«Баварский географ».

Ёсць так званы Geographus Bavarus, "Баварскі географ". Гэта дакумент на двух лістах, які быў выяўлены ў 1722 годзе ў Баварскай дзяржаўнай бібліятэцы ў Мюнхене. Рукапіс утрымоўвае трактат пра геаметрыю Боэцыя….

…Сам рукапіс ставіцца, па палеаграфічным дадзеным, да IX стагоддзя. Лісты 149 і 150, якія ўтрымоўваюць "Descriptio", каля 850 года былі ўлучаны ў склад больш шырокага рукапісу, які належаў манастыру Райхенау на Бодэнзее. Такім чынам, "Descriptio" дажыла да гэтага часу.

Можна нават сказаць дакладней. Як усталяваў Б.Бішофф, палеаграфічны рукапіс выразна датуецца першай паловай сярэдзіны  IX ст. і напісаны ў скрыпторыі швабскага манастыра Райхенау. Паўднёванямецкае паходжанне помніка пацвярджаецца і дадзенымі самой крыніцы - характэрным параўнаннем памераў зямлі прусаў з адлегласцю паміж рэкамі Энс і Рэйн. Адносна мэт стварэння гэтай этнагеаграфічнай цыдулкі сумневаў у гісторыкаў практычна няма: яе складальнік меў на ўвазе місіянерскія мэты царквы.

Цікавячае нас месца ўяўляе сабою прыпіску ў канцы рукапісу. Яно ўтрымоўвае спіс плямёнаў і народаў, што жылі побач з Нямеччынай. Спіс складзены на лацінскай мове і завецца "Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii", што азначае "Апісанне гарадоў і земляў да поўначы ад Дуная". Падкрэслім: да поўначы ад ДУНАЯ. Гэта каб у далейшым не расцякацца па ўсёй карце Еўропы аж да Волгі.

Назовы прыведзены на лацінскай мове і даволі моцна скажоны. Але можна паспрабаваць расшыфраваць хоць бы частку з іх.

Вось тэкст:

Descriptio ciuitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii.
Isti sunt qui propinquiores resident finibus Danaorum quos uocant Nortabtrezi ubi regio in qua sunt ciuitates LIII per ducos partitae. Vuilci in qua ciuitates XCV et regiones IIII. Linaa est populus qui habet ciuitates VII. prope illis resident quas uocant Bethenici, et Smeldingon et Morizani, qui habent ciuitates XI. Iuxta illos sunt qui uocantur Hehfeldi, qui habent civitates VIII. Iuxta illos est regio, quae uocatur Surbi in qua regione plures sunt quae ha bent ciuitates L. Iuxta illos sunt quos uocantur Talaminzi, qui habent civitates XIIII. Betheimare in qua sunt civitates XV. Marharii habent ciuitates XI. Vulgarii regio est inmensa et populus multus habens ciuitates V. eo quod multitudo magna ex eis sit et non sit eis opus ciuitates habere. Est populus quem uocant Merehanos, ipsi habent ciuitates XXX. Iste sunt regiones quae terminant in finibus nostris. Isti sunt qui iuxta istorum fines resident. Osterabtrezi, in qua ciuitates plusquam C sunt. Miloxi, in qua ciuitates LXVII. Phesnuzi habent ciuitates LXX. Thadesi plusquam CC urbes habent. Glopeani, in qua ciuitates CCCC aut eo amplius. Zuireani habent ciuitates CCCXXV. Busani habent ciuitates CCXXXI. Sittici regio inmensa populis et urbibus munitissimis. Stadici in qua ciuitates DXVI populusque infinitus. Sebbirozi habent ciuitates XC. Vnlizi, populus multus, ciuitates CCCXVIII. Neriuani habent ciuitates LXXVIII. Attorozi habent CXL VIII, populus ferocissimus. Eptaradici habent ciuitates CCLXIII. Vuillerozi habent ciuitates CLXXX. Zabrozi habent ciuitates CCXII. Znetalici habent ciuitates LXXIIlI. Aturezani habent ciuitates CIIII. Chozirozi habent ciuitates CCL. Lendizi habent ciuitates XCVIII. Thafnezi habent ciuitates CCLVII. Zeriuani quod tantum est regnum ut ex eo cunctae gentes Sclauorum exortae sint et originem sicut affirmant ducant. Prissani ciuitates LXX. Velunzani ciuitates LXX. Bruzi plus est undique quam de Enisa ad Rhenum. Vuizunbeire. Caziri ciuitates C. Ruzzi. Forsderen. Liudi. Fresiti. Serauici. Lucolane. Vngare. Vuislane. Sleenzane ciuitates XV. Lunsizi ciuitates XXX. Dadosesani ciuitates XX. Milzane ciuitates XXX. Besunzane ciuitates II. Verizane ciuitates X. Fraganeo ciuitates XL. Lupiglaa ciuitates XXX. Opolini ciuitates XX. Golensizi ciuitates V.
Sueui non sunt nati, sed seminati.
Beire non dicuntur bauarii, sed boiarii, a boia fluvio.

У спісе паказваецца таксама колькасць "гарадоў" (селішчаў, civitates) шматлікіх з плямёнаў (звычайна гэтыя лічбы расцэньваюцца як рэальныя для першай часткі спісу і перабольшаныя - для другой). Скарочанае ўтрыманне спісу з пералікам плямёнаў на лацінскім і частковым перакладам на рускі:

«Те, которые ближе всего сидят к пределам данов, зовутся Nortabtrezi (нортабтричи — видимо северные бодричи). Vuilci (вильцы — лютичи). Linaa. Неподалеку от них сидят те, которые зовутся Bethenici (бетеничи), Smeldingon (смельдинги), Morizani (моричане). Рядом с ними сидят те, которые зовутся Hehfeldi (гефельды — видимо гаволяне). Рядом с ними лежит область, которая зовётся Surbi (сорбы — лужичане). Рядом с ними — те, которые зовутся Talaminzi (таламинцы — видимо полабские доленчане). Betheimare (богемцы — чехи). Marharii (моравы). Vulgarii (болгары). Merehanos (мереханы). Это области, которые граничат с нашими землями (франкскими). Вот те, которые живут рядом с их пределами. Osterabtrezi (восточные ободриты). Miloxi. Phesnuzi. Thadesi. Glopeani. Zuireani. Busani (бужане). Sittici. Stadici. Sebbirozi. Vnlizi (уличи). Neriuani. Attorozi (некоторыми исследователями почему-то трактуется как тиверцы). Eptaradici. Vuillerozi. Zabrozi. Znetalici. Aturezani (тиверцы)^[2]. Chozirozi. Lendizi. Thafnezi. Zeriuani (зеруяне)^[3], у которых одних есть королевство и от которых все племена славян, как они утверждают, происходят и ведут свой род. Prissani. Velunzani. Bruzi (пруссы). Vuizunbeire. Caziri (хазары). Ruzzi (руссы). Forsderen. Liudi (предположительно — людики). Fresiti. Serauici. Lucolane. Vngare (венгры). Vuislane (висляне). Sleenzane (слензане). Lunsizi (лужичи). Dadosesani. Milzane. Besunzane. Verizane. Fraganeo (предположительно — от искаженного Прага). Lupiglaa. Opolini (ополяне). Golensizi (предположительно — голядь).»^[4][5]

Пераклад І.В.Дз’яканава ўсё па тым жа сайце http://www.vostlit.info:

…..(10) Бегеймары (Beheimare, багемцы — чэхі), у якіхх 15 гарадоў..…..

Крыніца: http://pereswet.com/publish/bayern.html

Гісторыя Чэхіі

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Гістарычная Чэхія (Багемія) - гэта краіна ў Цэнтральнай Еўропе, якая ляжыць паміж Сілезіяй, Саксоніяй, Баварыяй, Аўстрыяй і Маравіяй, у міжрэчча Одара і Дуная, да паўночнага ўсходу ад Альп.

Дагістарычны перыяд

Каменны век

У эпоху верхняга палеаліту тэрыторыя Чэхіі была заселена крамань’ёнцамі (брунны), якія прыналежалі Граветцкай культуры. З тых часоў захаваўся артэфакт Вестаніцкая Венера.

У эпоху неаліту сюды з Балкан прыйшлі носьбіты земляробчай культуры варонкавідных кубкаў, якіх пазней змянілі індаеўрапейскія жывёлагадоўчыя народы культуры шнуравай керамікі.

Бронзавы век

У бронзавым веку на тэрыторыі Чэхіі існавалі унеціцкая, кнавізская і шэраг іншых археалагічных культур, носьбіты якіх меркавана прыналежалі да заходняй (кентум) галіны індаеўрапейскіх моў.

Ранняе жалезнае стагоддзе (кельты)

Чэхія ў арэале распаўсюду Гальштатскай  культуры напачатку жалезнага стагоддзя (першая палова I тыс. да н. э.)

Першыя сляды кельтаў у Чэхіі - селішчы гальштатскай культуры, у якой дамінавалі кельты.

Найстаражытнымі гістарычнымі насельнікамі Чэхіі былі кельты-бойі Латэнскай культуры, якія перасяліліся з паўночнай Італіі ў IV веку да н. э. Ад іх краіна атрымала сваю лацінскую і вытворную нямецкую назву Багемія (Bojohemum, Bohemia, Böhmen). Каля сярэдзіны першага стагоддзя да н. э. кельты пакінулі Чэхію, саступаючы напору германскіх плямёнаў (гэты час у археалогіі пазначаецца як планянскі гарызонт).

Позняе жалезнае стагоддзе (германцы і рымляне)

Перыяд з 50 г. да н. э. па 350/380 гг. н. э. - час, калі на тэрыторыі Чэхіі знаходзіліся пераважна германцы. За некалькі гадоў да н. э. краіна была занята маркаманамі, германскім племем, на чале якога стаяў Марабод, які спалучыў пад сваёй уладай шматлікія ўсходнегерманскія плямёны (Г.І.: ўсходнегерманскія плямёны не што іншае як славянскія, хаця агульная іх назва – індаеўрапейскія, нашчадкі свідэрскай культуры, культуры  шнуравой керамікі, баявых сякер, родзічы), што займалі землі ад сярэдняга Дуная да ніжняй плыні Віслы. Дзяржава, заснаваная Марабодам, нядоўга праіснавала. Не выстаяўшы ў барацьбе з Армініем, а потым з Катвальдам, шляхетным маркаманам, якія пражывалі ў выгнанні сярод готаў, Марабод бег у 19 г. н. э. пад абарону рымлян і скончыў дні свае ў Равенне. Тым не менш, рэшткі маркаманаў  захоўваліся ў Чэхіі да пачатку 5 стагоддзя.

Паралельна з маркаманамі, у паўночнай частцы Чэхіі ў той час яшчэ захоўвалася змяшаная ў культурна-этнічным плане кобыльская археалагічная група. З  2 стагоддзя з поўначы пранікае пшэворская  (Г.І.: пшэворская культура генетычна роднасна зарубінецкай, якія маюць свае вытокі аж са свідэрскай культуры) культура (у Маравіі яе сляды назіраюцца ўжо з пачатку рымскай эпохі), а ў 1-й палове 3 ст. у Чэхію прыбывае новае насельніцтва з тэрыторыі Палабіі. Гэтыя новыя хвалі пасяленцаў у 2-й палове 3-га стагоддзя рассяляюцца і ў Маравіі (касцелецкая група). У той жа час на поўдні Маравіі з'яўляюцца сталыя селішчы, якія сведчаць пра ўдзел рымскіх войскаў у маркаманскіх войнах на тэрыторыі Чэхіі. У 2001 археолагі выявілі наяўнасць рымлян нават на тэрыторыі Оламоуца-Нерэдзіна.

Рымская імперыя майстэрскі  карысталася барацьбой плямёнаў і суперніцтвам іх правадыроў да пачатку так званай Маркаманскай вайны 165-180.

Пражываючыя  готы, маркаманы, квады і шэраг іншых германскіх і негерманскіх народаў (языгі, бастарны, сарматы), дзейнічаючы ў звязе, спрабавалі авалодаць паўночнымі правінцыямі рымскай імперыі. (Г.І.: аналіз паказвае, што ўсе гэтыя народы адносяцца да індаеўрапейцаў.)   Марк Аўрэлій насілу стрымліваў гэты напор, але ўсёткі яшчэ доўга рака Дунай заставалася паўночнай мяжой рымскай імперыі. У III веку маркаманы вялі войны з рымлянамі і сваімі германскімі суседзямі. Са з'яўленнем у Еўропе гунаў маркаманы падпарадкаваліся іх уладзе. З Атылай маркаманы ўдзельнічалі ў паходзе на Галію і ў Каталаўнскай бітве (451).

Невядома, ці вярнуліся маркаманы пасля таго ў Чэхію. Вельмі магчыма, што ў другой палове V стагоддзя   Чэхія  была заселена рознымі народамі, якія змянялі тут адзін аднаго падчас перасоўвання з поўначы да меж Рымскай імперыі, пакуль нарэшце не аселі канчаткова ў гэтай зямлі славяне.

Рассяленне славян

Па запісаным у XII веку Казьмой Пражскім паданню, правадыром славян, якія прыйшлі ў зямлю бойеў  і маркаман і што спыніліся першапачаткова каля гары Рыпа, каля зліцця Малдавы (Ўлтавы), Эльбы (Лабы) і Огры, быў Чэх, па імі якога нашчадкі  пасяліўшыхся славян сталі называцца чэхамі. У рэчаіснасці славяне пранікалі ў краіну паступова, абзаводзячыся родамі і плямёнамі.

Пра племянны падзел чэшскіх славян захавалася мала вестак. У сярэдзіне краіны жылі чэхі, самае магутнае племя, якое паступова падпарадкоўвала сваёй уладзе  ўсе іншыя плямёны і дало ім сваё імя. Усе астатнія плямёны - лучане, седлічане, літамерычы, дзечане, лемузы, пшаване, харваты, злічане, дулебы і інш. - займалі землі вакол тэрыторыі ўласна чэхаў. З гэтых плямёнаў найболей моцнымі былі, пасля чэхаў, лучане, злічане і харваты. Лучане жылі па рацэ Огры  і яе прытокам, на прасторы ад Рудных гор да гор Шумавы. Яшчэ напачатку XII  веку захоўваўся ўспамін пра племянную дзяржаву лучан і падзеле яе на 5 акруг. Харваты і злічане займалі сваімі селішчамі ўсходнюю частку краіны і заставаліся незалежнымі яшчэ ў X веку.

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з седлічанамі

в. Самаседаўка >Менская вобласць > Крупкі >Ігрушкаўскі

в. Седзіца >Менская вобласць > Вілейка >Вязынскі

в. Седлішча > Менская вобласць > Валожын >Першайскі

в. Седлішча > Менская вобласць > Валожын >Сугвоздаўскі

в. Седча>Менская вобласць > Мар’іна Горка > Перажырскі

в. Седуны > Віцебская вобласць > Гарадок>Стадолішчанскі

в. Седлава > Віцебская вобласць > Рассоны >Сакалішчанскі

в. Седрычына>Віцебская вобласць > Полацак >Высакоўскі

в. Сядзенне >Віцебская вобласць > Віцебск >Курынскі

в. Навасяды  >Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Кальчунскі

в. Навасяды >Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Гальшанскі

в. Седзейкі > Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Верэйкаўскі

в. Сідзельнікі  >Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Падароскі

в. Навасяды  >Гарадзенская вобласць > Іўе > Суботніцкі

в. Седзеневічы > Гарадзенская вобласць > Масты > Гудзевіцкі

в. Седліска >Гарадзенская вобласць > Воранава >Пераганцаўскі

в. Навасяды  >Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Жупранскі

в. Навасяды 2 >Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Каменалогскі

в. Навасяды > Гарадзенская вобласць > Ашмяны > Каменалогскі

в. Навасяды1 >Гарадзенская вобласць > Ашмяны > Каменалогскі

в. Навасяды>Гарадзенская вобласць > Воранава >Беняконскі

в. Сідлераўшчына  >Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Барунскі

в. Седзіч>Магілёўская вобласць > Быхаў > Халстоўскі

в. Седруж >Брэсцкая вобласць > Камянец > Пелішчанскі

Прозвішчы: Седлікоўскі, Седмягродзкі, Сядлецкі, Сядліцкі, Сядлоўскі – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Сидагметович Радивон, т. хар. Сей Жалал Мiнбалатавiча 118 адв.
Сидюшкович Болтромей, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 112 адв.

Геаграфічныя за мяжой, злучаныя з седлічанамі

Седан — Францыя

Сідней — Аўстралія
Transilvania, Siebenburgen - Седміградзія. 
Seltschau, г. Седлшаны - Багемія

Seibenburgen, вобл. Седміградзія і Трансільванія.

Сідджыві - Мальты

МІФАЛОГІЯ

МАГIЧНАЯ СЯМЁРКА (СЕДМІЦА)

Аксана КАТОВІЧ, Янка КРУК

Усход і захад Сонца далі лю­дзям самую першую і асноўную меру часу – дзень і ноч (суткі). У старажытныя часы колькасць пройдзеных дзён падлічвалі зарубкамі на палачках (адсюль прымаўка: «Зарубі сабе на носе») ці вузельчыкамі на спецыяльна прыгатаваных для гэтага вяроўках. Вядомыя звесткі пра тое, што калісьці лік дзён і начэй ажыццяўлялі пры дапамозе пяці пальцаў на руках. Такі тыдзень называлі «пяцідзёнкай» або «малым» тыднем. Чаму зараз мы карыстаемся сямiдзённым тыднем?
Пазней дні сталі падлічваць пры дапамозе пальцаў дзвюх рук, што дало магчымасць з’явіцца вядомай нам «дэкадзе». Старажытныя рымляне і этрускі адлічвалі час «васьмідзёнкамі».

ТЫДЗЕНЬ – АДНА ЧВЭРЦЬ МЕСЯЦА

Зручнае ў выкарыстанні і звыклае для нашай свядомасці злічэнне часу па тыднях, якія налічваюць сем дзён, з’яўляецца вавілонскім вынаходніцтвам. Самым старажытным календаром, які з’явіўся за некалькі тысячагоддзяў да н.э., быў менавіта месяцовы каляндар, у аснову якога быў пакладзены прамежак часу паміж аднолькавымі фазамі Месяца – ад першай чвэрці і да таго часу, калі зноў наступіць першая чвэрць новага Месяца. Было заўважана, што кожная з фазаў Месяца цягнецца прыкладна сем сутак. Так прамежак часу паміж аднолькавымі фазамі Месяца, які таксама назвалі месяцам – у гонар нябеснага свяціла, падзялілі на чатыры часткі – чвэрці, кожная з якіх складае сем дзён і атрымаў назву – тыдзень (руск. – неделя, царкоўнаславянскае – сядміца).

ТЫДЗЕНЬ І АСТРАЛОГІЯ

У тым жа Старажытным Вавілоне лічылі, што кожная гадзіна сутак, якія складаюцца з 24 гадзін, знаходзіцца пад апекай адной з вядомых на той час планет. Так, першая гадзіна першага дня сямідзённага тыдня – сённяшняй суботы, прысвячаўся самай далёкай з планет – Сатурну, другая – Юпітэру, трэцяя – Марсу, чацвёртая – Сонцу, пятая – Венеры, шостая – Меркурыю і сёмая – Месяцу-Луне. Восьмая гадзіна прызначалася зноў Сатурну, дзевятая – Юпітэру, і г.д. Так за кожным з сямі дзён тыдня была замацавана планета-ахоўніца.
Цікава, але ў сучаснай італьянскай і іспанскай мовах першыя пяць дзён тыдня – з панядзелка па пятніцу – і сёння захавалі назвы планет. У англійскай мове – толькі ў дачыненні да суботы – Saturday – дзень Сатурна, нядзелі – Sunday – дзень Солнца і панядзелка – Monday – дзень Месяца (Луны). У нямецкай мове Sonntag (дзень Сонца) – нядзеля і Montag (дзень Луны-Месяца) – панядзелак.

«СЛАВЯНСКІ» ТЫДЗЕНЬ

У 988 г. князь Уладзімір прымае святое хрышчэнне і абвяшчае, што з гэтага часу Старажытная Русь будзе праваслаўнай. Разам з новай рэлігіяй прыйшоў і новы Юліянскі каляндар.
Можна дапусціць, што пра сямідзён­ны тыдзень славяне даведаліся менавіта з прыходам хрысціянства і з прыняццем праваслаўнага календара.
Пра тое, што славяне мелі «свой» ты­дзень, сведчаць некаторыя факты. Калі амаль што ўсе еўрапейскія дзяржавы адна за адной прымалі «тыдзень»      Старажытнага Вавілона і захавалі ў назвах дзён тыдня назвы старажытнарымскіх багоў, то старажытныя славяне пры­трымліваліся зусім іншай традыцыі. Іх назвы дзён мелі парадкавы нумар, але не да сямі, а толькі да пяці, што, безумоўна, можа сведчыць пра старажытны «пяцідзённы» тыдзень: аўторак, трэцейнік (старажытная назва серады ў стараславянскай мове), чацвер, пятніца. Цікава, але назва трэцяга дня як раз адпавядала сярэдзіне паміж чатырма днямі: панядзелак, аўторак – серада – чацвер, пятніца. Складаней з панядзелкам. На жаль, не захавалася яго старажытная назва, таму можна дапусціць, што першы дзень тыдня меў у сваім складзе корань «адзін» ці «першы».
Калі ж паглядзець на назвы двух апошніх дзён тыдня – субота і нядзеля, то мы адразу ж заўважым, што яны выпадаюць з правіла называць дзень парадкавым нумарам. Гісторыя фарміравання іудзейскай, а затым і хрысціянскай традыцый сведчыць пра тое, што старажытныя іудзеі першы дзень «вавілонскага» тыдня – суботу – зрабілі апошнім днём сямідзённага тыдня, пакінулі назву, прысвяцілі Богу і забаранілі ў гэты дзень працаваць. Дакладна, пераклад слова «саббат» гучыць як «шабаш», што азначае спакой і адпачынак. Мы і сёння карыстаемся гэтым старажытнаіудзейскім словам, калі хочам сказаць, што работа скончана – шабаш!
Далей на працэс фарміравання структуры тыднёвага злічэння аказалі ўплыў падзеі, звязаныя з жыццём і смерцю Ісуса Хрыста. Менавіта той дзень, калі ён пасля ўкрыжавання і смерці ўваскрэс, назвалі «ўваскрэсеннем» (воскресеньем) і зрабілі яго апошнім, сёмым днём тыдня. У II ст. н.э. рымскі імператар Адрыян забараніў «истинным» хрысціянам святкавать «старажытнаіудзейскую» суботу і сваім указам перанёс дзень адпачынку на наступны дзень – дзень Сонца. Царква прапанавала ўшаноўваць сёмы дзень тыдня ў гонар Збавіцеля, забараняла працаваць.
Можа, таму зусім невыпадкова гэты дзень у народнай традыцыі славяне «ахрысцілі» як дзень не-для-дзела – ня­дзеля. Першы дзень «славянскага» тыдня, які быццам бы згубіў сваё старажытнае імя, стаў звацца днём пасля «нядзелі» – панядзелкам (пасля-нядзелак). Цікава даведацца, што мусульманскія народы, якія таксама прынялі сямідзённы тыдзень, лічаць сёмым – непрацоўным – днём тыдня пятніцу і ўшаноўваюць гэты дзень у гонар нараджэння прарока Мухамеда.

ПАСЛЯДОЎНАСЦЬ ДЗЁН У «СЛАВЯНСКІМ» ТЫДНІ

Сярод гісторыкаў культуры існуюць розныя погляды на пытанне аб пачатку адліку дзён «славянскага» тыдня. У адным выпадку панядзелак лічыцца першым днём, таму што следам ідзе аўторак (рускае «вторник» – второй) – другі дзень. З другога боку, панядзелак небеспадстаўна можа ўспрымацца другім днём тыдня ці, дакладней, першым пасля папярэдняга дня – нядзелі – той, што пасля нядзелі, – панядзелак.
У народнай традыцыі адлік дзён тыдня з нядзелі можна знайсці ў замовах: «Нядзеля с панядзелачкам, вавторак з серадой, чацверц з пятніцаю, а субота адна, як малада. Ночка цёмна, зорка ясна, сон благачасцівы. Сасніся мне сон справядлівы. Лажуся спаць-засыпаць. Тры ангела ў галавах: адзін відзіць, другі слышыць, трэці скажа. Скажыце мне, прэсвятыя ангелы (выказаць свае жаданне)...»
Вызначаючы характарыстыку дзён тыдня, паўднёвыя і заходнія славяне даволі часта сцвярджалі, што субота – апошні дзень тыдня: «У панядзелак або чацвер пачынаецца сяўба, аўторак – нешчаслівы дзень, серада і пятніца – посныя, а субота – апошні дзень тыдня, таму ў гэтыя дні нельга пачынаць сяўбу»; «Карпацкія украінцы, збіраючыся ў дарогу, пазбягалі як першага (панядзелка), так і апошняга дня тыдня – суботы».

«СЛАВЯНСКАЕ АДЗІНСТВА» Ў НАЗВАХ ДЗЁН ТЫДНЯ

Па некаторых звестках назвы дзён ужо «ахрысціянізаванага» тыдня прыйшлі ў Старажытную Русь з Балгарыі, менавіта гэтая краіна вылучалася ў тыя старажытныя часы высокім узроўнем культуры. Усе славянскія краіны прынялі назвы гэтых тыдняў і карыстаюцца імі і ў наш час.
Не цяжка заўважыць, што ў рускай мове назва сёмага дня тыдня выпадае з агульнага шэрагу славянскіх назваў і завецца не нядзеляй, а «воскресеньем». Справа ў тым, што пасля прыняцця Старажытнай Руссю хрысціянства, «воскресеньем» называлі толькі адзін дзень года – дзень святкавання Вялікадня. І толькі з XVI ст. у гонар уваскрэсення Ісуса Хрыста рускія пачалі называць сёмы дзень тыдня «воскресеньем», а слова «неделя» замацавалася за ўсім тыднем і замяніла сабой царкоўную назву «сядміца». Між іншым, у царкоўным календары тыдзень і сёння называецца «сядміца».

ТЫДЗЕНЬ ЯК ЧАС СТВАРЭННЯ І ІСНАВАННЯ СВЕТУ

Усе старажытныя народы, якія стаялі каля вытокаў еўрапейскай цывілізацыі, лічылі лік сем магічным. І гэта было небеспадстаўным. Па-першае, яны абапіраліся на астранамічныя адкрыцці таго часу, па-другое, быццам бы само жыццё «прыняло» гэты лік за падставу для свайго існавання. «Лік сем – гэта дасканаласць, упэўненасць, бяспека, спакой, багацце, аднаўленне цэласнасці свету, сінтэз, а таксама цнатлівасць і лік Вялікай Маці. Сем касмічных эр, сем нябёсаў, абласцей апраметнай, асноўных планет і адпавядаючых ім металаў, сусветных сфер, промняў Сонца (сёмы прамень Сонца – гэта шлях, па якім чалавек пераходзіць з гэтага свету ў іншы). Сем узростаў чалавека, слупоў мудрасці, колераў вясёлкі, дзён тыдня, нот, актаў, цудаў свету, сем смяротных грахоў, сем катэгорый абсалютнай ацэнкі. Дадзеныя інжынернай псіхалогіі падцвярджаюць, што лік сем ёсць нейкі максімум запамінання чалавекам сігналаў-сімвалаў.
Магічная сямёрка ў культурах розных народаў свету мела значэнне максімума, гранічнай мяжы, паўнаты, абмежавання: сем мудрацоў, сем старажытнаіндыйскіх рышы (абагаўляемых мудрацоў), сем вялікіх багоў Старажытнага Шумера, сем Духаў у егіпецкай рэлігіі, сем мацярок, якія стаялі каля вытокаў роду нганасан у Афрыцы. У магіі на ніткі для замаўлення сем вузлоў, сем разоў паўтараюцца заклёны… Народная традыцыя славян звязвае лік сем са святасцю, здароўем і розумам…У ісламе першы дасканалы лік – сем; сем кліматаў, земляў і мораў, колераў, прарокаў, дзейсных сіл…У індуізме сем каштоўных камянёў брахманаў, сем багоў да патопу, ад якога ўратавалася сем мудрацоў… У буддызме сем – лік пад’ёму, узыходжання да найвышэйшага, месцазнаходжанне цэнтра. Сем крокаў Будды сімвалізуе ўзыходжанне па сямі касмічных ступенях, выходзячых за межы часу і прасторы. Згодна з біблейскім паданнем, менавіта на працягу сямі дзён Бог ствараў наш свет.

Светлая седміца

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Светлая седміца, таксама Светлы тыдзень, Вялікодны тыдзень - у праваслаўі тыдзень, наступны  за Вялікаднем.

Ва ўсе дні седміцы неабходны набажэнствы (ютрань), падобныя набажэнству Нядзелі  Вялікадня (першага дня Вялікадня). Сканчаецца Тыднем Антыпасхі  (Другі Тыдзень па Вялікаднію. Прынята на працягу ўсёй седміцы трымаць царскую браму храмаў адкрытымі  - да светлай суботы, калі па літургіі бывае раздрабненне і раздаянне артоса.

66-е правіла Шостага Сусветнага Сабора пастанаўляе:

“От святаго дня воскресения Христа Бога нашего до недели новыя [то есть до Фоминой Недели], во всю седмицу верные должны во святых церквах непрестанно упражняться во псалмах и пениях и песнях духовных, радуясь и торжествуя во Христе, и чтению Божественных писаний внимая, и святыми тайнами наслаждаясь. Ибо таким образом со Христом купно восреснем, и вознесемся. Того ради отнюдь в реченные дни да не бывает конское ристание, или иное народное зрелище.”

Седміца - суцэльная: паста ў сераду  і пятніцу няма, і нават якія рыхтуюцца да Прычашчэння не могуць  самавольна накладаць на сябе пост.

Ва ўсю Светлую седміцу пасля набажэнства праводзяцца хросныя хады, на якіх вернікі спяваюць святочныя спевы і святар усіх кропіць святой вадой. Падчас хроснага ходу гучыць святочны звонавы звон.

Перадвелікодны тыдзень

Следам за Вербніцай пачынаецца перадвелікодны тыдзень («страстная седмица»).

Следам за Вербніцай пачынаецца перадвелікодны тыдзень («страстная седмица»).

Вялікая пятніца

Пасеяны на Вялікую пятніцу хлеб, як перакананы на Віцебшчыне, не баіцца ні ветру, ні дажджу, ні граду. На Палессі ж гаварылі, што трэба ў Вялікую пятніцу сеяць гарох — ён вельмі добра зародзіць.

Вялікая субота

На Вялікую суботу яшчэ ў мінулым стагоддзі ў некаторых вёсках выконваўся абрад, які дайшоў з сівой даўніны: 12 дзяўчат, адзеўшы белыя кашулі, бралі саху і з малітваю праводзілі ёю баразну вакол сяла — гэтым хацелі як бы адмежавацца ад ўсяго ліхога на цэлы год. З прыходам хрысціянства ў Велікодную ноч пачыналася самае значнае свята праваслаўнай царквы — Уваскрасенне Хрыстова. Абавязкова трэба дачакацца паўночы, каб пачуць званы. У час усяночнай службы прыглядваліся, як гараць свечкі. Калі яны трашчаць — лета прыйдзе дажджлівае, з грамамі і маланкамі. Дождж у Велікодную ноч абяцаў да Сёмухі больш дажджоў, чым пагоды, а затым і халоднае лета; ціхае цёплае надвор'е варажыла на такое ж лета.

Расклад Страснага тыдня.

Наталля ЯКАВЕНКА

Згодна з народнымі традыцыямі, кожны дзень гэтага тыдня неабходна прытрымлівацца пэўных правілаў, выконваючы адпаведныя абрады. Паводле вядомага фалькларыста Янкі Крука, “расклад” Страснага тыдня павінен быць наступным:

У панядзелак неабходна шчыра пасціцца, на цэлы дзень адмовіўшыся ад ежы і вады.

У аўторак, каб засцерагчы сям’ю ад розных інфекцыйных захворванняў, нельга трымаць у хаце што-небудзь бруднае, нямытае.

У сераду ўвечары гаспадыня павінна пакласці пад страху хлеб, соль і мыла. Гэтым мылам трэба будзе памыцца назаўтра раніцай. Драбочкам солі тройчы па сонцу абнесці дзяцей ад сурокаў, альбо хворага на выздараўленне, а затым кінуць соль у агонь.

У чацвер (Чысты або Вялікі чацвер) досвіткам трэба памыцца ў лазні ці выкупацца ў палонцы, каб забяспечыць сабе добрае здароўе на працягу ўсяго года. Гэтым днём пачынаюцца прыгатаванні да Вялікадня.

У пятніцу неабходна строга пасціцца, пазбягаючы ўжывання любой ежы, маліцца і ўзгадваць аб пакутах укрыжаванага Хрыста.

У суботу робяцца апошнія прыгатаванні да свята Вялікадня: фарбуюцца яйкі, пякуцца кулічы ды пасхі. Увечары людзі ідуць у царкву на перадсвяточную службу, каб асвяціць гэтыя прысмакі. Усяночнай распачынаецца свята.

Седна (міфалогія)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Ў эскімоскай міфалогіі Седна (на інуктытуце Санна, Самна - 'той ніжні', 'той пад чым-небудзь') - вялікі дух, магчыма, багіня, гаспадыня марскіх жывёл, асабліва млекаспажыўцоў, (цюлені, маржы і  г. д.). Жыве ў Адлівуне, эскімоскім царстве мёртвых, і кіруе ім. Часта з'яўляецца міфічнай стваральніцай ці разбуральніцай усяго існага. Пад рознымі імёнамі сустракаецца амаль ва ўсіх групах  эскімосаў. Вядомая таксама як Арнакуагсак, ці Арнаркуагссак (Грэнландыя) і Неррывік, ці Нуліаюк (Аляска). Хоць Седна, як часам лічыцца, пануе над арктычнай часткай Канады, пад іншымі імёнамі яна вядомая сярод шматлікіх плямёнаў эскімосаў. Адным з прыкладаў гэтага з'яўляецца Арнапкапфаалук  медных эскімосаў з раёна Заліва Каранацыі. Пералік з больш дваццаці такіх "уладарак мора" прыводзяць у сваёй кнізе  З. Нунгат і Е. Арыма. Лінгвістычны аналіз назваў гэтых міфічных персанажаў паказвае, што яны не з'яўляюцца асабістымі імёнамі, а словы прасторава-паказальнай арыентацыі (акрамя Седны існуе Каўна 'тая ўнізе', Агналук Таканналук 'жанчына ніжняя', Арнакуагсак 'старая жанчына з мора') ці да назоўнікаў, якія характарызуюць персанаж па якіх-небудзь вонкавых ці якасных прыкметах (акрамя згадвальнай Арнапкапфаалук (Агнакапсаалук) гэта, напрыклад, негівік (ныгывік) 'мясная страва, месца для мяса').

Паводле аднаго з міфаў, Седна, падобна Ундзіне, была дачкой бога-стваральніка Ангуты і яго жонкі. Яна была такой вялікай і пражэрлівай, што ела ўсё, што знаходзіла ў бацькоўскай хаце, і нават згрызла адну з рук бацькі, пакуль той спаў. Паводле іншых версій міфа, яна ўзяла сабе ў мужы  сабаку.

Ангута так раззлаваўся, што выкінуў яе з каноэ. Яна ўчапілася за яго барты, але Ангута абсек яе пальцы адзін за адным. Яна патанула і патрапіла ў царства мёртвых, стаўшы ўладаркай глыбакаводных пачвар, а яе велізарныя пальцы сталі цюленямі, марскімі львамі і кітамі, на якіх палююць эскімосы.

Іншыя міфы сцвярджаюць, што Седна была прыгожай цнатлівай дзяўчынай, нявінна ўцягнутай замуж зласлівым птушыным духам. Калі бацька паспрабаваў выратаваць яе, дух раззлаваўся і выклікаў жудасны шторм, які пагражаў знішчыць яго людзей. У роспачы  бацька кінуў яе ў бушуючае мора.

Розныя легенды даюць розныя тлумачэнні яе смерці ад рук бацькі. Часам яна нявінная ахвяра, часам апыняецца, што заслугоўвае пакарання  за прагнасць ці які-небудзь дрэнны ўчынак. Аднак усе гісторыі сыходзяцца на тым, што яна сышла ў глыбіні акіяна і стала ўладаркай марскіх істот. Так ці інакш, яна стала жыццёва важным бажаством, апантана ўшанаваным паляўнічымі, залежныя  у здабыванні ежы ад яе добрай волі.

Яе імем быў названы транснептуновы  аб'ект Седна, адкрыты Майклам Браунам (Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут), Чэдам Трухільо (Абсерваторыя Джеміні) і Дэвідам Рабіновічам (Йельскі ўніверсітэт) 14 лістапада 2003 г.

Вонкавыя спасылкі

"     Міфы пра эскімоскую багіню Седне

Крыніцы

1. Richard G. Condon, Julia Ogina and the Holman Elders, The Northern Copper Inuit (ISBN 0-8020-0849-6)
2. Nungak Z., Arima E., Eskimo stories — unikkaatuat, Ottawa, 1969

(Г.А.: звярніце увагу на імя Бога Ангута.  Канец слова гута сугучны назовам беларускіх вёсак. Магчыма гэта быў гот.)

Дзясятая планета Сонечнай сістэмы

Амерыканскім касмічным тэлескопам "Spitzer" на завуголлі Сонечнай сістэмы выяўлена новая планета, якую назвалі Седнай па імі эскімоскай багіні акіяна.

Седна больш, чым астэроід, але менш, чым усе вядомыя планеты, і мае дыяметр мінімум у 2000 км. Дзявятая планета Сонечнай сістэмы Плутон ледзь больш Седны і мае ў папярочніку 2250 км.

Седна здзяйсняе поўны зварот вакол Сонца прыкладна за 10 тысяч гадоў. Седна знаходзіцца ад Зямлі на адлегласці 10 мільярдаў кіламетраў, гэта значыць у 70 раз далей, чым Сонца.

Сядло

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Польскі гусар

Волатаўскі конь

Скураное ўзорыстае крылышка ў мангольскага сядла

Сядло - частка рыштунка для язды і перавозкі грузаў на спіне жывёлы.

Галоўная задача сядла для верхавой язды складаецца не толькі ў стварэнні максімальнай выгады для вершніка, але і ў абароне спіны жывёлы. Пры яздзе без сядла асноўная вага вершніка даводзіцца на сядалішчныя косткі, а сядло пераразмяркоўвае нагрузку па  лаўкам сядла, агульны пляц якіх больш пляца датыкальнага  са спіной каня сядалішчных костак вершніка. Такім чынам, нягледзячы на павелічэнне агульнай масы на спіне каня, ціск на адзінку паверхні яе спіны памяншаецца.

Самыя раннія згадванні пра сёдлы ставяцца да 2-й палове 1-га тысячагоддзя  да н. э.

Існуе некалькі класіфікацый сёдлаў, адна з якіх выглядае наступным чынам:

сёдлы ангельскага тыпу: гэта сёдлы для большасці відаў класічнага коннага спорту, да якіх ставяцца:

-        выездковае;

-        конкурнае;

-        троеборнае;

-        універсальнае спартовае сядло

-        сядло для шоу;

-        сядло для коннага пола;

-        паляўнічае;

-        скакавое сядло;

-        сядло для рысістых бягоў;

сёдлы тыпу вестэрн, ці пастуховыя сёдлы: такія сёдлы выкарыстоўваюцца ў вестэрне, часам у турыстычных паходах, паколькі іх канструкцыя такая, што пры правільным падборы такога сядла,  конь можа праводзіць пад ім да 5 гадзін у дзень без шкоды для цягліц спіны (у той час як пад сядлом ангельскага тыпу конь можа праводзіць не больш за 2 гадзін у дзень);

да пастуховых сёдлаў ставяцца:

-        уласна сядло вестэрн;

-        аўстралійскае пастуховае сядло;

сёдлы азіяцкага тыпу:  сучасныя азіяцкія сёдлы прынята дзяліць на дзве групы:

-        сёдлы Цэнтральнай Азіі;

-        сёдлы Ўсходняй Азіі (гэта група падзяляецца на некалькі тыпаў, пра якія мы будзем казаць у адпаведнай частцы);

жаночае сядло

сядло для дыстанцыйных прабегаў

сядло для Трэка

кавалерыйскае сядло

казачае сядло

страявое сядло

паліцэйскае сядло

сядло Макклеллана

сядло без ленчыка

клуначнае сядло

вольтыжыровачнае сядло

камаргскае сядло

іспанскае сядло

партугальскае сядло

Кавалерыйскія сёдлы

Ў сярэднія вякі, на якія даводзіцца росквіт кавалерыі, у розных краінах было выпрацавана мноства разнавіднасцяў сёдлаў і пасадак, але ўсе яны ўяўлялі сабою рашэнні ў рамках двух прынцыпова розных падыходаў да праблемы. Еўрапейскія сёдлы канструяваліся з мэтай забеспячэння найвялікай выгоды для бою на дзідах, азіяцкія ж прызначаліся для хуткай язды, стральбы з лука і валодання шабляй.

У сілу таго, што дзеянне роўна процідзеянню, не так ужо было важна, ці стукне рыцар дзідай па шчыце, ці шчытом па дзідзе, - у сядле заставаўся той, хто трымаўся трывалей. Рыцар павінен быў трымацца ў сядле так, каб яго даводзілася цягнуць адтуль бусакамі. Таму еўрапейскае ваеннае сядло мела высокую луку спераду (заадно яна затуляла жывот) і нізкую спінку ззаду.

У "крылатых гусар" у Польшчы, напрыклад, спінка сядла была вельмі нават высокай і падпірала не толькі паясніцу, але і плечы, робячы выбіванне вершніка з сядла ударам спераду няздзейсным тэхнічна. Аднак, гэта было выключэннем, бо настолькі трывалая пасадка начыста пазбаўляла рыцара магчымасці спрытна катапультавацца пры ўзнікненні непрыемнасцяў (калі конь пачынаў валіцца).

Гэта меркаванне, - неабходнасць не толькі залазіць у сядло, але і аператыўна з яго выбірацца, - абумоўлівала і цвёрдую канструкцыю страмён. Тэхналагічна простыя страмёны ў выглядзе раменных завес не набылі папулярны, бо хутка скінуць такое стрэмя з нагі было цяжка.

Еўрапейскае сядло мела нізка размешчаныя страмёны, - што і зразумела, бо сам конь быў высокі, ды і рыцар у цяжкіх даспехах высока ногі задзіраць не мог. Вершнік упіраўся ў бакі каня каленамі, ногі былі амаль выпрастаны, - сядзець так было зручна, але, калі патрабавалася балансаваць на страмёнах, вершнік апыняўся амаль у вертыкальным становішчы і ствараў вялікі супраціў паветра.

У цэлым, еўрапейскае сядло паспяхова выконвала задачу надання вершніку максімальнай устойлівасці пры ударах з розных бакоў (праўда, і важыла яно пры гэтым да 40 кг), але было нязручна для хуткай язды, і не абараняла ад удараў знізу.

Вядома, узнікае пытанне, а хто мог стукнуць рыцара з гэтак незвычайнага ракурсу? Ды конь і мог. Па літаратуры лёгка заўважыць, што дэстрыэ заўсёды мог пазбавіцца ад свайго наезніка адным рухам, але нічога не гаворыцца пра турак, манголаў  ці рускіх скінутых сваімі канямі. Рыцары зусім не былі дрэннымі наезнікамі, але еўрапейскае сядло не давала магчымасці утрымацца пры нечаканым удары па пятай кропцы. Цяжка было і выбрацца з яго, - часта нага захрасала ў стрэмі і вершнік апыняўся прыціснуты  зваліўшымся канём.

Тым не менш, такія ж доўгі час былі сёдлы і іншай еўрапейскай кавалерыі, - бо настаўнікамі верхавой язды ў Еўропе былі рыцары.

Назіраючы за рускімі ці турэцкімі вершнікамі, еўрапейскія вандроўцы адзначалі іх вельмі нетрывалую пасадку, - нават самы слабы ўдар павінен быў выбіць вершніка з сядла. Страмёны на ўсходнім сядле размяшчаліся высока, ногі вершніка былі сагнуты і трымаўся ён за бакі каня шчыкалаткамі. Калі еўрапейскае сядло "трымала" вершніка само, то ў азіяцкім спінка адсутнічала начыста.

Азіяцкая пасадка сапраўды не спрыяла бою на дзідах, але варочаць шабляй апынялася зручней, - можна было ўставаць, атрымліваючы перавагу  ў вышыні, ухіляцца ад удараў, звешвацца з сядла, разварочвацца назад. Манеўруючы цэнтрам цяжару, можна было ўтрымацца ў сядле пры нахіле. Падняўшыйся на страмёнах вершнік апыняўся ў паставе жакея, - грудзі паралельныя спіне каня.

Пазней, ужо ў новы час, у Еўропе ўсходнія сёдлы былі ўведзены спачатку для гусар, а потым і зусім выцеснілі еўрапейскую мадэль, захаваўшуюся да канца XIX стагоддзя  толькі ў Амерыцы. Еўрапейскія вандроўцы дзівіліся незвычайнай прамой пасадцы гаучо, але не маглі ўжо пазнаць у ёй старажытную рыцарскую пасадку.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка