Булагаты (сабаліны)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Булагаты - cубэтнас народа бурат.

Па адной з версій, гэта нашчадкі байцоў, закліканых з эхірытаў у шэрагі войска новай мангольскай дзяржавы ў перыяд мангольскіх заваёў. Яны былі уведзены ўнукам Чынгіс-хана Батыем, пасля ханам Залатой арды, у Мавераннахр, пасля чаго ўдзельнічалі ў падзеях, злучаных з узвышэннем Тамерлана.

Эхірыты былі празваны ў Сярэдняй Азіі булагатамі  (сабалінымі), бо насілі ў любую спякоту галаўныя ўборы з сабаліных шкур. Вярнуўшыся ў Прыбайкалле, яны пасяліліся побач са сваімі сваякамі эхірытамі.

Сабіны

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Скульптура „Выкраданне сабінянак”, аўтар Джамбалоння

Сабіны, ці сабіняні (лат. Sabini - ад. лік Sabinus), ці паўднёвыя піцены - народ італійскай групы (італікі), мова якіх знаходзілася ў найблізкім сваяцтве з осцкай і умбрскай  мовамі, і ў больш аддаленым - з лацінскай мовай. Жылі ў антычнай Італіі заснавання  Рыма, на тэрыторыі сучасных адміністрацыйных раёнаў Лацыё, Умбрыя  і Абруццо, перадгор'я  Апенін да паўночнага ўсходу ад Рыма, гэты рэгіён таксама завецца Сабіна.

Частка сабінаў, якія жылі на ўзгорках Рыма, адыгралі вялікую ролю ва ўтварэнні  рымскай народнасці і фармаванні іх рэлігіі. Паводле легенды, рымляне выкралі падчас аднаго са свят сабінянак, каб узяць сабе ў жонкі. Прыкладна праз год войска сабінаў  падышло  да Рыма, каб вызваліць палонніц, але тыя выйшлі на поле бою з немаўлятамі  ад новых мужоў на руках і дамагліся пагаднення  бакоў.

У 290 год да н. э. племя было канчаткова заваявана рымлянамі, а ў 268 годзе  да н. э. сабіны атрымалі рымскае грамадзянства.

Пасля сабіны хутка страцілі сваю мову і латынізаваліся.

Вядомыя сабіняне

"     Нума Пампілій, легендарны цар Рыма

"     Ціт Тацій, легендарны цар сабінян

"     Анк Марцій, легендарны цар Рыма

"     Серторый, рымскі вайскавод

"     Ландон, рымскі папа

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з сабалінамі

в. Собалеўка >Менская вобласць > Барысаў >Мсціжскі

в. Сабалькі> Гарадзенская вобласць > Свіслач >Ханевіцкі

в. Сабалюнцы >Гарадзенская вобласць > Воранава >Дацішскі

в. Сабалюнцы >Гарадзенская вобласць > Воранава >Начскі

в. Сабаляны>Гарадзенская вобласць > Гародня >Парэчскі

в. Сабалі>Магілёўская вобласць > Краснаполле > Мхініцкі

в. Собалеўка>Магілёўская вобласць > Клімавічы > Галіцкі

в. Собалеўка>Магілёўская вобласць > Клімавічы > Родненскі

в. Собалева >Віцебская вобласць > Віцебск >Курынскі

в. Сабалеўшчына > Віцебская вобласць > Міёры > Новапагостцкі

в. Саболкі > Віцебская вобласць > Паставы > Лынтупскі

в. Сабалі>Гомельская вобласць > Брагін >

в. Сабалі > Брэсцкая вобласць > Бяроза > Сігневіцкі

Прозвішчы: Сабалеўскі, Сабанскі, Сабаткоўскі, Сабінскі, Сабоцкі – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Собаль, Собалеў, Сабалевіч.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Соболевич Абрагим, т. Абрагiмава сцягу 116 адв.
Соболевич Асан, т. Абрагiмава сцягу 118
Соболевич Сюнчок, т. Абрагiмава сцягу 117
Соболевский, б. Пуньскага пав. Троцкага в-д. 17 адв.
Соболь, т. Алiшкавахар. 122

Собочич Петр, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д.195

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з сабалінамі

Сабугал (порт. Sabugal)  - Партугалія

Seben, г. Сабінаў - Венгрия)

Maria-Theresiapol, г. Сабодка - Венгрыя

Zobten, Zobtenberg, г. Саботка - Сілезія 

МІФАЛОГІЯ.

Собаль

З-за прыгожага, трывалага і дарагога меха собаля завуць царом дзікай пушніны - "мяккім золатам". Собаль - гонар  футроўшчыкаў, бо ён заўсёды быў  знакам раскошы і багацця. Сабаліныя футры, паліто і рэдынготы, аблямаваныя гэтым каштоўным мехам, і нават проста каўняры і гаржэткі заўсёды былі ў вялікай пашане.

Адмысловым шыкам было насіць собаля з абсалютнай абыякавасцю ці, як казалі, "бестурботна насіць на сабе грошы". І дагэтуль падобная манера насіць дарагі мех з'яўляецца няпісаным правілам элегантнасці.

Сабаліных футраў за ўсю гісторыю была не тысяча, а сотні, і кожнае з іх - сапраўдны скарб. Напачатку 20-га стагоддзя кошты на сабаліныя футры прыраўноўваліся да коштаў на хаты.

Падчас Другой сусветнай вайны пад  собаль падраблялі мех куніцы, бо ў ЗША попыт на каштоўныя мяхі не толькі не ўпаў, але - пад усё больш прыкметным уплывам Галівуду - нават наадварот узрастаў. Мех куніцы нават вядомы свету як "канадскі собаль". У 60-70-е собаль адышоў на другі план, а затым разам з багатымі 80-мі вярнуўся ў сваім традыцыйным абліччы.

У 1996 году Марк Джэйкобс прадставіў яго па-новаму - ён прапанаваў рэчы са сцісла стрыжанага собаля. Гэта змяніла стаўленне да собаля. Ён перастаў быць каштоўнасцю, якая захоўваецца ў шафе побач з вячэрнім  туалетам Haute Couture. Зараз собаль - гэта мех на кожны дзень. І, тым не менш, прырода собаля гэтак пышная, што сёння гэта, мабыць, адзіны мех, які дызайнеры выкарыстоўваюць у яго натуральным выглядзе. Ніколі ў гісторыі мода не адварочвалася ад собаля. Што да геаграфіі вытворчасці пышных сабаліных вырабаў - яна шырокая.  З собалем працуюць дамы  высокай моды Fendi, Gianfranco Ferre, Chanel, вядомыя заходнія футравыя дызайнеры Giuliana Teso, Vinicio Pajaro, Fabio Gavazzi. Класікай сабалінай моды сталі футравыя паліто Tsoukas Bros. & Sons. Каралевай собаля лічыцца расійскі дызайнер Алена Ярмак (HELEN YARMAK). Собаль прадстаўлены ў калекцыях Ірыны Танцурынай (IT) і Другога Футравага, "Кацярыны" і "Сэльваджыо". Што да фасонаў і мадэляў - ім няма ліку. Сабаліныя сумачкі, сукенкі, гарнітуры, накідкі, жабо, гальштукі-шалікі, ужо не выклікаюць здзіўленне кажухі з собаля, пашытыя мехам унутр! - ад выкарыстання ў "малых" формах собаль не губляе сваёй арыстакратычнасці. А для аматараў маштабных рашэнняў - коўдры і накідкі для аўтамабіля з собаля. Мабыць, існуе толькі адзінае абмежаванне ў сабаліным свеце - фінансы.

Собаль (лат. Martes zibellina) - каштоўны пушны звярок сямейства куніцыных, радзіма якога - лясы і горы Ўсходняй Сібіры.

Даўжыня цела собаля - ад 43 да 56 см, хваста - да 20 см. Вага самцоў 1100-1800 г, самак - 900-1500 г. Афарбоўка меха вар'іруе ад цёмнай да светла-карычневай, на горле ёсць светлая пляма. Чым цямней собаль, тым даражэй шануецца яго скурка. Баргузінскі  собаль, які жыве ў прыбайкальскіх  лясах, самы цёмны з сустракаемых у Сібіры і таму асабліва шануецца на міжнародных аўкцыёнах пушніны.

Варыяцыі афарбоўкі скуркі маюць адмысловыя назвы: "галоўка" - самая цёмная (амаль чорная) і найболей дарагая; "футравы" - афарбоўка вельмі светлая, пяшчана-жоўтая ці палевая - самая танная. Прамежкавыя афарбоўкі: "воратавы" - карычневага тону з цёмным рамянём на спіне; "узгалоўка" c больш светлымі бакамі і вялікай яркай гарлавой плямай.

Зрэдку ў глухой сібірскай тайзе сустракаецца белы собаль. Яго мех - адзін з найрэдкіх у свеце.

Сістэматыкі падзяляюць собаляў на некалькі падвідаў. Вось іх агульныя характарыстыкі:

Табольскі собаль

Памеры буйныя. Даўжыня цела з галавой: самцоў 415-510 мм, самак 370-488 мм, даўжыня хваста 131-170 мм. Афарбоўка меха светлая. Табольскі собаль самы светлы з усіх собаляў. Геаграфічны распаўсюд - Заходняя Сібір ад Урала да Обі.

Кузнецкі собаль

Кузнецкі  собаль драбней табольскага. Даўжыня цела з галавой: самцоў 390-480 мм, самак 375-475 мм; даўжыня хваста: самцоў 130-162 мм, самак 120-149 мм. Афарбоўка значна цямней табольскага собаля, але некалькі святлей алтайскага. Геаграфічны распаўсюд - заходнія схілы Кузнецкага Алатау, сістэма Томі.

Алтайскі собаль

Параўнальна буйныя памеры цела і чэрапа  і адносна цёмная афарбоўка меха. Даўжыня цела з галавой: самцоў 420-490 мм, самак 380-445 мм; даўжыня хваста: самцоў 130-175 мм, самак 120-176 мм. Афарбоўка меха вар'іруе ад пяшчанажоўтай да цёмнабурай. Арэол алтайскага собаля ахоплівае тайговую паласу Алтая. У асобных месцах сустракаецца ў мешанках акліматызаваных тут баргузінскімі собалямі.

Енісейскі собаль

Адрозніваецца ад табольскага собаля драбнейшымі памерамі цела і больш цёмнай афарбоўкай меха. Геаграфічны распаўсюд - тайга міжрэчча Обі і Енісея ад паўночнай мяжы тайгі і да поўдня прыкладна да ракі Чулыма.

Ангарскі собаль

Даўжыня цела з галавой: самцоў 375-490 мм, самак 320-460 мм; даўжыня хваста: самцоў 110-220 мм, самак 100-196 мм. Афарбоўка ў цэлым параўнальна светлая, але цямней, чым у табольскага і енісейскага собаля. Геаграфічны распаўсюд - ад даліны Енісея на Ўсход да ракі Акі - прытоку Ангары, па правабярэжжы Ангары на поўнач да водападзелу Ангары і падкаменнай Тунгускі на поўдзень да Канскай стэпы.

Саянскі собаль

Даўжыня цела з галавой: самцоў 377-504 мм, самак 355-474 мм. Даўжыня хваста: самцоў 118-180 мм, самак 107-146 мм. Агульны тон афарбоўкі меха цёмны - карычневатабуры, з прымешкай бледнапалевай апушы. Геаграфічны распаўсюд - Саяны.

Тунгускі собаль

Адрозніваецца ад табольскага меншай масіўнасцю чэрапа, некалькі карацейшай мазгавой скрынкай і значна больш цёмным валасяным покрывам. Геаграфічны  распаўсюд - засяляе басейн Ніжняй і Падкаменнай Тунгусак.

Ілімпійскі собаль

Вонкава падобны на тунгускага собаля, але мае больш цёмную афарбоўку меха. Даўжыня цела з галавой: самцоў 405-435 мм, самак 375-418 мм; даўжыня хваста: самцоў 115-150 мм, самак 90-159. Геаграфічны распаўсюд - жыве да поўначы ад Ніжняй Тунгускі да паўночнай мяжы арэола віду і на Ўсход ад  Віві  і да Лены.

Баргузінскі собаль

Адрозніваецца адносна дробнымі памерамі і параўнальна цёмнай афарбоўкай меха, саступаючы толькі віцімскім собалям. Даўжыня цела з галавой: самцоў 394-420 мм, самак 360-410 мм; хваста: самцоў 122-155 мм, самак 120-145 мм. Месцы рассялення - усходняе ўзбярэжжа Байкала: Баргузінскі  хрыбет ад правых прытокаў Баргузіна да водападзелу з верхняй Ангарой.

Віцімскі собаль

Буйней баргузінскага  і больш цёмна афарбаваны, па памерах саступае табольскім, алтайскім, камчацкім і чыкойскім сабалям. Даўжыня цела з галавой: самцоў 370-500 мм, самак 372-470 мм; даўжыня хваста: самцоў 128-167 мм, самак 101-150 мм. Месцы рассялення - правабярэжжы Кірэнгі  і Лены, вярхоўі Віціма і Верхняй Ангары, прылягаючы да поўначы ўскрайка Байкала.

Чыкойскі собаль

Найболей цёмна афарбаваны падвід, па афарбоўцы меха значна цямней баргузінскага. Гэта адзін з найболей  буйных собаляў, саступае толькі табольскім, алтайскім і камчацкім. Даўжыня цела з галавой: самцоў 440-495 мм, самак 400-450 мм; даўжыня хваста: самцоў 139-155 мм, самак 120-140 мм. Геаграфічны распаўсюд - засяляе паўднёва-усходні ўскраек ябланавага  хрыбта (сістэмы рэк Чыкой - правага прытоку Селенгі  і Інгоры).

Якуцкі собаль

Жыве ў Хабараўскам краі і Амурскай вобласці. Валасяное покрыва нізкае, але вылучна шаўкавістае. Агульны тон афарбоўкі цёмны. Геаграфічны распаўсюд - тайга вярхоўяў Алдана, Зеі  і на ўсход да ракі Вуда.

Дальнеўсходні собаль

Мае не буйныя памеры і адносна светлую афарбоўку меха. Даўжыня цела з галавой: самцоў 390-440 мм, самак 360-390 мм; даўжыня хваста: самцоў 115-145 мм, самак 110-125 мм. Б.А. Кузняцоў падзяляе тры формы дальнеўсходняга собаля: сахалінскага, усурыйскага і шантарскага. Месцы рассялення - Прыморскі край, усходняя частка Амурскай вобласці і Сахалін.

Камчацкі собаль

Адрозніваецца ад астатніх падвідаў буйнымі памерамі і масіўным чэрапам. Даўжыня цела з галавой: самцоў 445-580 мм, самак 415-510 мм; даўжыня хваста: 120-160 мм. Афарбоўка меха вар'іруе з перавагай цёмнабурых больш. Валасяное покрыва  вельмі высокае, але недастаткова мяккае. Месцы рассялення – паўвостраў  Камчатка і поўнач раёна ракі Апукі.

Распаўсюджаны собаль у лясной зоне ад Паўночнай Дзвіны і Мезені да берагоў Ціхага акіяна, уключаючы выспы: Карагінская, Вялікі Шантар, Курыльская, Сахалін, а таксама выспу  Хакайда (Японія), у паўночных раёнах Карэі, Кітая і Манголіі. Утварае некалькі геаграфічных формаў - дробныя далёкаўсходнія і забайкальскія, буйныя камчацкія.

Спрытны і вельмі моцны для сваіх памераў драпежнік. Жыве галоўным чынам у кедравых і ялова-піхтавых лясах, а таксама ў хваёвых і лістовых, у вярхоўях горных рэк, блізка да зямлі - у зарасніках стланіка, сярод каменных россыпаў, зрэдку паднімаецца ў кроны дрэў. Вядзе вельмі ўтойлівы лад жыцця, адкрытых прастораў  пазбягае. Собаль - вельмі рухомая жывёла, добра лазіць па дрэвах, не правальваецца нават у глыбокім снезе дзякуючы шырокім, густа апушаным лапам. Сховішчамі служаць пустэчы паміж каранямі дрэў, у камяністых асыпках, дуплах,  вываратнях. Собаль актыўны ў розны час сутак, але найвялікую актыўнасць выяўляе раніцай і ўвечар. Перасоўваецца скачкамі. Сляды - парныя буйныя адбіткі памерам ад 5x7 да 6x10 см. Даўжыня скачку - 30-70 см. Мае выдатна развітыя слых і нюх, зрок слабей. Голас - буркатанне, накшталт кацінага.

Усяедны; у харчаванні пераважаюць мышападобныя  грызуны, галоўным чынам чырвоная палёўка (на поўдні чырвона-шэрая).

Усходней Енісея і ў Саянах вялікую ролю ў харчаванні адыгрывае пішчуха. Часта есць вавёрак, нападае на зайцаў.

Нішчачы ў краі за год некалькі мільёнаў вавёрак, собаль устойліва стрымлівае рост яе колькасці. З птушак собаль часцей за ўсё нападае на рабчыка і глушца, але ў цэлым птушкі з'яўляюцца другарадным кормам.

Індывідуальны паляўнічы ўчастак собаля ад 150-200 га да 1500-2000 га, часам і больш.

Ахвотна харчуецца расліннай ежай. Любімая ежа - кедравыя арэхі, рабіна, дурніца. Ахвотна есць ягады брусніцы, чарніцы, чаромхі, шыпшынніка, парэчкі.

У гарах здзяйсняе сезонныя вертыкальныя міграцыі. Масавыя міграцыі собаля далёкасцю да 150 км паўтараюцца праз 5-7 гадоў у гады з недахопам корму, калі колькасць звярка змяншаецца.

Спарваецца ў чэрвені - ліпені, цяжарнасць у сярэднім 273 сутак  з латэнтнай фазай. Шчаненне на поўначы ў першай палове траўня, на поўдні ў красавіку. Маленькія сабаляняты з'яўляюцца на свет  ў красавіку - траўні кранальнымі футравымі камячкамі вагай усяго ў 30 грам, ва ўзросце 4 месяцаў  дасягаюць памераў сталых, а полаузроставасці  - на 2-м году жыцця і размножваюцца да 13-15 гадоў. У кодле часцей 3-4, радзей 5 дзіцянятаў. Нараджаюцца дзіцяняты сляпымі і становяцца відушчым на 34-35 дзень. Лінькі 2 - вясновая і восеньская, якая сканчаецца ў сярэдзіне кастрычніка.

К  30-м гадам XX-га  стагоддзя собаль быў амаль цалкам знішчаны ў межах Краснаярскага краю і заставаўся тут у невялікім ліку ў нешматлікіх адасобленых участках. Пазней, у выніку ахоўных мерапрыемстваў, колькасць аднавілася да ўзроўня першапачатковай, колькасць собаля ў краі дасягнула максімуму. Затым у выніку перапромысла ў шматлікіх месцах запасы собаляў сталі скарачацца, і стварылася становішча, пагрозлівае шчаснаму развіццю паляўнічай гаспадаркі, не выпраўленае да цяперашняга часу. Мы маем такую прыкладную адзнаку колькасці собаляў: шмат - больш 25 собаляў на 100 км; сярэдне - 12-25; мала - меней 12; рэдкі - адзінкава. Часам вылучаецца градацыя - вельмі шмат - больш 50, але з такой шчыльнасцю собаль, як правіла, засяляе толькі асобныя ўчасткі, а не вялікія пляцы.

У найблізкай будучыні можна чакаць скарачэння рэсурсаў у паўночных раёнах і агульнага заняпаду сабалінай справы.

Неабходна прыняць тэрміновыя меры па абмежаванні здабычы і асабліва па ліквідацыі браканьерства.

Амерыканскі собаль (лат. Martes americana) - рэдкі від сямейства куніцыных, вонкава падобны на лясную куніцу (pine marten).

Можа быць, ён складае ўсяго толькі падвід нашага собаля, які валодае грубейшым і меней каштоўным мехам. Афарбоўка меха вар'іруе ад бледна-жоўтага да чырванаватага і цёмна-карычневага. Шыя жывёлы бледна-жоўтая, а хвост і ногі цёмна-карычневыя. На пысе дзве чорныя лініі ідучыя  вертыкальна ад вачэй. Пухнаты доўгі  хвост з'яўляецца трацінай агульнай даўжыні звярка. Самцы дасягаюць даўжыні ад 75 см да 1 м, вага ад 3250 г. да 6500 г. Самкі драбней, ад 50 см і да 68 см і важаць ад 1850 г. да 4000 г.

Амерыканскі собаль жыве ў цёмнахваёвых лясах і раней быў шырока распаўсюджаны ў ЗША і Канадзе, але падвергся моцнаму знішчэнню і толькі за апошні час стаў аднаўляць сваю колькасць. Ён добра прыстасаваны да лазання  па дрэвах, дзе па начах ловіць вавёрак  у гнёздах. Харчуецца таксама трусамі, бурундукамі, курапаткамі і іншымі невялікімі жывёламі, а часам і падаллю. Памечанне  звяркоў паказала, што адны з іх жывуць асела, тады як іншыя вандруюць. Да апошніх, у прыватнасці, прыналежаць сталыя самастойнымі маладыя жывёлы. Біялогія размнажэння амерыканскага собаля падобная з размнажэннем іншых відаў гэтага роду. Цяжарнасць у яго доўжыцца ў сярэднім 267 дзён. У кодле налічваецца да 7 дзіцянятаў (у сярэднім 3-4).

Мала вядома пра звычкі амерыканскага собаля,  гэта тыповы начны і вельмі асцярожны драпежнік.

Большасць скурак собаля (каля 75%) здабываецца ў Канадзе, астатнія паступаюць са штата Майн, гарыстай мясцовасці захаду Злучаных Штатаў, і Аляскі.

Паўночныя зоны Канады і Аляскі пастаўляюць собаля, які буйней па памеры і цяжэй па вазе. Цэнтральныя і паўднёвыя зоны Канады і паўночныя зоны ЗША маюць собаля, які меншы у памеры і лягчэй па вазе. Скуркі з захаду Злучаных Штатаў - плоскія з разрэджаным падпушшам, лёгкія па вазе і якія валодаюць размытасцю тону ў афарбоўцы меха.

Собаль белы

Калі собаль - кароль меха, то белы собаль - напэўна, Бог. І калі мех собаля завуць "мяккім золатам", то белы собаль - верагодна, плаціна.

Белы собаль - найрэдкі прадстаўнік сям'і сабаліных, якога сустрэць атрымоўваецца не кожнаму паляўнічаму, які захацеў злавіць гэты цуд.

Скурка звычайнага собаля на вераснёвых аўкцыёнах 2008 гандлявалася ў межах ад 500 да 800 даляраў, што ў шмат разоў даражэй, чым скуркі норкі, пясца і іншых жывёл. Таму лепш не ведаць, колькі будзе каштаваць футра, матэрыялам для якой паслужыў белы собаль. Чаму белы собаль настолькі дарог - няцяжка здагадацца. Справа ў тым, што ў няволі яго расціць вельмі і вельмі цяжка, а сам па сабе белы собаль водзіцца толькі ў глухой сібірскай тайзе. Віткоўскі Яўген у сваёй кнізе "Зямля святога Вітта" піша так: " …толькі ў Кіммерыі  зрэдку сустракаецца снежна-белы собаль, раней за год набіралася на футра князю ці княгіні, зараз, вядома, таго няма .."

Белы собаль - вельмі трывалы мех. Гэта - яшчэ адна добрая якасць. Акрамя таго, ён на працягу працяглага часу застаецца шаўкавістым, бліскучым. Валасінкі меха надзейна абараняюць матэрыял ад выцірання; тонкая і эластычная скура доўга захоўвае свае пластычныя ўласцівасці. Па ступені зносаўстойлівасці белы собаль уваходзіць у пяцёрку самых зносаўстойлівых матэрыялаў. А менавіта - займае чацвёртае месца, пасля такіх трывалых мяхоў, як мех выдры ці калана, а таксама - рачнога бабра і марскога катка. Белы собаль таксама адрозніваецца выдатнымі рэстаўрацыйнымі ўласцівасцямі. Гэта значыць, калі, крый божа, каштоўны мех на вашым кажушку трохі пацёрся, тое ўсе заганы можна папросту выдаліць і аднавіць, перамясціўшы ўчасткі меха.

Крыніца: http://www.fursik.ru/encyclopedia/furanimals.html

САБДЫКІ

Сабдыкі - у мангольскай міфалогіі -  духі зямлі. Хан у іх Цаган-Эбугун (Белы Стары).  Нарадзіўся Цаган-Эбугун ад звычайнай жанчыны. Калі яго маці была яшчэ цяжарная ім, да яе ў юрту прыйшоў адзін з Бурханоў і прасіў паесці. Жанчына адказала, што павінна з хвіліну на хвіліну нарадзіць і накорміць яго, ужо скончыўшы роды. Бурхан пакрыўдзіўся і сышоў. Прайшло 100 гадоў, жанчына ўсё яшчэ не магла нарадзіць. Нарэшце трываць ёй стала неўмагату, і яна пайшла да Бурханоў прасіць прабачэння. Як толькі яна прыйшла да іх, яна адразу ж пазбавілася ад цяжару ўжо старым чалавекам. Гэта і быў Цаган-Эбугун.

Людзі пабаяліся прыняць у сваё асяроддзе незвычайнае  дзіця  і прасілі Бурханоў даць яму якое-небудзь адмысловае прызначэнне. Яны далі яму кіраваць усімі жывёламі на зямлі і прызначылі яго ханам сабдыкаў. Найнізкія сабдыкиі - душы моцных людзей. Шматлікія ханы, кіраўнікі і ваенныя сталі імі; імі ж робяцца і тыя з людзей, якія пры сваім  жыцці ўмелі насылаць псуту.

Сабдыкі  не паміраюць і не старэюць. Ёсць паміж імі і добрыя, і злыя. Людзям яны наогул не паказваюцца, але бывалі выпадкі, калі іх бачылі. Сабдыкі - духі гор, лясоў, стэпаў, пустэльняў, жылля, наогул усяго, што ёсць на зямлі. Яны ведаюць жывёламі і да людзей, калі яны іх  шануюць, ставяцца абыякава, часам нават добра. Але гора таму, хто пакрыўдзіць іх: няма тых гадасцяў, якіх бы яны яму не нарабілі. Яны могуць наслаць эпідэміі чумы ці маравой язвы. Аднак ад помсты пакрыўджаных сабдыкаў  ёсць абарона: іх можа па просьбе людзей уціхамірыць сабдаг з галавой свінні, Нанг Лха, заступнік хатняй скаціны. Наогул  сабдыкі  бываюць з галавой мышы, пацука, сурка, целы ж іх чалавекападобныя.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка.