыраваны самец буйнай рагатай скаціны. Выкарыстоўваецца як мясная і працоўная жывёла. Перавагі выкарыстання вала над быком у сельскай гаспадарцы складаюцца ў тым, што дзякуючы адсутнасці палавых залоз і нізкаму ўтрыманню палавых гармонаў, валы не выпрабоўваюць цягі да самак, паводзяць сябе нашмат спакайней і іх паводзіны больш кантраляваны. Пры кастрыраванні маладых самцоў-цялятаў атрымліваўся вол. Валы выкарыстоўваюцца і выкарыстоўваліся ў першую чаргу як цяглавыя жывёлы, пры ўзворванні зямлі, выкарыстоўваліся (і выкарыстоўваюцца ў краінах у стадыі развіцця) як крыніца энергіі.

Два вала на калоне Сальвадора, 1964

Валы шматкроць згадваюцца ў Бібліі, у сярэднявечных пісьмёнах, і ў розных літаратурных творах пісьменнікаў перыяду аж да 1930-х гадоў XX стагоддзя. У Расійскай імперыі валоў выкарыстоўвалі пераважна ў паўднёвых рэгіёнах - на Ўкраіне, у Казахстане, у зоне паўднёвых лесастэпаў і стэпаў.

У геральдыцы

Геральдычны вол

Вол уяўляецца ўзвар'яваным (фр. furieux), калі стаіць на задніх нагах,  ідучым (фр. rampant), калі намаляваны ў профіль, з хвастом,  падаючым  на спіну.

Вол

Калі вол асацыюецца з быком, ён сімвалізуе сонечны пачатак і пладавітасць. Калі ж ён разумеецца як кастрыраваны бык, то губляе значэнне пладавітасці і становіцца месяцовым знакам, увасабляючы прыроджаную фізічную сілу, цярплівую працу, дабрабыт і ахвярапрынашэнне. У Кітаі вол займае месца быка ў сімволіцы вясны, пладавітасці і земляробства і з'яўляецца другім з дванаццаці жывёлін зямных галін. У кітайскім будызме белы вол сімвалізуе сузіральную мудрасць. У хрысціянстве ўвасабляе цярпенне, сілу, цяжар Хрыста, Хрыста як праўдзівую ахвяру, і з'яўляецца атрыбутам евангеліста св. Лукі, які падкрэслівае ахвярны аспект жыцця Хрыста. Прынята лічыць, што вол і асёл на карцінах, якія паказваюць Каляды, сімвалізуюць язычнікаў і габрэяў. Вол - эмблема св. Бландыны, Джульеты, Леанарда, Медарда і Сільвестра. У грэка-рымскай традыцыі вол - знак земляробства і ахвярапрынашэння. У даасізме - дзікая жывёльная прырода, небяспечная пры адсутнасці дысцыпліны, але карысная сваёй моцай, калі яна ўтаймавана. Гэта сімволіка выкарыстоўваецца ў даоскіх і чань-будысцкіх карцінах дзесяці  пасвіўшыхся  быкоў ці валоў, на якіх жывёла спачатку малюецца цалкам чорнай, затым, па меры прыручэння, паступова становіцца белай  і, нарэшце, знікае зусім, што сімвалізуе пераадоленне прыроднай абумоўленасці.

Крыніца: http://mirslovarei.com/content_sim/Vol-131.html

Гісторыя ісландскага герба

Гісторыя ісландскага герба сягае 10 ст, калі Ісландыя была вольнай краінай, з уласным парламентам. Амаль усе пасяленцы былі з Нарвегіі, таму гэта краіна была зацікаўленая ў тым, каб падпарадкаваць сабе выспу.

Кароль Нарвегіі Харальд Хаарфагрэ Прыгожавалосы – (каля 860-930 гг.) накіраваў ў Ісландыю свайго пасла Уні Гардарсана, каб той пераканаў мясцовых жыхароў падпарадкавацца Нарвегіі. Ён спадзяваўся, што здолее пераканаць ісландцаў нарвежскага паходжання. А Уні кароль паабяцаў, што той стане князем. Але ісландцы не жадалі адмаўляцца ад незалежнасці і адмовілі Харальду. 

Прыкладна ў той час узнікла легенда, як падчас візіту ў заходнюю Нарвегію кароль Даніі Харальд Сінезубы (кадя 936-986) вырашаў захапіць Ісландыю і пастанавіў выслаць туды вайсковыя караблі. Такім чынам кароль хацеў адпомсціць ісландцам за насмешку над датчанамі, якія, быццам бы дрэнна паставіліся да нарвежскіх маракоў, якія пацярпелі крушэнне каля берагоў Даніі. 

Паводле легенды, найперш кароль выслаў у Ісландыю чараўніка, каб той знайшоў лепшае месца для караблёў. Чараўнік ператварыўся ў кіта, паплыў у бок Ісландыі, але нідзе не мог трапіць на бераг, бо ўзбярэжжа ахоўвалі духі-ахоўнікі выспы.  

На ўсходзе чараўніка сустрэў крылаты цмок са страшным языком. Чараўнік падаўся на поўнач, але там яго чакаў грыф, таксама з вялізарным страшным языком. Тады чараўнік паплыў на захад, але там з’явіўся рагаты вол і кіт быў вымушаны паплысці на поўдзень. Тут яго чакаў асілак з жалезным кіем. Чараўніку нічога не заставалася, як вярнуцца ў Данію. 

На ісландскім гербе паказаныя духі-абаронцы Ісландыі, якія выратавалі краіну ад захопнікаў. Пасля таго, як Ісландыя адрадзіла незалежнасць у 20 ст, урад выбраў менавіта гэты герб афіцыйным сімвалам краіны.

Крыніца: http://hurnievic.livejournal.com/68226.html

Вал (значэнні)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Вал:

"     Земляны вал - штучны насып, абарончае збудаванне.

o     Зміевы валы - старажытныя абарончыя валы па берагах прытокаў Дняпра.

o     Траянавы валы - сістэма старажытных валаў на Ўкраіне, у Малдавіі і Румыніі.

o     Вал Адрыяна - умацаванне з каменя і торфу папярок выспы Вялікабрытанія.

o     Вал Антаніна - умацаванне з каменя і торфу папярок Шатландыі.

o     Вал Оффы - земляное ўмацаванне на мяжы паміж Англіяй і Ўэльсам.

o     Атлантычны вал - сістэма доўгачасовых умацаванняў уздоўж еўрапейскага ўзбярэжжа Атлантычнага акіяна.

"     Дзявяты вал:

o     народная назва самай высокай хвалі марскога прыбоя.

Зміевы валы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Зміевы валы

Зміевы валы  - народная назва старажытных (меркавана з II ст. да н. э. па VII ст. н. э.) абарончых валаў па берагах прытокаў Дняпра паўднёвей Кіева. Іх рэшткі захаваліся і сёння па рэках Віць, Красная, Стугна, Трубеж, Сула, Рось і інш. Валы па часе стварэння адпавядаюць Зарубенецкай, Чарняхоўскай і Пенькоўскай археалагічным культурам.

Назва "Змеяў вал" адбываецца ад народных легенд пра старажытных волатаў, якія ўціхамірылі і  запрэглі Змея (алегорыя выявы грозных качэўнікаў, зла і гвалту) у гіганцкі плуг, якім прааралі роў-разору, якая пазначыла межы краіны. Па іншай версіі, Зміевы валы названы па сваёй характэрнай змеепадобнай канфігурацыі размяшчэння на мясцовасці. Падобныя збудаванні вядомыя таксама на Паднестроў’і пад назвай "Траянавых валоў".

Скіфская тэорыя

Ва II ст. да н. э. у паўночным прычарнамор'і з'яўляюцца сармацкія плямёны.  Для абароны ад іх скіфы-земляробы будуюць абарончыя збудаванні,  ў тым ліку Зміевы, Траянавы і перакопскі вал.

Славянская тэорыя

Мэты будаўніцтва тыя ж што і ў скіфскай тэорыі, але ў якасці будаўнікоў паказваюцца праславяне, разнастайнасць тэорый засноўваецца на адсутнасці пэўных дадзеных пра культурную і этнічную прыналежнасць Зарубенецкай і Черняхоўскай археалагічных культур.

Гоцкая тэорыя

Гоцкі правадыр выклікае гунаў на бой (палатно П. Н. Арба, 1886)

Паводле гоцкай тэорыі Зміевы і Траянавы валы былі пабудаваны паўночначарнаморскім Каралеўствам Готаў (якое асацыявалася з Чарняхоўскай культурай) для абароны ад качэўнікаў гунаў. Падчас Вялікай Айчыннай вайны фашысцкая Нямеччына выкарыстоўвала гэту тэорыю для абгрунтавання тэрытарыяльных прэтэнзій на Ўкраіну і Крым. Па палітычных чынніках пасля вайны афіцыйнай савецкай гісторыяй існаванне Гоцкай дзяржавы ў паўночным Прычарнамор'і адмаўлялася, прызнаваўся толькі факт міграцыі гоцкіх плямёнаў праз гэтыя тэрыторыі.

Казка пра Мікіту Кажамяку і Змея Гарыныча

Мікіта Кажамяка - герой народнай казкі, запісанай у некалькіх варыянтах у розных абласцях Расіі, Украіны і Беларусі на сюжэт змеязмагання. Кажамяка (інакш - Кірыла, Ілля Шавец) да забіцця змея і вызвалення царэўны, у доказ волатаўскай сілы раздзірае некалькі складзеных разам бычыных скур. У найболей поўных варыянтах (беларускім і ўкраінскім) дачка кіеўскага князя, панесеная змеем, пазнае, што ён баіцца аднаго Мікіты Кажамякі; просіць бацьку адшукаць волата, якога пасланцы князя застаюць за працай; ён ад нечаканасці раздзірае 12 скур. Спачатку адмаўляецца, але, крануты просьбамі і плачам дзяцей, дасланых князем, абмотваецца пянькой, абшмароўваецца смалой і пасля бою са змеем вызваляе князёўну. У памяць перамогі ўрочышча каля Кіева з тых часоў клічацца Кажамякамі.

У паўночнарускім пераказванні іншы канчатак. Змей, перакулены Мікітам Кажамякам, моліць яго пра літасць і прапануе падзяліць з ім зямлю пароўну. Мікіта скаваў саху ў 300 пудаў, запрог у яе змея і правёў разору ад Кіева да мора; затым, дзелячы мора, ён забіў змея і ўтапіў яго труп, з тых часоў тая разора завецца Зміевымі  валамі.

Апісанне

Ўмацаванне ўяўляла сабою штучна створаныя земляныя валы, якія дапаўняліся рвамі. Асобныя іх участкі складаліся з некалькіх умацаваных ліній, якія ўяўлялі ў сукупнасці значныя па маштабах будаўніцтва і працягласці збудаванні. Агульная працягласць валоў складала каля 1 тыс. км. Ствараліся яны, як правіла, уступам у бок стэпу, фронтам на поўдзень і паўднёвы ўсход і ўтваралі адзіную сістэму супрацьконных загарод, якія дасягалі 10-12 м у вышыню пры шырыні ў падмурку ў 20 м. Часта валы ўзмацняліся на верхніх пляцоўках драўляным частаколам (часам сценамі) з байніцамі і вартаўнічымі вышкамі. Працягласць асобных валаў складала ад 1 да 150 км. Для трываласці ў валы закладваліся драўляныя канструкцыі. У падножжаў валоў, звернутых у бок ворага, капаліся рвы.

Выяўлена каля дзясятка розных канструкцый "зміевых валаў", у залежнасці ад характарыстак грунту, рэльефу і гідраграфіі мясцовасці. Асобныя ўчасткі валоў складаліся з некалькіх ліній умацаваных валоў і рвоў з эшаланаваннем на глыбіню звыш 200 км. Ззаду валоў у шматлікіх месцах знойдзены прыкметы гарадзішчаў і ўмацаванняў, якія служылі для месцавання вайсковых фармаванняў. На кірунках верагоднага руху суперніка у  валоў выстаўляліся вартаўнікі, якія ў выпадку небяспекі распальвалі дымлівыя вогнішчы, якія з'яўляюцца сігналам для збору на пагражальным кірунку умацавання для адлюстравання нападу ворага.

Першыя пісьмовыя згадванні

Некалькі разоў валы Сярэдняга Падняпроўя згаданыя летапісам: пад 1093 г.-два вала паўднёвей нізоўяў Стугны за Трэполем (сучаснае с. Трыполле), пад 1095 і 1149 гг.-абодва Пераяслаўскіх вала, пад 1151 г.-вал паўднёвей сярэдняй плыні Стугны да поўдня ад Васілева (сучасны г. Васількоў). Пры гэтым летапіс не дае прамога адказу на пытанне пра значэнне валоў як штучных збудаванняў. Яны згадваюцца пры апісанні ваенных дзеянняў як супраць полаўцаў, так і паміж старажытнымі князямі, але без вызначэння іх пэўнай ролі ў гэтых дзеяннях: : войска «проидоша вал»; «прошедше вал»; «ставшим межи валома»; «пришедше к валови»; «изидоша стрилци из валу»; «ста межи валома»; «иде за вал»; «пришедше к валови и не проходяче валу».  У летапісу пад 1223 г. гаворыцца пра з'яўленне ў паўднёвых стэпах орд Чынгісхана, якія прайшлі праз палавецкія валадарствы і, паводле аднаго з летапісных спісаў, «придоша близ Руси, идеже зовется вал Половечьский». У лісце да германскага імператара Генрыху II Брунон паведамляў, што Ўладзімір Святаславіч з лютвой два дня суправаджаў яго па шляху да печанегаў да мяжы сваёй дзяржавы, якую  ён атачыў (circumklausit) ад вандроўнага (качавога) ворага (vagum hostem) вельмі магутнай  і вельмі доўгай (firmissima et longissima) "агароджай" (sepe). Нажаль, у літаратуры няма адзінага меркавання пра значэнне ўжытага Брунонам лацінскага тэрміна "sepe". Яго перакладаюць і як "пасекі, завалы", і як "частакол", і як "загарадзь", і як "плот, паркан, драўляная агароджа". Аналогам апісанаму Брунанам збудаванню, па меркаванні большасці даследнікаў, можа быць толькі Змеяў вал з драўлянай сцяной наверсе.

Класіфікацыя валаў

-       Зміевы валы Валыні - абагульняючая назва велізарнай колькасці невялікіх па памерах і даўжыні валаў, якія змяшчаюцца ў чатырохкутніку Львоў-Луцк-Роўна-Цярнопаль.

-       Зміевы валы Падолля - назва суцэльнага вала, які цягнецца ад сярэдняй плыні ракі Буг да раёнаў цэнтральнай Чэркашчыны і невялікай колькасці меншых валаў гэтага ж раёна.

-       Зміевы валы Кіеўшчыны - найвялікая на Ўкраіне сістэма ўмацаванняў на правым беразе Дняпра, якая складаецца з валаў рознай вышыні і даўжыні. Ёй прыналежыць першае месца на Ўкраіне па агульнай працяжнасці.

-       Зміевы валы Пераяслава - двухвалавая сістэма ўмацаванняў непадалёк ад цяперашняга горада Пераяслаў-Хмяльніцкі Кіеўскай вобласці.

-       Зміевы валы Пасулля - назва шырокага вала, які цягнецца па правым беразе ракі Сула ад яе вусця да сярэдняй плыні і яго адгалінаванняў, якія даходзяць амаль да горада Сумы.

-        Зміевы валы Палтаўшчыны - два перарыўчатых вала, якія размешчаны на правых берагах рэк Ворскла і Харол.

-       Зміевы валы Харкаўшчыны - усяго два магутных рэдута даўжынёй 20 і 25 кіламетраў поруч Харкава і Зміева адпаведна.

-        Крымскія валы - трохрадовая сістэма ўмацаванняў паміж Азоўскім і Чорным морам на Керчанскім паўвостраве. Яшчэ ў сярэдзіне першага тысячагоддзя да нашай эры Герадот пісаў, што для абароны ад скіфаў мясцовае насельніцтва выкапала шырокі роў і пабудавала вал ад Таўрыйскіх гор да Меатыйскага  мора. Вал атрымаў назву Кіммерыйскага.

Спасылкі

Крыніца - «http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%BC%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D1%8B_%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8B»

Траянавы валы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Траянавыя валы - назва сістэм старажытных валаў на Ўкраіне, у Малдавіі і Румыніі. Збудаванне іх часта злучаюць з дзейнасцю рымскага імператара Марка Ульпія Траяна ў Дакіі.

Буджак і Бессарабія

Траянавы валы на карце гісторыі Бессарабіі  Аляксандра Вельтмана, 1827 год (пазначаны колерам)

У гэтым рэгіёне вылучаюць дзве лініі валоў: Ніжні Траянаў  вал і Верхні Траянаў  вал.

Ніжні Траянаў вал

Ніжні Траянаў  вал - размешчаны на тэрыторыі Бессарабіі, цягнецца ад мястэчка Пруга да горада Белгарад-Днястроўскі.

Верхні Траянаў вал

Верхні Траянаў  вал - пачынаецца поруч горада Бэндэры (Малдавія) і цягнецца да ракі Прут  бесперапыннай лініяй, затым рэзка паварочвае на ўсход і ламанымі лініямі злучае рэчку з дунайска-чарнаморскімі азёрамі Ялпуг, Катлабух і Сасык. Вышыня валаў дасягае 8 метраў.

Археалагічныя даследаванні аднаго з участкаў вала на тэрыторыі Малдавіі сведчаць пра тое, што вал быў насыпаны рымлянамі прыблізна на мяжы I-II стагоддзяў н. э. Таксама выяўлена, што ў III-IV веках вал выкарыстоўваўся для абароны ад рымлян, пры гэтым роў, выкапаны з паўночнага боку, быў засыпаны, а з паўднёвей - выкапаны новы.

Паднястроў’е

Траянавы валы Паднястроў’я - сістэма валаў, якія знаходзяцца паміж гарадамі Цярнопаль і Камянец-Падольскі. Маюць перарывісты характар. Складаюцца з двух эшалонаў цэнтральнага ланцуга і хаатычна раскіданых валаў (асобныя з іх знаходзяцца нават на Букавіне).

Рымскія валы і сцены ў Румыніі

Траянавы валы Румыніі. Умацаваная лінія даўжынёй каля 60 кіламетраў перасякае перэсмык паміж Дунаем і Чорным морам поруч гарадоў Чорнавада і Канстанца і складаецца з трох валаў - двух земляных і аднаго каменнага. Вышыня валоў цяпер на розных участках вагаецца ад 3 да 6 метраў. Два земляных вала знаходзяцца паўночней, а паўднёвы, каменны вал, па розных адзнаках з'яўляецца найстаражытным.

Спасылкі

Крыніца –

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B_%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8B»

Вал Адрыяна

Размяшчэнне Вала Адрыяна і Вала Антаніна ў Паўночнай Англіі і Шатландыі.

Вонкавы выгляд вала Адрыяна.

Вал Адрыяна ("Сцяна Адрыяна"; ангел. Hadrian's Wall, лат. Vallum Hadriani) - умацаванне з каменя і торфу, пабудаванае паміж 122 і 126 гг. Рымскай імперыяй пры імператару Адрыяне папярок выспы Вялікабрытанія для прадухілення набегаў каледонцаў з поўначы, і для абароны правінцыі Брытаніі да поўдня ад сцяны. Вал быў пабудаваны ў самым вузкім месцы выспы (ад сучаснага Карлайла да Ньюкаслу). Даўжыня - 117 км, шырыня - 3 м, вышыня - 5-6 м. На ўсходзе гэта была каменная сцяна, на захадзе - дзярновы вал. Па ўсёй даўжыні вала праз вызначаныя прамежкі стаялі наглядальныя вежы, а за імі размяшчалася 16 фартоў, абапал ішлі рвы.

Пасля таго як быў пабудаваны Вал Антаніна, за Адрыянавым валам ніхто не сачыў, і ён паступова руйнаваўся. Але ў 209 годзе імператар Север  загадаў пакінуць Антанінаў вал і ўмацаваць вал Адрыяна, усталяваўшы па ім мяжу рымскіх валадарстваў.

Пікты некалькі разоў прабівалі ў вале праходы, і рымляне ўрэшце ў 385 годзе пакінулі яго руйнавацца.

У наш час нядрэнна захаваныя разваліны фартоў яшчэ можна бачыць у Нортумберлендэ каля Хаусстэдса, Грэйт-Чэстэрса і Віндаланды.

Вал Антаніна

Размяшчэнне Вала Адрыяна і Вала Антаніна ў Паўночнай Англіі і Шатландыі.

Вал Антаніна ("Сцяна Антаніна"; ангел. Antonine Wall, лат. Vallum Antonini) - умацаванне з каменя і торфу, пабудаванае Рымскай імперыяй у 142-144 гг. пры імператару Антаніне папярок сучаснай Шатландыі, у 160 км да поўначы ад раней збудаванага Вала Адрыяна.

У 164 году вал пакінуты рымскімі войскамі. Уінстан Чэрчыль у сваёй кнізе "Нараджэнне Брытаніі" паказвае іншую дату гэтай падзеі - 186 год.

Рэшткі вала Антаніна.

Рэшткі вала Антаніна.

Вал Оффы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Вал Оффы - земляное ўмацаванне працягласцю 240 км, збудаванае ў VIII веку і супадаўшае месцамі з сучаснымі межамі Англіі і Ўэльса. Раней служыў памежным валам, якія падзяляў каралеўствы Мерсію і Поуіс. Вышыня насыпа - 2,5 м, шырыня дасягае 20 м (уключаючы прылеглыя рвы).

Апісанне

Традыцыйна лічыцца, што вялікая частка вала была насыпана ў часы і па загадзе Оффы, караля Мерсіі (757-796). Упершыню вал згадваецца ў складанні манаха-летапісца Ассера, напісаным у 893 годзе  і прысвечаным англасаксонскаму каралю Альфрэду Вялікаму.

У Мерсіі, у нядаўнія часы, быў адзін доблесны кароль, якога баяліся ўсе каралі і суседнія дзяржавы вакол. Яго клікалі Оффа, і гэта ён узвёў велізарны вал ад мора да мора паміж Брытаніяй і Мерсіяй.

Першае поўнамаштабнае даследаванне вала Оффы мела месца ў 1955 годзе, калі сэр Сірыл Фокс вылічыў працягласць насыпа і вызначыў, што ў сутнасці абодва яго канцы насамрэч даходзяць да вады (хоць і не да мора) - ад эстуарыя ракі Дзі  на поўначы і да ракі Уай на поўдні.

Нататкі:

Жизнь короля Альфреда

Спасылкі:

• Offa’s Dyke Association (англ.)

Крыніца –

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%BB_%D0%9E%D1%84%D1%84%D1%8B»

Атлантычны вал

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

"Атлантычны вал" (ням. Atlantik Wall) - сістэма доўгачасовых і палявых умацаванняў даўжынёй звыш 4000 км, створаная германскім войскам у 1940-1944 пасля разгрому Францыі ўздоўж  еўрапейскага ўзбярэжжа Атлантыкі ад Даніі да мяжы з Іспаніяй з мэтай прадухілення ўварвання саюзнікаў на кантынент.

Будаўніцтва было разлічана на 8 гадоў, пачалося фактычна ў 1942 і да канца 1943 было выканана толькі на 20 %.

Галоўным інжынерам, які распрацаваў сістэму ўмацаванняў і што кіраваў яе будаўніцтвам, стаў Фрыц Тодт, раней распрацаваўшы Заходні вал на мяжы паміж Францыяй і Нямеччынай.

Умацаванні ўзводзілі працоўныя, гвалтоўна дастаўленыя сюды з акупаваных тэрыторый. Усе яны працавалі пад эгідай так званай арганізацыі Тодта.

Напачатку 1944 фельдмаршалу Эрвіну Роммелю было даручана ўдасканаліць сістэму ўмацаванняў. Пад яго кіраўніцтвам уздоўж узбярэжжа і ў некаторых раёнах у глыбіні былі пабудаваны жалезабетонныя доты для месцавання кулямётаў, процітанкавых прылад і лёгкай артылерыі. На саміх узбярэжжах былі ўсталяваны мінныя палі і процітанкавыя загароды, а ў вадзе на ўзбярэжжы - марскія міны і падводныя загароды.

"Атлантычны вал" уяўляў сабою лінейную сістэму ўмацаванняў без эшаланавання ў глыбіню. Глыбіня абароны складала 2-4 км (Для параўнання - Лінія Зігфрыда па гэтым паказчыку мела 35-100 км, Лінія Маннергейма 90 км.) Меліся слаба ўмацаваныя ўчасткі, што і стала чыннікам для параўнальна хуткага прарыву падчас уварвання  англа-амерыканскіх сіл.

Адносна добра былі ўмацаваны раёны бельгійскага ўзбярэжжа, Па-дэ-Кале (на 68 % ад планаванага), мыс Грыне, вусце ракі Сены, выспы Гернсі і Джэрсі, гарады Брэст і Лар’ян; тутака ж размяшчаліся рухомыя рэзервы.

На ўзбярэжжа Нармандыі знаходзіліся слабыя гарнізоны, меліся толькі наглядальныя і камандныя пункты, па адной артылерыйскай батарэі на 20 км берагавой лініі.

Колькасць войскаў, змесцаваных для абароны "Атлантычнага вала", было недастатковым: ад вусця Шэльды да вусця Сены на працягу 700 км размяшчалася 15-я армія  ў складзе 14 дывізій, ад вусця Сены да вусця Луары на 1600 км - 7-я армія  ў складзе 8 дывізій.

Баяздольнасць дывізій была нізкай. У цэлым "Атлантычны вал" не апраўдаў надзей нямецкага камандавання, хоць і дазваляў у 1940-1944 забяспечваць прыкрыццё  Заходняга фронта малаважнымі другараднымі войскамі, а асноўныя сілы выкарыстоўваць на савецка-германскім фронце.

Атлантычны вал шырока рэкламаваўся фашысцкай прапагандай як непрыступны. Гэта ў некаторай ступені падтрымлівалася ўрадамі краін-удзельніц антыгітлераўскай кааліцыі, што дазваляла ім зацягваць адкрыццё другога фронта.

Спасылкі

Bunker Pictures - Pictures, locations, information about bunkers from WW2, The Atlantikwall and the Cold War

Крыніца –

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B2%D0%B0%D0%BB»

Валі

Валі – у германа-скандынаўскай міфалогіі бог помсты. Сын Одзіна і Рынд.

Паводле міфа, нарадзіўшыся, ён цалкам пасталеў за адзін дзень і адпомсціў за забойства Бальдра.

ВАЛЬКІРЫІ.

Валькірыі -  (ад. л. - інш.-ісл. valkyrja, літар. "забіраўшыя мёртвых, забітых"), выдатныя панны-ваяўніцы, выканаўцы волі Одзіна і якія з'яўляюцца яго спадарожніцамі. Яны нябачна бяруць удзел у кожнай бітве, даруючы  перамогу  таму,  каму прысуджаюць яе богі, а потым выносяць загінуўшых ваяроў у Валгалу, замак у нябесным Асгардзе, і там прыслугоўваюць ім за  сталом. Паданні завуць і нябесных валькірый, якія вызначаюць лёс кожнага чалавека.

У "Гаворках Грымніра" ("Старэйшая Эдда") даецца пералік Валькірый (паўторана  "Малодшай Эддай"), некаторыя іх імёны расшыфроўваюцца (Хільд - "бітва", Херф’етур - "путы войска", Хлекк - "шум бітвы", Труд  - "сіла", Хрыст - "узрушаючая", Міст - "імглістая"), іншыя – Скегг’ельд, Скегуль, Гель (Гейр), Гейрахед (Гейрэлуль), Рандгрыд, Радгрыд, Регінлейў - дакладнай расшыфроўцы не паддаюцца. Нябесныя  В. разам з норнамі, якія вызначаюць лёс усіх людзей пры нараджэнні, складаюць катэгорыю найнізкіх жаночых бажаствоў - дыс.

У гераічных песнях "Старэйшай Эдды" Валькірыі набываюць рысы жанчын-асілкаў.  Валькірыі фігуруюць у якасці ўмілаваных герояў Хельгі і Велунда. Валькірыю Сігрдрыву, у наступнай традыцыі атаясамленую з гераіняй папулярнага сюжэту германскага  эпасу пра нібелунгах - Брунхільд, Одзін апускае ў сон і карае (яна больш не будзе ўдзельнічаць у бітвах і выйдзе замуж) за тое, што яна яго не паслухалася  і ў паядынку паміж конунгамі  дала перамогу не Х’яльм-Гуннару (якому Одзін абяцаў перамогу), а Агнару; яе абуджае вялікі герой Сігурд ("Старэйшая Эдда", "Гаворкі Сігрдрывы").

У ісландскай "Сазе пра Н’яле" захавалася "Песня валькірый" (ці "Песня Дэрруда"); калі адбывалася знакамітая бітва пры Клонтарфе (1014) паміж ірландскімі лютвамі і скандынаўскімі вікінгамі,

Крыніца: аўтар электроннай энцыклапедыі  Аляксандрава Анастасія  myfhology.

ВАЛЬНЯСЫ

Вальнясы - літоўскі чорт. Сутрэча з ім нічога добрага чалавеку не нясе. Ён, як і ўсе чэрці, істота шкодная, але бывае трусаваты. . Асаблівае ён баіцца маланак і грома.

Аповяд пра тое як людзі вальняса выратавалі.

"Разгулялася неяк страшная навальніца. Гром так і біў куды патрапіць без жалю. Дождж як з цэбра ліў. Маланкі ўсё неба перакрыжавалі. Тут  і пастукаўся ў хатку да дзядкоў прахожы, увесь да ніткі змоклы. Добрыя людзі яго прынялі і абагрэлі. Прыгледзеліся -  а гэта вальняс! Ноздраў вось у яго зусім няма, затое ногі конскія. Напалохаліся старыя і давай яго святой вадой крапіць. Заверашчэў вальняс, просіць: дайце, маўляў, ад грома атуліцца. І мяшок грошай ва ўзнагароду паабяцаў. Навучыў ён дзядкоў: засуньце, маўляў, мяне ў бутэльку ды затыкніце рабінавым  коркам. Упрошвае, а сам так і памірае са смеху. Пагадзіліся гаспадары, зрабілі, як ён загадаў.

А калі неба выяснела, выпусцілі дзядкі вальняса з бутэлькі, а ён іх за гэта надарыў."

Крыніца: аўтар электроннай энцыклапедыі  Аляксандрава Анастасія  myfhology.

ВАЛЯР'ЯНА (Стоян, Ліхаманкавая трава, Вочны корань, Valeriana off.). Каб лятучы змей не змог увайсці ў хату, над агменем вынікала павесіць валяр'яну. Напярэдадні Ярыліна дня збіраюць валяр'яну і іншую  трава, і даюць іх быдлу, для абароны ад басаркояў.

Гаючасць

Лячэбныя ўласцівасці каранёў і карэнішчаў валяр'яны выкарыстоўваюць для збавення ад розных хвароб. Першым чынам, валяр'яна - гэты сродак, заспакайваючый нервы. Таксама яна спрыяе страваванню. Гэта выдатнае глістагонны  і ветрагонны  сродак. Прэпараты валяр'яны ў медыцыне прызначаюць пры наступных захворваннях і станах арганізма: нервовая ўзрушанасць, бессань, мігрэнь, істэрыка, клімактэрычнае засмучэнне, стэнакардыя, гіпертанічная хвароба, спазмы страўнікава-кішачнага тракта, парушэнне сакрэцыі страўніка і печані.

Лекавая расліна на прысядзібным участку - гэта проста сапраўдны скарб. Падумайце, бо ў першую чаргу вы атрымліваеце натуральную прыродную сыравіну для лекаў. Па-другое, такім чынам вы змагайцеся са шкоднікамі. І, вядома ж, гэта вельмі прыгожае ўпрыгожванне для вашага саду.

Дэкаратыўнасць

Агульнае ўяўленне пра гэта сямейства складаецца менавіта на аснове валяр'яны лекавай, а пра дэкаратыўную функцыю валяр'яны часцяком і зусім забываюць. Але гэта несправядліва, напрыклад, яркія шчыткі суквеццяў "чырвонай валяр'яны" (Centranthus ruber) ствараюць у садах узрушаючы эфект. Гэты від расце на ўзгорках і невысокіх гарах у Паўднёвай Еўропе.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка