Старасвецкая Беларусь
Галерэі
Уваход
Зараз на сайце
Цяпер 596 госцяў анлайнCountries
| 48.8% |  | UNITED STATES |
| 25.7% |  | CHINA |
| 5.5% |  | SERBIA AND MONTENEGRO |
| 5% |  | RUSSIAN FEDERATION |
| 4% |  | NEW ZEALAND |
| 2.8% |  | CANADA |
| 2.6% |  | GERMANY |
| ГОЦКIЯ ВОЙНЫ |
|
ГОЦКАЯ ВАЙНА (367-369)
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
Гоцкая вайна (367-369) – паходы імператара Ўсходне-Рымскай імперыі Валента за Дунай на готаў ў 367 і 369 гг. Імператар здзейсніў два глыбокіх паходы ў варварскія землі за ніжнім Дунаем з мэтай пакараць гоцкія плямёны за іх падтрымку ўзурпатара трона вайскавода Пракопа. У выніку готы запрасілі мір і адмовіліся ад набегаў на тэрыторыю імперыі. Вайна папярэднічала пачатку Вялікага перасялення народаў і стала апошняй пераможнай кампаніяй Рымскай імперыі над гоцкімі плямёнамі перад іх перасяленнем праз 10 гадоў на тэрыторыю імперыі, затым паўстаннем і новымі разбуральнымі рымска-гоцкімі войнамі (гл. Гоцкая вайна (377-382)).
Перадгісторыя
Готы і Рымская імперыя
Паводле Ярдана ў часы цара Філімера готы ад берагоў Віслы дасягнулі паўночнага ўзбярэжжа Чорнага мора, рассяліўшыся паміж Дняпром і Азоўскім морам. Гэта адзінае, што вядома пра прыход готаў ў Паўночнае Прычарнамор'е з пісьмовых крыніц. Па арэале помнікаў чарняхоўскай культуры вобласць рассялення гоцкіх плямёнаў да IV стагоддзя распасціралася ад Северскага Данца на ўсходзе і да Карпат і ніжняга Дуная на захадзе. Готы ўступілі ў сутыкненні з Рымскай імперыяй на ніжнім Дунаі пры імператару Каракалле ў 210-е годы. У фрагменце пісьменніка VI стагоддзя Пятра Магістра ўтрымоўваецца аповяд пра то, што ў 230 годзе готы ўжо атрымлівалі штогадовую даніну ад рымлян. Паводле гісторыка Дэксіппу пры імператару Бальбіне ў 238 годзе пачалася Скіфская вайна , калі карпы напалі на рымскую правінцыю Мезія, якая прылягае да паўднёвага берага Дуная ў яго ніжняй плыні. Рымскія гісторыкі звалі гэту вайну Гоцкай, па імі найболей моцнага племя ў варварскай кааліцыі. Скіфская ці Гоцкая вайна доўжылася прыкладна 30 гадоў, адзначана буйнымі марскімі экспедыцыямі готаў па Чорным і Міжземным морам і скончылася ў 271 годзе разгромам готаў ў іх землях імператарам Аўрэліянам. Аўрэліян па шляху ў Малую Азію здзейсніў паспяховы паход на готаў за Дунай, дзе "знішчыў правадыра готаў Каннаба, ці Каннабауда [Cannabaudes], з пяццю тысячамі чалавек". Пасля гэтага готы здзяйснялі толькі эпізадычныя набегі, пакуль імператар Канстанцін Вялікі не разбіў іх у 332 годзе, пасля чаго прыняў у лік саюзнікаў-федэратаў. Готы паставілі ў рымскія войскі 40 тыс. чалавек і абавязаліся не прапускаць да дунайскай мяжы іншыя плямёны, за што рымляне выплачвалі ім штогод грашовыя сумы. У сярэдзіне IV стагоддзя гоцкія атрады адзначаны ў складзе рымскага войска на вайне з персамі, аднак іх супляменнікі за Дунаем у смутны час частай змены рымскіх імператараў выношвалі планы здзейсніць набег на Фракію.
Мяцеж Пракопа
Пасля смерці рымскага імператара Іёвіана ў лютым 364 войска абрала ў імператары Валентыніана. Той у сваю чаргу прызначыў 28 сакавіка таго ж года для кіравання вялікай Рымскай імперыяй у суправіцелі свайго брата Валента. Затым Валентыніан абраў сабе заходнюю частку Рымскай імперыі са сталіцай ў Медзіёлане, а брата паставіў кіраваць усходняй часткай са сталіцай у Канстанцінопалі. Амміян Марцэллін так апісаў становішча на межах імперыі тым часам: «В это время по всему римскому миру, словно по боевому сигналу труб, поднялись самые свирепые народы и стали переходить ближайшие к ним границы. Галлию и Рецию одновременно грабили аламанны, сарматы и квады — обе Паннонии; пикты, саксы, скотты и аттакотты терзали непрерывными бедствиями Британию; австорианы и другие племена мавров сильнее обычного тревожили Африку; Фракию грабили разбойнические шайки готов. Царь персидский пытался наложить свою руку на армян.» Калі Валент адправіўся ў Сірыю для меркаванай вайны з персамі, у кастрычніку 364 года падняў мяцеж вайскавод Пракоп, абурыўшы ў Канстанцінопалі легіёны, накіраваныя ў Фракію Валентам для адлюстравання чаканага набегу готаў. На дапамогу ўзурпатару готы выслалі атрад у 3 тысячы ваяроў, аднак яны не паспелі прыняць удзелу ў баявых дзеяннях, бо Валент у траўні 365 года падавіў мяцеж і пакараў смерцю Пракопа.
Раззбраенне готаў.
Пра лёс войска готаў, пасланага Пракопу, распавёў сучаснік падзей, гісторык Еўнапій. Рымляне адрэзалі ім адыход і загадалі здаць зброю. Готы падпарадкаваліся, затым іх рассялілі па прыдунайскіх гарадах у хатах мясцовых жыхароў пад наглядам да высвятлення акалічнасцяў. Далейшы лёс затрыманых ваяроў застаўся невядомым. Неназваны правадыр готаў запатрабаваў адпусціць супляменнікаў, высылаючыся на то, што ваяры былі пасланы законнаму рымскаму імператару паводле абавязанняў перад ранейшымі рымскімі імператарамі. Імператар Валент адправіў да готаў для перамоў свайго вайскавода, магістра конніцы Віктара. Па яго вяртанні імператар вырашыў ухіліць узросшую пагрозу гоцкага ўварвання, атакаваўшы варвараў у месцах іх пражывання. Па словах Еўнапія: «Под этим предлогом возгорелась скифская война. По важности воюющих народов, по великости приготовлений, казалось, ей надлежало распространиться далеко, представить многоразличные и непредвиденные перевороты; однако быстротой и прозорливостью царя [Валента] она была приведена к твердому и безопасному концу.»
Хроніка баявых дзеянняў
Першы паход на готаў. 367 год
Напачатку вясны 367 года імператар Валент пераправіў войска на левы бераг Дуная па масту, наведзенаму на палубах караблёў. Паход быў добра падрыхтаваны. Па Чорным моры ў вусце Дуная транспартнымі караблямі загадзя перавезлі запасы правізіі, размеркаваўшы яе па гарадах на ніжнім Дунаі. Пазнаўшы пра паход рымлян, готы схаваліся ў горных раёнах Карпат, не аказваючы супраціву. Лета прайшло безвынікова; толькі лятучым атрадам пад кіраўніцтвам магістра пяхоты Арынфея атрымалася захапіць частку гоцкіх сямействаў, не паспеўшых сысці ў горы. Пасля гэтага Валент вярнуўся на сваю тэрыторыю.
Разліў Дуная. 368 год
Паход у 368 годзе быў сарваны шырокім разлівам Дуная. Войска Валента прастаяла да глыбокай восені ў базавым лагеры, затым вярнулася на зімовыя кватэры ў Маркіянаполь (да захаду ад суч. балгарскай Варны).
Другі паход на готаў. 369 год
У трэці год вайны Валент пераправіў войска праз Дунай у горада Новіёдунума (суч. румынскае мястэчка Ісакча), ляжаўшага трохі вышэй дэльты Дуная. Пасля працяглага паходу рымляне сутыкнуліся ў бітве з гоцкім племем тэрвінгаў правадыра Атанарыха. Готы атрымалі паразу і беглі ў цяжкадаступныя месцы. Валент загадаў плаціць салдатам за кожную галаву варвара, у выніку пошукавыя партыі вынішчылі ў лясах і балотах мноства готаў. Акрамя людскіх страт за час 3-летняй вайны гоцкія плямёны пачалі выпрабоўваць пазбаўленні з-за адсутнасці гандлю. Яны некалькі разоў дасылалі амбасадараў з просьбай пра мір, пакуль нарэшце Валент не вырашыў скончыць баявыя дзеянні, даручыўшы перамовы магістрам Віктару і Арынфею. Готы прынялі ўмовы рымлян ніколі не з'яўляцца на рымскай тэрыторыі, пасля чаго мір склалі асабіста імператар Валент і правадыр Атанарых на сярэдзіне Дуная: «И так как Атанарих заверял, что он связан страшной клятвой и заветом отца своего никогда не ступать на римскую землю и нельзя было его заставить, а императору было непочетно переходить к нему, то решено было, что они встретятся на гребных судах на середине реки. Император с оруженосцами с одной стороны и Атанарих со своими людьми с другой встретились для заключения мира, согласно условиям. Устроив это дело и получив заложников, Валент возвратился в Константинополь.» Нататкі 1. SHA: Элий Спартиан, «Антонин Каракалл»: «Гетами называются готы, которых он, отправляясь на Восток, победил в беспорядочных сражениях.» 2. Пётр Магистр, фр. 7 по книге «Византийские историки» (1860 г.) 3. Флавий Вописк («Аврелиан», 22); поход упоминает также Иордан («Романа», 290) 4. Исидор Севильский, «История готов», 5; Иордан, «Гетика», 112 5. Амм. Марц., 26.6.11 6. Амм. Марц., 26.4.4 7. Амм. Марц., 26.10.3; Зосима (кн. 4) назвал число готов в 10 тыс. 8. Евнапий в пер. Дестуниса, фр. 38 9. Зосима в кн. 4 сообщает, что готов держали в тюрьмах, хотя и без оков. 10. Амм. Марц., 27.5.1 11. Зосима, 4.10 12. Амм. Марц., 27.5.4 13. Амм. Марц., 27.5.9 ГОЦКАЯ ВАЙНА (377-382)
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
Гоцкая вайна (377-382) - вайна гоцкіх плямёнаў з Рымскай імперыяй за права пасяліцца на яе тэрыторыі. Вайна пачалася ў 377 годзе неўзабаве пасля мірнага перасялення готаў ў Фракію (у 376 годзе) і завяршылася ў 382 годзе селішчам готаў ў прыдунайскіх рымскіх правінцыях на правах федэратаў імперыі. Рымска-гоцкая вайна стала адной з першых і самых важных падзей Вялікага перасялення народаў. Яе вынікам сталі значнае ўзмацненне ўплыву варвараў-германцаў на ўнутранае жыццё Ўсходняй Рымскай імперыі і пачатак разбурэння цэласнасці імперыі.
Перадгісторыя
Готы і Рымская імперыя
Паводле Ярдана ў часы цара Філімера готы ад берагоў Віслы дасягнулі паўночнага ўзбярэжжа Чорнага мора, рассяліўшыся паміж Дняпром і Азоўскім морам. Гэта адзінае, што вядома пра прыход готаў ў Паўночнае Прычарнамор'е з пісьмовых крыніц. Па арэале помнікаў чарняхоўскай культуры вобласць рассялення гоцкіх плямёнаў да IV стагоддзя распасціралася ад Севернага Данца і сярэдняга Дняпра да Карпат і ніжняга Дуная. Готы ўступілі ў сутыкненні з Рымскай імперыяй на ніжнім Дунаі пры імператару Каракалле ў 210-е годы. У фрагменце пісьменніка VI стагоддзя Пятра Магістра ўтрымоўваецца аповяд пра тое, што ў 230 годзе готы ўжо атрымлівалі штогадовую даніну ад рымлян. Паводле гісторыка Дэксіппа пры імператару Бальбіне ў 238 годзе пачалася Скіфская вайна , калі карпы напалі на рымскую правінцыю Мезія, якая прылягае да паўднёвага берага Дуная ў яго ніжняй плыні. Рымскія гісторыкі звалі гэту вайну Гоцкай па імі найболей моцнага племя ў варварскай кааліцыі. Скіфская ці Гоцкая вайна доўжылася прыкладна 30 гадоў, адзначана буйнымі марскімі экспедыцыямі готаў па Чорным і Міжземным морам і скончылася ў 271 годзе разгромам готаў ў іх землях імператарам Аўрэліянам. Аўрэліян па шляху ў Малую Азію здзейсніў паспяховы паход на готаў за Дунай, дзе "знішчыў правадыра готаў Каннаба, ці Каннабауда [Cannabaudes], з пяццю тысячамі чалавек". Пасля гэтага готы здзяйснялі толькі эпізадычныя набегі, пакуль імператар Канстанцін Вялікі не разбіў іх у 332 годзе, знішчыўшы голадам і холадам амаль 100 тысяч варвараў, пасля чаго прыняў іх у лік саюзнікаў-федэратаў. Готы паставілі ў рымскія войскі 40 тыс. чалавек і абавязаліся не прапускаць да дунайскай мяжы іншыя плямёны, за што рымляне выплачвалі ім штогод грашовыя сумы. У сярэдзіне IV стагоддзя гоцкія атрады адзначаны ў складзе рымскага войска на вайне з персамі.
Перамога Валента над готамі. 367-369 гг.
Неўзабаве пасля таго, як Валент быў абвешчаны братам, рымскім імператарам Валентыніянам, суправіцелем-імператарам усходняй часткі Рымскай імперыі, у Канстанцінопалі падняў мяцеж вайскавод Пракоп. На дапамогу ўзурпатару готы выслалі атрад у 3 тысячы ваяроў, аднак яны не паспелі прыняць удзел ў баявых дзеяннях, бо Валент хутка падавіў мяцеж і пакараў смерцю Пракопа. Готы былі раззброены і затрыманы ў прыдунайскіх крэпасцях. Калі правадыры готаў запатрабавалі вяртання палонных, імператар Валент вырашыў апярэдзіць канфлікт і ўвесну 367 года сам атакаваў месцы пражывання готаў за ніжнім Дунаем. Першы паход не прынёс поспеху, варвары схаваліся ў гарах. У наступным годзе паход сарваўся з-за вялікага разліва Дуная. У 369 годзе Валенту атрымалася прасунуцца ўглыб варварскіх земляў, дзе адбылася бітва з готамі-тэрвінгамі правадыра Атанарыха. Атанарых атрымаў паразу і бег. Па словах Зосімы Валент выслаў лёгкія пошукавыя атрады ў месцы, дзе маглі атуліцца готы, з абяцаннем плаціць за кожную галаву ворага. Акрамя страт у баях у выніку 3-летняй вайны готы сталі выпрабоўваць пазбаўленні з-за адсутнасці гандлю з імперыяй. Яны запрасілі мір, які быў складзены паміж імператарам Валентам і правадыром Атанарыхам на вяслярным судні пасярэдзіне Дуная.
Нашэсце гунаў
Напачатку 370-х гадоў у Паўночнае Прычарнамор'е ўварваліся плямёны гунаў. Спачатку на сябе ўдар прынялі аланы, затым у сутыкненне з невядомым перш грозным супернікам уступілі готы-грэўтунгі услаўленага ў германскім эпасе правадыра Германарыха. Звесткі аб гота-гунскіх войнах данеслі да нашага часу гісторыкі Амміян Марцеллін і Ярдан. Германарых памёр падчас вайны, яго пераемнік Віцімір загінуў ў баю з гунамі. Племя грэўтунгаў, якое ўзначальваецца правадырамі Алафеем і Сафракам, адступіла пад напорам гунаў і аланаў да Днястра. Да Днястра падышлі готы-тэрвінгі Атанарыха, каб затрымаць прасоўванне гунаў на берагах ракі. Аднак гуны абыйшлі ўначы перадавы заслон готаў і раптам абрынуліся на іх асноўны лагер. Атанарых бег і стаў арганізоўваць новую лінію абароны ўжо на рацэ Прут. За выключэннем Крыму, дзе да канца сярэдніх вякоў захоўвалася невялікая калонія готаў, іх сляды ў Паўночным Прычарнамор'і з тых часоў знікаюць. Частка гоцкіх плямёнаў скарылася гунам, іншыя былі сагнаны з месцаў сталага пражывання і накіраваліся да поўначы ад ніжняга Дуная. Недахоп жыццёвых харчоў у тых месцах і сталая пагроза гунскіх набегаў прымусілі іх шукаць сховішча на рымскай тэрыторыі да поўдня ад Дуная, ва ўсходняй Фракіі.
Перасяленне готаў ва ўсходнюю Фракію. 376 год.
Амміян Марцэллін так паведаміў пра рашэнне гоцкіх плямёнаў: «После продолжительных совещаний о том, какое место избрать для поселения, они решили, что наиболее подходящим для них убежищем будет Фракия; в пользу этого говорили два соображения: во-первых, эта страна имеет богатейшие пастбища и, во-вторых, она отделена мощным течением Истра от пространств, которые уже открыты для перунов чужеземного Марса.» На левым беразе Дуная назапасіўся велізарны натоўп амаль у 200 тыс. чалавек па адзнацы Еўнапія. Рымляне перабілі тых варвараў, якія рызыкнулі пераправіцца на правы бераг. Готы паслалі пасольства да імператара Валента з просьбай пра селішча на землях імперыі. Імператар дазволіў пераправу варварам праз Дунай з намерам выкарыстоўваць іх людскія рэсурсы для ўмацавання свайго войска. Готам павінны былі даць зямлю для апрацоўкі і правіянт на першыя часы. Рымскія начальнікі павінны былі забяспечыць раззбраенне готаў, аднак не здолелі выканаць указанне імператара. Па вобразным выразе Марцелліна "адкрыты былі завалы на нашай мяжы і варвары выкідвалі на нас натоўпы ўзброеных людзей, як Этна вывяргае свой палаючы попел." Першым пераправілася гоцкае племя тэрвінгаў правадыроў Алавіва і Фрытыгерна. Другое племя тэрвінгаў пад кіраўніцтвам Атанарыха сышло па левым беразе Дуная ўгару, выцясняючы сарматаў. Гоцкія плямёны грэўтунгаў правадыроў Алафея і Сафрака і племя Фарнобія не атрымалі дазволу на пераправу, але скарыстаўшыся адцягненнем рымскіх салдатаў на ахову тэрвінгаў, высадзіліся на правым беразе Дуная. З прычыны злоўжыванняў рымскага намесніка ў Фракіі, коміта Лупіцына, готы не атрымалі харчы ў дастатковай колькасці і былі змушаны абменьваць на яго сваіх дзяцей. Нават дзяцей старэйшын адводзілі ў рабы, на што іх бацькі давалі згоду, каб выратаваць іх ад галоднай смерці.
Паўстанне готаў. 377 год.
Лета 377 года
Пачатак Гоцкай вайны, вясна-лета 377. Готы разбілі пад Маркіянаполем рымлян і пасля няўдалай аблогі Адрыянаполя разышліся для рабавання Фракіі.
Готаў не дапушчалі ў рымскія гарады для куплі правіянта. Пад сценамі Маркіянаполя (побач з суч. балгарскай Варнай) разгарэўся лакальны канфлікт - узлаваныя готы перабілі невялікі рымскі атрад салдатаў. У адказ коміт Лупіцын загадаў перабіць збраяносцаў Фрытыгерна, які як раз гасцяваў у яго палацы разам з іншым правадыром готаў, Алавівам. Фрытыгерн здолеў вырвацца і падняў гоцкія плямёны супраць рымлян, пра лёс правадыра Алавіва нічога не вядома. Сілы ў падначаленні Лупіцына былі разгромлены ў першым жа баю пад Маркіянаполем. Пра гэты бой Марцеллін напісаў так: «В девяти милях от города, он [Лупицин] остановился в готовности принять бой. Увидев это, варвары бросились на беспечные отряды наших и, прижав к груди щиты, поражали копьями и мечами всякого, кто был на их пути. В кровавом ожесточенном бою пала большая часть воинов, потеряны были знамена, пали офицеры за исключением злосчастного командира, который думал, пока другие сражались, только о том, как бы ему спастись бегством, и во весь опор поскакал в город.» Варвары разыйшліся па ўсёй тэрыторыі Фракіі, займаючыся рабаваннямі і забойствамі. Пад Адрыянаполем да іх далучыліся атрады готаў Сферыда і Коліі, якія наняліся на службу імперыі задоўга да гэтых падзей, але якіх мясцовае насельніцтва жадала раззброіць. Працоўныя з залатых капалень таксама далучыліся да паўстаўшых готаў. Войска Фрытыгерна аблажыла Адрыянаполь, але пасля беспаспяховых штурмаў готы адправіліся на спусташэнне міжземнаморскага ўзбярэжжа Фракіі, пакінуўшы пад сценамі горада невялікі атрад.
Гоцкая вайна, лета-зіма 377. Готы адціснуты з Фракіі да ніжняга Дуная свежымі сіламі рымлян, там яны пад Саліцыем разбілі рымлян. Адтуль готы зноў прасунуліся ў цэнтр раўніннай Фракіі, дзе разышліся для рабавання.
Імператар Валент быў заняты падрыхтоўкай вайны з персамі ў Сірыі. Ён паслаў на падаўленне паўстання вайскаводаў Прафутура і Траяна з легіёнамі з Арменіі. Свежыя рымскія войскі паступова адціснулі варвараў з Фракіі да ніжняга Дуная. Нябож Валента імператар Заходняй часткі Рымскай імперыі Грацыян адправіў на дапамогу Валенту легіёны з Панноніі пад кіраўніцтвам Фрыгерыда і атрады з Галіі пад кіраўніцтвам начальніка імператарскай гвардыі Рыхамера. Фрыгерыд затрымаўся, а злучаныя сілы рымлян пад кіраўніцтвам Прафутура, Траяна і Рыхамера падышлі да базавага лагера-табару готаў ў Добруджы. У наступіўшай затым кровапралітнай бітве ўлетку 377 года у мястэчку Саліцый ніхто з бакоў не здолеў атрымаць перамогі. Марцеллін назваў зыход бітвы сумным і заўважыў: «Известно, впрочем, что римляне, значительно уступавшие числом несметным полчищам варваров, с которыми они сражались, понесли тяжелый урон, но нанесли также жестокие потери варварам.» Вядома, зрэшты, што рымляне, значна саступаўшыя лікам незлічонай процьме варвараў, з якімі яны ваявалі, панеслі цяжкія страты, але нанеслі таксама жорсткія страты варварам. " Сілы бакоў, якія ўдзельнічалі ў баю, засталіся невядомыя. Сучасны гісторык Томас Бернс (Thomas Samuel Burns) палічыў, што ў готаў было толькі 12 тысяч ваяроў. Рымскія войскі пасля бітвы адышлі да Маркіянаполя, пакідаючы правінцыі Скіфію і Мезію (у раёне суч. Добруджа) на самаўпраўнасць готаў. Готы на працягу 7 дзён заставаліся ў сваім табары, не спрабуючы развіць наступ. Рымляне перайшлі да абарончай тактыкі, звозячы ўсе харчовыя запасы ва ўмацаваныя гарады, якія готы не ўмелі захопліваць. Лінія абароны праходзіла прыкладна па Балканскім хрыбце, рымскія атрады блакавалі праходы ў гарах, спадзяючыся замкнуць готаў на спустошанай імі ж, адносна маланаселенай мясцовасці паміж Балканскім хрыбтом і Дунаем.
Восень 377 года
Валент перадаў камандаванне магістру конніцы Сатурніну. Ацаніўшы суадносіны сіл, той сцягнуў войскі ў гарады, не спадзяючыся ўтрымаць горныя праходы. Пад горадам Дыбальт варварская конніца цалкам разграміла атрады пад кіраўніцтвам трыбуна скутарыяў Барцымера. Готы зноў прарваліся ў Фракію да Геллеспонта, да іх далучыліся іншыя варварскія плямёны: аланы, гуны і тайфалы. Поспех спадарожнічаў рымлянам на захадзе Фракіі. Рымскі вайскавод Фрыгерыд у балканскіх гарах вынішчыў готаў і тайфалаў пад кіраўніцтвам Фарнобія (правадыр Фарнобій загінуў), палонных ён пасяліў як земляробаў у Італіі. Як звычайна, у зімовы час наступіў перапынак у баявых дзеяннях.
Наступ готаў. 378 год
Імперыя засяроджвае сілы
Імператар Валент прыбыў з Усходу ў Канстанцінопаль 13 траўня 378 года. Камандаванне войскамі імператар перадаў ад Траяна Себасціяну, які паспяхова дзейнічаў супраць разрозненых гоцкіх атрадаў. Пад Адрыянаполем ён здзейсніў удалую вылазку, адбіў вялікі абоз у готаў. Фрытыгерн аддаў перавагу адысці з гарыстай мясцовасці на раўніну да мястэчка Кабіла, каб пазбегнуць рымскіх нападаў. Тактыка Себасціяна складалася ў сталых нападах на готаў з засад, пазбаўленні іх фуражу і паступовага выціскання з рымскай тэрыторыі. Поспехі вайскавода ўзбудзілі зайздрасць у асяроддзі імператара, прыдворныя еўнухі, па словах Зосімы, пераканалі Валента ў лёгкай перамозе над саслабелымі готамі. 11 чэрвеня імператар выступіў з войскам з Канстанцінопаля. Сучасныя гісторыкі ацэньваюць сілы ў распараджэнні Валента ў шырокім дыяпазоне ад 15 да 60 тыс. салдат (мінімальныя адзнакі ў Дэльбрука, Х. Вальфрам: 30-40 тысяч; Т. Бернс: 60 тысяч). Імператар Грацыян збіраўся прывесці войскі з Панноніі на дапамогу Валенту, але ўварванне ў лютым 378 года аламанскага племя лентыензаў праз Рэйн утрымала яго ад паходу. Пасля разгрому аламанаў Грацыян рушыў да Валента, аднак рэўнасць да вайсковай славы пляменніка прымусіла Валента паспешна ўвязацца ў генеральную бітву з готамі ў той час, калі войскі Заходняй Рымскай імперыі знаходзіліся на маршы ў раёнах суч. Сербіі.
Бітва пад Адрыянаполем
Гоцкая вайна, лета 378. Готы разбілі пад Адрыянаполем рымлян, затым пасля няўдалай аблогі Канстанцінопаля рассыпаліся атрадамі па Фракіі і Мезіі.
Войскі супернікаў зблізіліся ў 18 км ад Адрыянаполя (суч. турэцкі Эдырне) у Фракіі. Правадыр готаў Фрытыгерн даслаў прапановы аб міру, якія былі адпрэчаны. Выведка рымлян няслушна ацаніла колькасць гоцкага войска ў 10 тыс. чалавек, што заахвоціла імператара Валента першым атакаваць суперніка. Ваенны гісторык Дэльбрук на падставе гэтай адзнакі мяркуе, што готы насамрэч мелі 12-15 тыс. ваяроў. 9 жніўня 378 года, каля 2 гадзін дня, рымскае войска выйшла на лагер готаў - табар, акружаны вазамі і валам. Фрытыгерн яшчэ раз прапанаваў мір, і Валент гэтым разам схіліўся да перамоў, але абмен закладнікамі быў перапынены выпадковым няўдалым нападам аднаго з рымскіх атрадаў на лагер готаў, у выніку чаго бакі перасталі давяраць адзін аднаму. Раптам з гор з'явілася гоцкая конніца Алафея і Сафрака з атрадам аланаў, якія з ходу абрынуліся на рымлян. Завязалася генеральная бітва. Левае крыло рымлян, якое складалася з конніцы, падышло ўшчыльную да табара, аднак, было звернута напорам вялікай масы готаў. Рымскія пяхотныя часткі апынуліся збіты ў натоўп. Марцеллін апісаў наступіўшы разгром рымлян: «От поднявшихся облаков пыли не видно было неба, которое отражало угрожающие крики. Несшиеся отовсюду стрелы, дышавшие смертью, попадали в цель и ранили, потому что нельзя было ни видеть их, ни уклониться. Когда же высыпавшие несчётными отрядами варвары стали опрокидывать лошадей и людей, и в этой страшной тесноте нельзя было очистить места для отступления, и давка отнимала всякую возможность уйти, наши в отчаянии взялись снова за мечи и стали рубить врага, и взаимные удары секир пробивали шлемы и панцири. [...] В этой страшной сумятице пехотинцы, истощенные от напряжения и опасностей, когда у них не хватало уже ни сил, ни умения, чтобы понять что делать, и копья у большинства были разбиты от постоянных ударов, стали бросаться лишь с мечами на густые отряды врагов, не помышляя уже больше о спасении жизни и не видя никакой возможности уйти. [...] Наконец под напором силы варваров наша боевая линия совершенно расстроилась, и люди обратились к последнему средству в безвыходных положениях: беспорядочно побежали, кто куда мог.» Збіванне рымлян працягвалася да наступу ночы. Лёс імператара Валента застаўся невядомым, рымляне нават праз некалькі дзён пасля бітвы лічылі яго жывым. Марцеллін і Сакрат Схаластык перадаюць дзве версіі. Па адной з іх імператар, ваюючы сярод войска ў звычайнай адзежы, быў забіты стралой, і яго труп згубіўся сярод салдат на поле бою. Па другой версіі відавочніка, параненага Валента світа аднесла ў вясковую халупу. Готы атачылі яе, а затым, сустрэўшы супраціў, спалілі разам са знаходзіўшыміся ўсярэдзіне людзьмі, з якіх атрымалася выратавацца толькі таму самаму відавочніку. Версія пра згубу Валента ў агні была падхоплена пазнейшымі хрысціянскімі гісторыкамі, бо выяўляла ідэю пакарання імператара за яго арыянскія перакананні і пераследы артадаксальных святароў. Акрамя імператара, загінула дзве траціны рымскага войска, 35 трыбунаў, вайскаводы Траян і Себасціян.
Аблогавая вайна
На 4-ы дзень пасля перамогі пад Адрыянаполем готы цалкам атачылі сам горад, у якім атуліліся ацалеўшыя рымскія войскі, і, разлічваючы захапіць імператарскую казну, кінуліся на штурм з аднымі ўсходамі. За 2 дня штурму готы страцілі шмат ваяроў, пасля чаго адмовіліся ад захопу горада і накіраваліся да Перынфа, дзе разрабавалі наваколлі (сам горад яны ўжо не рызыкавалі штурмаваць). Фрытыгерн узмацніў сваё войска гунамі і аланамі, прыцягнутымі чуткамі пра багатую здабычу. Ад Перынфа варвары рушылі на Канстанцінопаль. Марцеллін прыпісвае заслугу ў адлюстраванні першага націску на сталіцу Ўсходняй Рымскай імперыі атраду сарацынаў, якія здзяйснялі паспяховыя вылазкі на готаў. Перад пагрозай варвараў насельніцтва Канстанцінопаля ўступала ў апалчэнне, удава Валента Аўгуста Дамініка арганізавала абарону горада, выдаўшы народу вялікія сумы грошай. Готы пачалі былі будаваць аблогавыя машыны, але затым аддалі перавагу адступіць ад непрыступных сцен і рассыпаліся для рабавання па правінцыяў. У гэтыя дні магістр войска ў Малой Азіі Юлій па ўзгадненні з сенатам Канстанцінопаля выдаў таемны загад перабіць усіх готаў, даўно прынятых у імперыю ў якасці закладнікаў у юным узросце і пасля сталення размеркаваных па розных крэпасцях, што і было зроблена ва ўмоўлены дзень. Сучаснікі ўхваляльна ўспрынялі знішчэнне готаў, лічачы гэта неабходным крокам у склаўшыхся ўмовах.
Канчатак вайны. 379-382 гг.
19 студзеня 379 года імператар Грацыян у Сірмі (суч. Срэмска-Мітровіца ў Сербіі) абвясціў папулярнага вайскавода Хвядоса, камандуючага войскамі ў Іллірыке, імператарам Усходняй Рымскай імперыі. Хвядос каля Сірмія атрымаў перамогу над готамі, затым баявыя дзеянні працякалі без вялікіх генеральных бітваў. Да гэтага часу варварская кааліцыя распалася - готы Фрытыгерна руйнавалі Фесалію, Эпір і Грэцыю, правадыры Алатэй і Сафрак накіраваліся ў Паннонію. Зосіма распавёў пра адну з перамог рымлян. Вайскавод Хвядоса Мадарый, які адбываўся з "царскай скіфскай сям'і", дачакаўся ў засадзе, калі варвары ап'янелі і пацяжэлі ад балявання. Затым ён загадаў сваім ваярам атакаваць іх лагер улегцы, з аднымі толькі мячамі. Варвары на працягу кароткага часу былі перабіты, рымляне захапілі 4 тысячы вазоў і гэтулькі палонных, што запоўнілі імі ўсе гэтыя вазы. Толькі амаль праз 2 гады пасля прызначэння імператарам, 24 лістапада 380 года, Хвядос уступіў у Канстанцінопаль, пасля чаго асноўную ўвагу надаваў царкоўнай палітыцы і дыпламатычнай працы з гоцкімі правадырамі. Ён прыцягнуў у войска шматлікіх варвараў, дазволіўшы ім вольна пакідаць яе шэрагі і ўступаць зваротна па жаданні. Хоць колькасць войскаў аднавілася, іх дысцыпліна і кіравальнасць значна зменшыліся. Зосіма паведамляе, што Грацыян паслаў Хвядосу на дапамогу войска на чале з франкамі, Баудонам і Арбагастам, якія выгналі банды варвараў з Македоніі і Фесаліі зваротна ў Фракію. Гэта палепшыла становішча Ўсходняй Рымскай імперыі і зрабіла готаў больш схільнымі да перамоў. У студзені 381 года Хвядосу атрымалася скласці звяз з Атанарыхам, аднак, апошні праз 2 тыдні памёр у Канстанцінопалі. Пахаванні гоцкага правадыра Хвядос ператварыў у пышную цырымонію, спадзяючыся заваяваць схільнасць варвараў. 3 кастрычніка 382 года Хвядос склаў мірную дамову, па якой готы пасяліліся як федэраты ў Ніжняй Мезіі і Фракіі (тэрыторыя суч. Балгарыі). Гэта дата лічыцца канчаткам рымска-гоцкай вайны. У адной з гаворак з нагоды заключэння міру аратар Фемістый заўважыў, што сельская мясцовасць Фракіі спусцела настолькі, што прыйшлося б яе каланізаваць пасяленцамі з Малой Азіі, калі б готаў там не засталося. Фемістый выказаў надзею асіміляцыі готаў ў лік рымскіх грамадзян, прыводзячы ў прыклад ваяўнічых галатаў, якія пасля ўварвання ў III ст. да н. э. аселі ў Малой Азіі і да IV стагоддзя ператварыліся ў звычайных подданых імперыі. Готы падтрымлівалі мір і нават ваявалі ў складзе войска Хвядоса да 395 года, калі пасля яго смерці яны перасталі атрымліваць штогадовую даніну ад цэнтральнай улады і зноў паўсталі пад правадырствам Аларыха.
Гісторыяграфія
Найболей падрабязнае апісанне перасялення готаў на тэрыторыю Ўсходняй Рымскай імперыі, іх паўстанні, бітвы пад Адрыянаполем і неўзабаве рушыўшых падзей даў сучаснік падзей, грэк па паходжанню Амміян Марцеллін у сваёй "Рымскай гісторыі" ("Res Gestae" у лацінскім арыгінале). Яго апавяданне сканчаецца на 378 годзе падзеямі адразу пасля бітвы пад Адрыянаполем, калі готы адмовіліся ад штурму Канстанцінопаля і разышліся для рабавання пакінутай без імперскіх войскаў Фракіі. Далейшыя падзеі гота-рымскай вайны выкладзены, галоўным чынам, у Зосімы (гісторык 2-й паловы V стагоддзя) у кн. 4 яго "Новай гісторыі". Па водгуку Фоція Зосіма практычна скапіяваў у адпаведнай частцы сваёй гісторыі працу малаазійскага грэка Еўнапія, які дайшоў да нашага часу фрагментарна. У захаваных фрагментах Еўнапій незалежна ад Марцелліна падрабязна распавядае пра перасяленне готаў за Дунай. Раннехрысціянскія гісторыкі V стагоддзя Сазамен і Сакрат Схаластык у выкладзе гісторыі канца IV стагоддзя бегла згадваюць пра дзяржаўныя справы, галоўным чынам для фонавай ілюстрацыі падзей у царкоўным жыцці. Рымска-гоцкая вайна ў гэтых аўтараў зводзіцца галоўным чынам да згубы ерэтыка-арыяніна Валента і перамогам Хвядоса Вялікага, які аднавіў праваслаўе. Павел Арозій (VII. 33) таксама не дадае нічога новага да апісання падзей. Нататкі пра рымска-гоцкую вайну ўтрымоўваюцца ў розных хроніках (Марцеллін Коміт, Праспер Аквітанскі, канстанцінопальскі "Спіс консулаў"), што дазваляе ўдакладніць дакладную храналогію падзей. Гоцкі гісторык VI стагоддзя Ярдан у працы "Гетыка" толькі канспектыўна распавядае пра вайну, вынікаючы складанням больш ранніх аўтараў. Нататкі 1. SHA: Элий Спартиан, «Антонин Каракалл»: «Гетами называются готы, которых он, отправляясь на Восток, победил в беспорядочных сражениях.» 2. Пётр Магистр, фр. 7 по книге «Византийские историки» (1860 г.) 3. Флавий Вописк («Аврелиан», 22); поход упоминает также Иордан («Романа», 290) 4. Anonymus Valesianus, I.6 5. Исидор Севильский, «История готов», 5; Иордан, «Гетика», 112 6. После смерти римского императора Иовиана в феврале 364 армия избрала в императоры Валентиниана, который в свою очередь назначил в соправители своего брата Валента. Затем Валентиниан выбрал себе для правления западную часть Римской империи со столицей в Медиолане, а Валента оставил править восточной частью со столицей в Константинополе. 7. Амм. Марц., 26.10.3. Зосима (кн. 4) назвал число готов в 10 тыс. 8. Амм. Марц., 27.5 9. Амм. Марц., 31.3 10. Археологически нашествие гуннов в Причерноморье привязывается к исчезновению черняховской культуры в том регионе. 11. Под названием Фракия у историков имеется в виду не римская провинция Фракия (совр. южная часть Болгарии), а вся историческая область Балкан к югу от нижнего Дуная, примерно совпадающая с территорией совр. Болгарии. 12. Евнапий, фр. 43 по пер. Дестуниса («Византийские историки», 1860 г.) 13. Евнапий, фр. 43 по пер. Дестуниса («Византийские историки», 1860 г.): «Царь из Антиохии предписал римским военачальникам принять прежде всего невзрослых скифов, препроводить их в римские владения и держать бережно в залоге; потом, стоя на берегу, прочим скифам, способным носить оружие, не прежде доставить суда для переправы на другой берег и не прежде принимать их, пока они не сложат оружия и не будут совершенно безоружны. [...] Коротко сказать, всякий думал только о том, чтобы наполнить дом рабами, поместья — пастухами и удовлетворить своему неистовому сладострастию. Постыдно и беззаконно прельщенные такими предметами, военачальники приняли скифов вооруженных.» 14. Амм. Марц., 31.4.9 15. Амм. Марц., 31.5.9 16. Амм. Марц. (31.8.2): «Все это случилось в год консульства Грациана в четвертый раз и Меробавда, когда время шло уже к осени.» 17. Марцеллин указал место сражения как Ad Salices, что буквально переводится как место, где растут ивы. В русском переводе место обозначается как город Салиций, в английском переводе Марцеллина — как «Ивы» (Willows). Его точное местоположение неизвестно. Марцеллин написал, что город Маркианополь от этого места «недалеко отстоял», хотя согласно античному путеводителю en:Antonine Itinerary Ad Salices располагался значительно севернее: в 40 км (25 римских милях) от древнегреческой колонии Истрии, или более 90 км к северу от Томы. 18. Burns T. S. The Battle of Adrianople: A Reconsideration // Historia. Bd. 22. 1973. Hf. 2. P. 336-345 19. Скутарии (букв. щитоносцы) — императорские телохранители. 20. Амм. Марц., 31.8-9 21. Сократ Схоластик, 4.38 22. Вольфрам Х. «Готы», гл. Вторжение готов 376-378 гг. Изд. «Ювента». С.-Петербург, 2003. 23. Consularia Constantinopolitana (Valente VI et Valentiniano II): «a milliaro XII ab Hadrianopoli», то есть буквально на 12-м мильном камне от Адрианополя. 24. Амм. Марц. (31.12.3):«По какому-то недоразумению наши передовые легкие войска определяли численность всей этой части полчищ, которую они видели, в десять тысяч человек, и император с лихорадочной поспешностью спешил им навстречу.» 25. Hans Delbrück, The Barbarian invasion, U of Nebraska Press, 1980, p. 276. ISBN 0-... 26. Амм. Марц. указал время по римскому счёту, в 8-м часу от восхода солнца. 27. Амм. Марц., 31.13 28. Город на европейском побережье Мраморного моря, совр. турецкий Marmara Ereğli 29. Иордан, «Романа», 238; Сокр. Схол., 5.1 30. Амм. Марц. сообщает о расправе над готами вскоре после сражения под Адрианополем. Зосима относит её к началу правления Феодосия. 31. Иордан, «Гетика», 141 32. Зосима, 4.25 33. Дата указана в частности в «Консульских списках» из Константинополя (Consularia Constantinopolitana) как «V non. Oct.». 34. Точно не известно, с кем именно из готских вождей Феодосий заключил договор о федератном союзе. Встречается утверждение, что с Фритигерном, но это остаётся лишь предположением. По Иордану Фритигерн к этому времени был замещён Атанарихом. По Евнапию в первые годы царствования Феодосия у готов появился новый вождь Фравиф (Фравитта), проводящий проримскую политику. Со стороны римлян договор заключал военачальник Сатурнин (см. Фемистий, ор. 16). 35. Фемистий, or. 16.211, январь 383 г. 36. См. о восстании Алариха в статье Захват Рима готами (410 год) 37. Библиотека Фотия, 98 Гл. таксама
ЗАХОП РЫМА ГОТАМІ (410 ГОД)
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
Захоп Рыма готамі (24- 26 жніўня 410 года) - рабаванне Рыма готамі ў жніўні 410 года. Падчас уварвання ў Італію ўвосень 408 года войска вестготаў пад правадырствам караля Аларыха ў 1-ы раз аблажыла Рым. Атрымаўшы багаты выкуп, Аларых зняў аблогу і аднавіў перамовы з імператарам Ганорыем пра ўмовы міру і месцах сталага селішча готаў. Калі перамовы не ўвянчаліся поспехам, Аларых у 409 годзе паўторна аблажыў Рым, прымусіўшы сенат абраць новага імператара Аттала. У абмен на зрыньванне свайго суперніка Ганорый пагадзіўся пайсці на саступкі готам, аднак , перамовы былі сарваны раптоўным нападам на войска Аларыха. У адплату Аларых захапіў Рым у жніўні 410 года. Рабаванне вялікага горада варварамі зрабіла вялікае ўражанне на сучаснікаў і паскорыла распад Заходняй Рымскай імперыі. Рым паў упершыню за 8 стагоддзяў (пасля захопу горада галамі каля 390 да н. э.), але неўзабаве ў 455 годзе зноў падвергся рабаванню ў выніку марскога набегу вандалаў з Паўночнай Афрыкі.
Перадгісторыя
Першы паход Аларыха ў Італію. 401-403 гг.
Пасля смерці ў студзені 395 года апошняга імператара адзінай Рымскай імперыі Хвядоса паўсталі федэраты імперыі готы, расселеныя Хвядосам у Ніжняй Мезіі (суч. паўночная Балгарыя). Гоцкія плямёны з Фракіі і Мезіі, якія кіраваліся да таго часу рознымі правадырамі, абралі сабе каралём Аларыха і выступілі на арэну гісторыі як адзіная сіла, што атрымала ў гісторыкаў з VI стагоддзя назву везеготы. Спачатку Аларых павёў супляменнікаў на Канстанцінопаль, але пасля перамоў з прэфектам Руфінам, фаварытам усходняга імператара Аркадзя, павярнуў на поўдзень Балкан. У Фесаліі везеготы сутыкнуліся з праўзыходнымі сіламі пад камандаваннем рымскага вайскавода Стыліхона, які ўзначальваў пакуль яшчэ аб'яднаныя сілы ўжо расколатай Рымскай імперыі. Імператар Аркадзь, асцерагаючыся ўзмацнення Стыліхона, загадаў таму вярнуць легіёны Ўсходняй Рымскай імперыі і выдаліцца з яе тэрыторыі. Готы прабраліся ў Грэцыю, якую яны спустошылі. Былі спустошаны Карынф, Аргос, Спарта, цудам ацалелі Афіны і Фівы. У 397 годзе Стыліхон высадзіўся на Пелапаннесе і зрабіў паразу готам, але не разграміў іх з-за палітычных супярэчнасцяў паміж Заходняй і Ўсходняй імперыямі. Аларых сышоў у Эпір, дзе склаў мір з імператарам Аркадзем. Адтуль, у лістападзе 401 года, везеготы рушылі паходам у Італію, разарылі мясцовасці ў Венецыі і аблажылі Медзіёланум (суч. Мілан). Пры набліжэнні войска Стыліхона ў сакавіку 402 года Аларых зняў аблогу і рушыў далей на захад у бок Галіі. 6 красавіка 402 года пры Палленцыі (у перадгор'ях Заходніх Альп) адбылася бітва. Аларых не быў разгромлены, але страціў лагер, прычым у палон патрапіла яго сям'я, што магчыма вымусіла яго прыняць мірныя ўмовы рымлян. Улетку таго ж года (ці ў наступным 403 годзе) Стыліхон зноў зрабіў паразу готам пад Веронай (у перадгор'ях Цэнтральных Альп на поўначы Італіі), атачыў у гарах, але выпусціў у Іллірык, каб выкарыстоўваць ваенную сілу вестготаў для далучэння заходніх Балканскіх правінцый да Заходняй Рымскай імперыі. У першым няўдалым паходзе Аларыха ў Італію баявыя дзеянні вяліся ў даліне ракі По на поўначы Італіі і завяршыліся вяртаннем вестготаў у тыя ж месцы (у Эпір), адкуль яны пачалі рух. Толькі зараз яны вярнуліся ў якасці федэратаў Заходняй Рымскай імперыі.
Другі паход Аларыха ў Італію. 408 год
Нягледзячы на перамогі Стыліхона над готамі, ён паслядоўна праводзіў палітыку выкарыстання варвараў у досыць заблытанай унутрыпалітычнай барацьбе паміж Заходняй і Ўсходняй Рымскімі імперыямі, утворанымі ў выніку часткі адзінай дзяржавы ў 395 годзе паміж сынамі імператара Хвядоса. Хоць абедзве часткі імперыі кіраваліся братамі, інтарэсы кіравальных груп пачалі аддаляць іх адзін ад аднаго, хоць і не сутыкаючы ў прамым узброеным канфлікце. Сумесныя дзеянні Стыліхона і Аларыха па заваёве Іллірыка затрымаліся нашэсцем варвараў Радагайса на Італію ў 405-406 гг. і захопам германцамі і ўзурпатарам Канстанцінам Галіі ў 407 годзе. Аларых у 408 годзе з Эпіра перайшоў на тэрыторыю Заходняй імперыі ў прыдунайскую правінцыю Норык, патрабуючы пакрыцця за безвыніковае знаходжанне ў Эпіру і паход да мяжы з Італіяй. Сенат па патрабаванні Стыліхона зацвердзіў выплату 40 кентынарыяў (1300 кг) золата готам, аднак невыразна, ці атрымаў Аларых гэту даніну. Імператар Ганорый, тым часам, вырашыў пазбавіцца ад свайго галоўнакамандуючага (і адначасова былога цесця), падазраваючы ў ім галоўную пагрозу сваёй улады і абапіраючыся на сенацкую арыстакратыю, незадаволеную ўзмацненнем ролі варвараў у кіраванні імперыяй. 22 жніўня 408 года Стыліхон быў пакараны падчас мецяжу рымскіх салдатаў супраць варвараў на службе імперыі. Салдаты таксама без усякага загада напалі на пражываючыя у Рыме сем'і варвараў, забіваючы жанчын і дзяцей і рабуючы іх маёмасць. 30 тысяч сваякоў загінуўшых адправіліся да Аларыха з жаданнем заахвоціць яго выступіць супраць рымлян. Аднак Аларых жадаў зацвердзіць мір з імперыяй. Ён прапанаваў Ганорыю абмяняцца закладнікамі, запатрабаваў абяцаную даніну (верагодна тыя самыя 40 кентынарыяў золата) і абяцаў наўзамен адвесці войска з Норыка ў Паннонію. Ганорый, знаходзячыся пад уплывам світы, паступіў непаслядоўна. Імператар Захаду адмовіўся зацвердзіць мір з Аларыхам і ў той жа час не распачаў ніякіх істотных падрыхтовак да вайны.
Першая аблога Рыма. 408 год
Другі паход Аларыха ў Італію пачаўся адразу ж пасля пакарання смерцю рымскага вайскавода Стыліхона, адзінага чалавека, якога готы мелі ўсе падставы асцерагацца. Аларых выклікаў з Панноніі брата сваёй жонкі Атаульфа з войскам готаў і гунаў, а сам, не чакаючы іх, увосень 408 года з Норыка перайшоў Юлійскія Альпы, бесперашкодна перасек раку По ў Крэмоны і накіраваўся да Рыма, не затрымоўваючыся на аблогі буйных гарадоў і руйнуючы спадарожныя пры магчымасці. У кастрычніку 408 года Аларых з'явіўся пад сценамі Рыма, перарэзаўшы ўсе шляхі забеспячэння. Сенат Рыма пастанавіў караць смерцю Серэну, жонку Стыліхона, падазраваючы ў жанчыне крыніцу здрады. Затым сенат, не дачакаўшыся дапамогі ад Ганорыя, засеўшага ў непрыступнай Равенне, вырашыўся на перамовы з Аларыхам. Да гэтага часу, па словах Зосімы, вуліцы Рыма запоўнілі трупы памерлых ад голаду і спадарожных хвароб. Рацыён харчавання быў паменшаны да траціны ад звычайнага. Калі амбасадары Рыма заявілі пра гараджан, гатовых ваяваць, Аларых засмяяўся: «Густую траву легче косить, чем редкую.» Пры абмеркаванні ўмоў міру Аларых запатрабаваў ўсё золата і срэбра ў Рыме, а таксама ўсю маёмасць гараджан і ўсіх рабоў з варвараў. Адзін з амбасадараў запярэчыў: «Если вы возьмете всё это, что останется гражданам?» Кароль готаў адказаў коратка: "Іх жыцці." Рымляне ў роспачы прыслухаліся да парады прынесці паганскія ахвяры, якія быццам бы выратавалі ад варвараў у адным з мястэчкаў. Рымскі папа Інакенцій дзеля выратавання горада дазволіў правесці абрад, аднак, сярод рымлян не знайшлося людзей, хто б адважыўся публічна паўтарыць старажытныя цырымоніі. Перамовы з готамі аднавіліся. Аларых пагадзіўся зняць аблогу на ўмовах выплаты яму 5 тыс. фунтаў (1600 кг) золата, 30 тыс. фунтаў (9800 кг) срэбра, 4 тыс. шаўковых тунік, 3 тыс. пурпурных покрываў і 3 тыс. фунтаў перцу. Для выкупу рымлянам прыйшлося сарваць упрыгожванні з малюнкаў богаў і пераплавіць некаторыя статуі. Калі пасля выплаты кантрыбуцыі ў снежні 408 года вароты горада адкрыліся, да готаў сышла большасць рабоў лікам да 40 тысяч. Аларых адвёў войска ад Рыма на поўдзень Этрурыі, чакаючы заключэння міру з імператарам Ганорыем.
Другая аблога Рыма. 409 год.
У студзені 409 года Ганорый паслаў пяць падраздзяленняў з Далмаціі, агульным лікам у 6 тыс. салдат, для ўмацавання гарнізона Рыма. Аларых перахапіў іх на маршы і амаль усіх знішчыў. Па словах Зосімы прабралася толькі сотня чалавек з іх камандзірам Валентам і Прыскам Атталам, прызначаным імператарам скарбнікам Рыма. У Італіі захоўваўся стан "ні вайны, ні міру", што выклікала стан анархіі на тэрыторыі краіны. Калі сваяк Аларыха Атаульф з малаважным атрадам накіроўваўся з Панноніі на злучэнне з Аларыхам, поруч Пізы іх перахапілі імперскія войскі (імператарская гвардыя і 300 гунаў) з Равенны пад камандаваннем Алімпія, фаварыта Ганорыя. 1100 готаў загінула. Гэта лакальная перамога не змяніла агульнага становішча, што прывяло напачатку вясны 409 года да падзення Алімпія і ўзвышэння новага фаварыта пры двары Ганорыя, Іёвія. Іёвій пачаў перамовы з Аларыхам. Правадыр готаў запатрабаваў: 1) штогадовай даніны ў золаце і збожжы; 2) права засяліць землі Венецыі, Норыка і Далмаціі. Іёвій ад сябе прапанаваў імператару ганараваць Аларыха ганаровым тытулам галоўнакамандуючага конніцай і пяхотай, каб змякчыць патрабаванні готаў. Ганорый у зваротным лісце зрабіў вымову Іёвію, дазволіўшы таму прызначыць даніну ў золаце і збожжы, але забараніўшы калі-небудзь ганараваць варвара Аларыха і чальцоў яго сям'і добрай якасці вышэйшага звання Рымскай імперыі. Іёвій раздрукаваў і прачытаў ліст імператара ў прысутнасці Аларыха. Кароль готаў ўспрыняў як асабістую абразу адмову імператара ў прысуджэнні яму тытула і неадкладна рушыў войска варвараў на Рым. Ганорый і яго світа пад уплывам Іёвія далі клятву ніколі не складаць міру з готамі. Былі выкліканы 10 тысяч гунаў для вайны з Аларыхам (невядома, ці дашлі гэтыя сілы). Аларых у сваю чаргу значна змякчыў умовы міру: 1) адмова ад золата і штогадовая субсідыя ў збожжы па меркаванню імператара; 2) адмова ад усіх правінцый за выключэннем Норыка, памежнай правінцыі на Дунаі; 3) абавязанне ваяваць супраць ворагаў Рымскай імперыі. Прапановы Аларыха былі адпрэчаны, і тады ён як правадыр варвараў упершыню ў рымскай гісторыі ўмяшаўся ва ўнутраную палітыку імперыі. Аларых прапанаваў жыхарам Рыма зрынуць Ганорыя. Але тыя затрымаліся з адказам, готы бліжэй да канца 409 года аблажылі горад і пасля бою захапілі порт Осція, праз які шло забеспячэнне Рыма. Да няшчасця для рымлян у порце апынуліся ўсе харчовыя запасы велізарнага горада. Жадаючы любым коштам пазбегнуць наступаючага голаду, сенат Рыма па ўзгадненні з Аларыхам абраў новага імператара - прэфекта Рыма Прыска Аттала. Новы імператар, прызнаны толькі ў Рыме, дараваў Аларыху пасаду галоўнакамандуючага пяхотай, у той час, як пост галоўнакамандуючага конніцай адышоў рымляніну Валенту. Варвары Аларыха з новаабраным імператарам Атталам рушылі на Равенну з мэтай зрынуць Ганорыя. Малую частку войскаў Аттал адправіў у паўночную Афрыку, каб зрынуць намесніка Ганорыя ў стратэгічна важнай правінцыі, якая забяспечвае харчам Рым. Становішча склалася такое, што па словах Зосімы Ганорый нават прапанаваў Атталу падзяліць імперыю паміж імі. Аднак Аттал пагадзіўся толькі на высыланне Ганорыя на выспу. Трон Ганорыю выратавалі 6 тысяч салдатаў, пасланых Усходняй Рымскай імперыяй яму на дапамогу. Яны ўзмацнілі гарнізон Равенны, і Ганорый прыняў рашэнне бегчы да свайго пляменніка, візантыйскаму імператару Хвядосу толькі ў выпадку падзення яго ўлады ў Афрыканскіх правінцыях. Не маючы магчымасці захапіць добра абароненую Равенну, Аларых перасоўваўся па поўначы Італіі, прымушаючы гарады прызнаць уладу Аттала. Сваёй стаўкай готы зрабілі прыморскае мястэчка Арымінум (суч. Рыміні), прыкладна ў 50 км да поўдня ад Равенны. Сярод іх знаходзілася ў якасці шляхетнага закладніка Гала Плацыдзія, сястра Ганорыя.
Трэцяя аблога і захоп Рыма. 410 год.
Зрыньванне Аттала і зрыў перамоў
Разлік Ганорыя на разнагалоссе ў стане яго супернікаў апраўдаўся. Аттал не стаў марыянеткай у руках варвараў і праводзіў уласную палітыку. Няўдача з падначаленнем Афрыканскіх правінцый прыслабіла яго пазіцыі. Збожжа адтуль перастала паступаць у Рым, выклікаючы голад не толькі сярод гараджан, але таксама праблемы з харчом і у готаў. Аларых жадаў пераправіць готаў ў Афрыку для захопу жытніцы імперыі, Аттал супрацівіўся ідэі выкарыстоўваць варвараў для войн усярэдзіне імперыі. Унутраныя інтрыгі і намовы ўзмацнілі падазронасць Аларыха да свайго стаўленіка настолькі, што ўлетку 410 года ён публічна пазбавіў яго тытула імператара, адправіўшы рэгаліі ўлады да Ганорыя. Тым не менш, Аттал застаўся пад абаронай готаў як прыватная асоба. Зрыньванне Аттала стала неабходнай умовай аднаўлення перамоў Аларыха з Ганорыем, якія сустрэліся асабіста пад Равеннай і, як мяркуюць гісторыкі, былі блізкія да заключэння дамовы. У гэты момант па словах Зосімы "па-за ўсякімі чаканнямі лёс паднёс іншую перашкоду". Гоцкі камандзір Сар, з невялікім атрадам з 300 адданых яму ваяроў, даўно служыў у рымлян і меў асабісты канфлікт з правадыром готаў Атаульфам. Сар не бачыў ніякіх спрыяльных наступстваў асабіста для сябе ў выпадку мірнай дамовы Ганорыя з Аларыхам, і таму па асабістым жаданні раптам атакаваў сваіх супляменнікаў готаў, забіўшы некалькіх з іх. Аларых, падазраючы ў нападзе волю імператара, спыніў перамовы і ў 3-і раз зрушыў войска на Рым.
Захоп Рыма
24 жніўня 410 года готы ўварваліся ў Рым праз Саларыйскія вароты. Сучаснік падзення Рыма, пісьменнік з Канстанцінопаля Сазамен паведаміў толькі, што Аларых узяў Рым здрадай. Пазнейшыя пісьменнікі перадаюць ужо легенды. Пракоп (сярэдзіна VI стагоддзя) прывёў дзве гісторыі. Па адной з іх Аларых падарыў рымскім патрыцыям 300 доблесных юнакоў, выдаўшы іх за рабоў, якія ва ўмоўлены дзень перабілі варту і адчынілі браму Рыма. Па іншай гісторыі варота адкрылі рабы адной шляхетнай жанчыны Пробы, якая «сжалилась над римлянами, погибавшими от голода и других бедствий: ибо они уже стали поедать друг друга». Голад не стаў следствам аблогі, якая не магла быць колькі-небудзь працяглай. Бедствы жыхароў былі выкліканы парушэннем падвозу харча з Афрыкі на працягу папярэдняга паўгода. Па словах Зосімы ў Рыме выпрабоўвалі больш жорсткі голад, чым калі горад быў абложаны готамі ў 408 годзе. Яшчэ да нападу Аларыха некаторыя рымляне выяўлялі пратэст і роспач крыкамі: "Усталюеце кошт за чалавечае цела!" Гісторыкі прымаюць пункт гледжання, што рымскія рабы ўпусцілі готаў ў горад, хоць пэўныя сведчанні пра тое, як менавіта гэта здарылася, адсутнічаюць. Упершыню за 8 стагоддзяў Рым, найбуйны горад развальваючайся Заходняй імперыі, падвергся рабаванню.
Спусташэнне Рыма готамі
Спусташэнне горада шло 2 поўных дні і суправаджалася падпаламі і збіваннем жыхароў. Па словах Сазамена Аларых загадаў не чапаць толькі храм апостала Св. Пятра, дзе дзякуючы яго прасторным памерам знайшло сховішча мноства жыхароў, пасля якія засялілі спусцелы Рым. Ісідар Севільскі (пісьменнік VII стагоддзя) перадае вельмі змякчэлы варыянт падзення Рыма. У яго выкладзе «дикость врагов [готов] была достаточно сдержанной» и «те, кто находился вне церквей, но просто взывал к имени Христа и святых, получили от готов пощаду». Ісідар пацвердзіў павагу Аларыха да свяцілішча Апостала Пятра - правадыр варвараў загадаў вярнуць усе каштоўнасці ў храм, «сказав, что он воюет с римлянами, а не апостолами». Готы не мелі чыннікаў нішчыць жыхароў, варвараў цікавілі першым чынам іх багацці і харч, якога ў Рыме не было. Адно з надзейных сведчанняў, якія апісваюць падзенне Рыма, утрымоўваецца ў лісце вядомага багаслова Ераніма ад 412 года да нейкай Прынцыпіі, што перажыла разам са шляхетнай рымскай матронай Марцеллай налёт готаў. Еранім так выказаў узрушэнне ад адбытага: «Голос застревает в моём горле, и пока я диктую, рыдания прерывают моё изложение. Город, который захватил весь мир, сам оказался захвачен; более того, голод предшествовал мечу, и только немногие из горожан уцелели, чтобы стать пленниками.» Еранім таксама распавёў гісторыю Марцеллы. Калі ваяры ўварваліся ў яе хату, яна паказала на сваю грубую сукенку і спрабавала пераканаць іх у тым, што ў яе няма схаваных каштоўнасцяў (Марцелла ахвяравала ўсе багацці на дабрачыннасць). Варвары не паверылі і сталі збіваць пажылую жанчыну бізунамі і палкамі. Аднак затым усё ж адправілі Марцеллу ў базіліку апостала Паўла, дзе праз некалькі дзён яна сканала. Сучаснік падзей Сакрат Схаластык паведамляе пра наступствы захопу горада: «Взяли сам Рим и, опустошив его, многие из дивных его зданий сожгли, сокровища разграбили, нескольких сенаторов подвергли различным казням и умертвили.» На 3-й дзень готы пакінулі спустошаны голадам Рым.
Наступствы
Пасля рабавання Рыма Аларых рушыў на поўдзень Італіі. Чыннікі паспешнага выдалення з горада не вядомы, Сакрат Схаластык тлумачыць гэта набліжэннем войска з Усходняй Рымскай імперыі (Візантыі):
«После сего, испугавшись молвы, что царь Феодосий послал против него войско, он обратился в бегство. И молва не была выдумана: войско действительно шло, поэтому Аларих, не перенесши, как я сказал, и одного слуха о том, поспешно удалился.» Готы дасягнулі Рэгія (суч. Рэджо ды Калабрыа на крайнім поўдні мацерыковай Італіі), адкуль збіраліся праз Мессінскі праліў патрапіць на Сіцылію, а затым у багатую хлебам Афрыку. Аднак, бура раскідала і патапіла караблі, сабраныя для пераправы. Аларых павёў войска зваротна на поўнач. Не паспеўшы сысці далёка, ён памёр у канцы 410 года каля горада Козенцы. Пераемнік Аларыха, кароль Атаульф, вывеў готаў ў 412 годзе са спустошанай Італіі ў Галію, дзе неўзабаве на яе заходніх землях утварылася адно з першых германскіх каралеўстваў на абломках Рымскай імперыі - дзяржава вестготаў. У студзені 414 года Атаульф жаніўся на сястры рымскага імператара Гале Плацыдзіі, якая патрапіла ў закладнікі да готаў яшчэ да падзення Рыма. Алімпіадор, апісваючы вяселле, паведаміў пра вясельны падарунак караля. Нявесце, з рымскай імператарскай сям'і, паднеслі 50 чар з каштоўнымі камянямі, нарабаванымі ў Рыме. Жыццё ў Рыме хутка аднавілася, аднак, у правінцыях, якія займалі готы, вандроўцы назіралі такую разруху, што немагчыма было здзяйсняць праезд праз іх. У шляхавых нататках, напісаных у 417 г., нейкі Рутылій заўважае, што ў Этрурыі (Тусканіі ) пасля нашэсця готаў немагчыма перасоўвацца з-за таго, што дарогі зараслі, а масты разбурыліся. У адукаваных кругах Заходняй Рымскай імперыі адраджалася паганства; падзенне Рыма тлумачылі адступніцтвам ад старажытных богаў. Супраць гэтых настрояў Блажэнны Аўгустын напісаў твор "Пра Град Божый" (De civitate Dei), у якім, у ліку іншага, паказаў на хрысціянства як вышэйшую сілу, якая выратавала жыхароў Рыма ад поўнага знішчэння. Дзякуючы забароне Аларыха готы не кранулі цэрквы. Аднак, каштоўнасці, захаваныя там, сталі дабычай вандалаў праз 45 гадоў. У 455 годзе вандалы здзейснілі марскі набег на Рым з Карфагена, захапілі без бою і рабавалі яго не 2 дня, як готы, але цэлых два тыдні. Вандалы не пашкадавалі хрысціянскіх храмаў, хоць і ўстрымаліся ад забойстваў жыхароў.
Гісторыяграфія
Паходы Аларыха ў Італію і першыя яго дзве аблогі Рыма апісаны найболей падрабязна візантыйскім гісторыкам 2-й паловы V стагоддзя Зосімай (кн. 5, 6). Кніга 6 завяршаецца ўцёкамі гота Сара ад ваяроў Атаульфа да імператара Ганорыя (што ў выніку выклікала 3-ю аблогу і рабаванне Рыма). Паводле вынятак Фоція Зосіма скапіяваў матэрыял у Еўнапія з Сард, толькі перадаўшы ў больш скарочаным і ясным стылі. Праца самога Еўнапія дайшла толькі ў выглядзе фрагментаў. Іншы візантыйскі гісторык Сазамен у 440-х гадах напісаў "Царкоўную гісторыю", дзе меней падрабязны выклад падзей у цэлым супадае з Зосімай. Сазамен прывёў аповяд пра маладую хрысціянку-рымлянку, якая ў захопленым Рыме адпрэчыла дамаганні ваяра-гота, не спалохаўшыся нанесенай ім раны ад мяча, і тым самым выклікала ў таго павага. Асобныя факты па паходах Аларыха ўтрымоўваюцца ў складаннях іншых аўтараў. Прыдворны паэт пры Стыліхона Клаўдзій Клаўдзіян у панегірыках паведаміў некаторыя падрабязнасці пра 1-ы няўдалы паход Аларыха ў Італію. Пракоп Кесарыйскі (сярэдзіна VI стагоддзя) перадаў дзве легенды пра тое, як готы захапілі Рым, а Еранім у лісце апісаў рабаванні ў горадзе. Гоцкі гісторык Ярдан (сярэдзіна VI стагоддзя) падрабязна распавёў пра скон і пахаванні Аларыха, коратка і вельмі блытана выказаўшы яго паходы. Таксама дэталі пра паходы Аларыха дадаюць сучаснікі падзей, Алімпіадор і Філасторгій, чые складанні вядомыя па даволі падрабязных вынятках Фоція, а таксама Сакрат Схаластык. Такім чынам, пра паходы Аларыха і захоп Рыма пісалі грэкамоўныя аўтары Ўсходняй Рымскай (Візантыйскай) імперыі, пераважна жыхары Канстанцінопаля (да іх ставяцца Зосіма і Сазамен). Адным з паказчыкаў заняпаду Заходняй Рымскай імперыі, у тым ліку з-за варварскіх нашэсцяў, стала адсутнасць лацінамоўных сучаснікаў, хто б змог распавесці пра падзенне "вечнага горада". Нататкі 1. Федераты — варвары, которые за определённое вознаграждение воевали за империю, но не считались её подданными. 2. Стилихон командовал легионами Западной Римской империи и вёл войска Восточной Римской империи, которые участвовали в свержении узурпатора Евгения. 3. Зосима, кн. 5 4. Префектура Иллирик: придунайские провинции Верхняя Мезия и Дакия, Дардания, Македония, Фессалия, Эпир, Греция, Крит, т. е. все земли в полосе от Греции на юге до Дуная на севере. 5. Фотий в пересказе Олимпиодора сообщил, что Аларих получил 40 кентинариев (фр. 5). Однако Зосима говорит только о согласии Сената (из-за страха перед Стилихоном) выплатить эту дань, но не о получении Аларихом денег. Одной из причин вторжения в Италию была задержка с выплатой дани. 6. Стилихон по отцу происходил из вандалов и командовал войсками, набранными преимущественно из варваров. 7. Фотий, пересказывая Олимпиодора (фр. 3), сообщил, что Аларих напал на Рим из-за того, что не получил обещанной платы. 8. Зосима, кн. 5. 37—41 9. Зосима, кн. 5.42 10. По словам Созомена (9.8) Аларих получил титул командующего всех войск (magister utriusque militiae). 11. По словам Созомена (9.8) Гонорий предложил Атталу стать соправителем. 12. По словам Созомена (9.8) на помощь Гонорию прибыли 4 тысячи солдат из Византии. 13. Равенна располагалась на побережье и была окружена болотами и водными протоками, «наподобие острова заключена в разливе текущих вод» (Иордан, 148). Именно окружающая местность делала этот город неприступным. 14. Зосима в подробном изложении походов Алариха в Италию сообщил об удержании Галлы Плацидии, сестры императора Гонория, среди готов в качестве почётной заложницы после 2-й осады Рима. Фотий, пересказывая Олимпиодора, заметил о захвате Галлы Аларихом после падения Рима в 410 году. Большинство историков V века в очень упрощённом изложении событий так же относят захват Галлы готами к падению Рима. 15. Зосима, кн. 6.10 16. Сохранившаяся «История» Зосимы завершается эпизодом, когда Сар со своим отрядом бежал от преследования войском Атаульфа к Гонорию. Сар происходил из благородного готского рода и вероятно его разногласия с вождями готов были вызваны династическими притязаниями. Уже после смерти Алариха Сар был захвачен в плен и казнён Атаульфом. 17. Созомен, 9.9. Филосторгий (кн. 12) в отличии от Созомена сообщает, что Гонорий возвёл Сара в ранг высшего военачальника, и тот отбросил Алариха от Равенны. Однако у Филосторгия изложение событий 410 года отличается путаницей. 18. Дата указана в хронике Проспера (Roma a Gothis Alarico duce capta [VIIII kal. Septemb.]) и в летописи Феофана: «В сем году Аларих взял Рим 9 календ сентябрьских» (5903 г.). 19. Прокопий, «Война с вандалами», кн. 1.2 20. Мать 3 римских консулов Anicia Faltonia Proba известна по другим источникам, хотя её роль в захвате Рима в них не отражена. 21. Зосима (кн. 6) поясняет, что голодные римляне в знак протеста требовали как будто разрешить есть людей, раз власть не может обеспечить их хлебом. 22. Последний раз Рим, в ту пору рядовой город, грабили галлы Бренна около 390 г. до н. э. Но тогда гарнизон продолжал сопротивление в городской крепости. 23. Орозий, II.19.13; VII.39.15. Также: Исидор, «История готов», 18 24. Исидор, «История готов», 16 25. Jerome, Letter CXXVII (To Principia) 26. Сократ Схоластик, 7.10 27. Олимпиодор, История в записях Фотия, фр. 24 : «Среди прочих свадебных даров Атаульф подарил пятьдесят красивых юношей, одетых в шелковые одежды; каждый из них держал на руках по два больших блюда, полных одно золотом, а другое ценными, вернее бесценными камнями, которые были похищены в Риме после взятия города готами.» 28. Rutilius Nam., I.39 29. Созомен, «Церковная история», кн. 9, гл. 6—10 Спасылкі
ВЫЗВАЛЕННЕ З-ПАД УЛАДЫ ГУНАЎ З СЯРЭДЗІНЫ III СТ.
У III-IV стст. арэал пражывання остготаў ад арэала вестготаў адлучала Днепра-Днястроўскае міжрэчча; остготы тады жылі ў Крыму і стэпах Прыазоў’я паміж Дняпром і Донам. Археалагічнымі даследаваннямі ўсталявана, што напачатку IV ст. асобныя групы носьбітаў чарняхоўскай культуры з выразнай вельбарскай традыцыяй пачалі прасоўвацца на поўнач ад ракі Стугны, выцясняючы насельніцтва кіеўскай культуры; па меркаванню Р.В. Церпілоўскага, паказаная сітуацыя найболей адпавядае апісаным Ярданам войнам остготаў з венетамі. Заснавальнікам остгоцкай магутнасці лічыцца Германарых, які адбываўся з роду Амалаў, што калісьці валодаў усімі готамі. Суседзі паважалі Германарыха за адвагу; у народных паданнях ён займае бачнае месца. Быўшы конунгам племя остготаў, Германарых сабраў пад сваёй уладай таксама і іншыя германскія плямёны Прычарнамор'я (за выключэннем вестготаў) і некаторыя суседнія сармата-аланскія плямёны. Каля 370 г. у нізоўяў Дона з'явіліся гуны і кінуліся на багатыя валадарствы остготаў. Германарых адважна павёў войскі супраць гунаў, але быў забіты. Пасля забойства Германарыха ў 375 г. двума прадстаўнікамі племя расаманаў, яго пераемнік Віцімір-Вінітарый ("Віцімір, пераможца венедаў") напаў на краіну падуладных гунам антаў і загадаў раскрыжаваць іх правадыра Боза, яго сыноў і 70 старэйшын; неўзабаве пасля гэтага Віцімір адчайна ваяваў з гунамі, але таксама быў пабіты і паў на поле бітвы (376). Вайскаводы Алатэй і Сафрах адступілі з ацалеўшымі остготамі і маленькім сынам Віціміра да Днястра, пад прычыненне лагера вестготаў; астатнія остготы скарыліся гунам, якія пакінулі іх жыць на ранейшых месцах. Шматлікія остгоцкія вайскаводы і нават нашчадкі Амалаў сустракаюцца потым сярод вайскаводаў Атылы, які здзяйсняў свае паходы разам з остготамі. Пры Хвядосе частка остготаў была паселена ў Лідзіі і Фрыгіі. Пасля смерці Атылы яго дзяржава разбурылася, і остготы пасяляліся ў Панноніі, паўстаўшы супраць гунаў пад правадырствам трох братоў з роду Амалаў, Валаміра, Тэадэміра і Відзіміра I. У 454 г. у Панноніі, пры рацэ Недао адбылася рашучая бітва, у выніку якой гунскае валадарства ў Еўропе было канчаткова падарвана.
Каралеўства остготаў
Остготы часта нападалі на Іллірыю, патрабуючы выплаты даніны, а затым уключылі Іллірыю і Далмацію разам з Італіяй у склад сваёй дзяржавы, атрымаўшай назву Каралеўства остготаў. Яны склалі звяз з Гейзерыхам, для нападу на Ўсходнюю Рымскую імперыю. У 454 г. каханая наложніца Тэадэміра, Эрэліва (Еўсевія ці Еліена), нарадзіла сына Тэадарыха, пасля празванага Вялікім. У дзяцінстве ён быў адпраўлены закладнікам у Канстанцінопаль, дзе атрымаў выхаванне і адукацыю. Вярнуўшыся да бацькі ва ўзросце 18 гадоў, ён успадкаваў яму каля 475 г., а ў 481 г. стаў адзіным каралём усіх остготаў. Са згоды імператара Зянона, Тэадарых адправіўся ў паход супраць Італіі, дзе валадарыў тады Адаакр. Узімку 488 г. готы сабраліся з Паннонскіх раўнін у Нову, сталіцу каралеўства Тэадарыха, і рушылі, у ліку да 250 тыс., на Італію. Дзякуючы моцнай Равенне, Адаакр некалькі гадоў абараняўся, але ў 493 г. з ім была складзена мірная дамова, па якой Тэадарых і ён разам павінны былі кіраваць Італіяй. Праз некалькі часу Тэадарых забіў Адаакра і застаўся адзіным уладаром Італіі, а таксама Норыка, Рэцыі, Ціроля. Марай Тэадарыха было аб’’яднаць остготаў і рымлян у адзін народ, аб'яднаць рымскі элемент з германскім, насадзіць рымскую культуру сярод германцаў і падпарадкаваць варвараў. Але Тэадарых не быў імператарам: ён быў намеснікам імператара Ўсходняй Рымскай імперыі (dominus rerum) і гоцкім каралём. Яго адносіны з імперыяй былі фальшывыя, бо яму неабходна было жыць у міру з ёю, але ў той жа час ён жадаў быць незалежным кіраўніком. Вонкавая палітыка Тэадарыха мела мірны характар; ён быў старэйшым паміж усімі каралямі варвараў. Ён глядзеў на сябе і остготаў, як на пасяроднікаў паміж антычным светам і варварскім. Сямейства Тэадарыха атрымала рымскую адукацыю. Быўшы арыанінам, ён адрозніваўся верацерпнасцю, але рэлігійны антаганізм готаў-арыан і каталікоў-рымлян быў галоўнай перашкодай поспеху яго імкненняў. Пры двары Тэадарыха жылі Сіммах, Баэцый, Касіадор, Ярдан. Рэлігійныя звады служылі нагодай да сутыкненняў каралеўства остготаў з Усходняй Рымскай імперыяй; гэта разлютавала Тэадарыха, і, пад канец жыцця, ён стаў пераследваць рымскіх сенатараў і каталікоў. У 526 г. Тэадарых памёр, і з гэтага часу пачынаецца хуткі заняпад остгоцкага каралеўства, якое пры Тэадарыху дасягнула вышэйшай ступені росквіту. Спачатку кіравала дачка Тэадарыха Амаласунта (526-534) як апякунка свайго малалетняга сына Аталарыха. Разумная і адукаваная, яна не карысталася павагай у готаў, таму што заступалася за рымлянаў. Яна вярнула дзецям Баэцыя і Сіммаха канфіскаваныя маёнткі іх бацькоў, кіравалася ў сваёй дзейнасці парадамі Касіадора, а свайго сына Аталарыха прымушала займацца навукамі.
Падзенне каралеўства
Ўварванне Велізарыя
Пасля смерці Аталарыха (у кастрычніку 534 г.) Амаласунта спрабавала вярнуць сабе каралеўскую ўладу шляхам замужжа, прапанаваўшы свайму стрыечнаму брату Тэадахаду стаць яе мужам, але кіраванне каралеўствам аддаць вылучна ёй. Яна прымусіла Тэадахада паклясціся, што ён будзе задавольвацца толькі імем караля; аднак Тэадахад, ледзь стаўшы ў лістападзе 534 г. суправіцелем сваёй жонкі, у канцы таго ж года пры дапамозе антырымскай арыана-гоцкай партыі Амаласунту зрынуў і зняволіў на выспе возера Больсена, дзе яна ўвесну 535 г. была забіта. Юстыніян, які яшчэ пры жыцці Амаласунты быў у зносінах з остготамі, думаючы далучыць Італію да сваёй імперыі, у 535 г. узяў на сябе ролю мсціўца за Амаласунту (якая, дарэчы, карысталася сімпатыямі рымскага насельніцтва Італіі) і абвясціў остготам вайну, якая цягнулася амаль 20 гадоў і што скончылася падзеннем Остгоцкага каралеўства. Ужо напачатку гэтай вайны (535-536) да імперыі былі далучаны Далмація, Сіцылія, Сардзінія і Корсіка. У 536 г. Велізарый, вайскавод Юстыніяна, узяў Неапаль, скарыў Кампанію, а за ёю і ўсю Паўднёвую Італію. Бачачы, што Тэадахад не ў сілах абараніць сваё каралеўства, частка войска остготаў у лістападзе 536 г. новым каралём абвясціла Віцігеса - невысокароднага, але адважнага ваяра; Тэадахад неўзабаве быў забіты падасланым ад Віцігеса ваяром. Віцігес жаніўся на дачцы Амаласунты і пачаў рыхтавацца да вайны. Сабраўшы каля 150000 ваяроў і звярнуўшыся за дапамогай да франкаў, якім абяцаў саступіць Праванс, ён стаў абложваць Рым (537-538). Мастацтва і падступства Велізарыя прымусілі остготаў, пасля года аблогі, адступіць і паспешна выдаліцца ў Равенну; Велізарый авалодаў амаль усёй Сярэдняй Італіяй, узяў, пры дапамозе хітрасці, Равенну (снежань 539 г.) і напачатку 540 г. вярнуўся ў Канстанцінопаль, прывядучы з сабой палоннага Віцігеса. Апошні звярнуўся ў праваслаўе і атрымаў багатыя маёнткі ў Малой Азіі, а таксама сан сенатара і тытул патрыцыя.
Контрнаступленне
Аднак, остготы не спынілі барацьбы. Яны абралі каралём Ільдэбада (540-541), адважнага вайскавода, нябожа вестгоцкага караля Тэўдэса. Ён удала ваяваў з дробнымі атрадамі ворагаў, але быў забіты. У 541 г. каралём быў абраны Эрарых, які праз 5 месяцаў быў забіты за зносіны з Юстыніянам. Пасля яго смерці остготы абралі каралём Тацілу, сына брата Ільдэбальда. Таціла, сцягнуўшы да сябе раскіданыя атрады остготаў, перайшоў Апеніны, узяў Беневент, Кумы і Неапаль і заняў усю Паўднёвую Італію, а ў 546 г. уступіў у Рым.
Уварванне Нарзеса, згуба каралеўства
Юстыніян другасна паслаў Велізарыя ў Італію, але ў яго не было дастатковай колькасці ваенных запасаў і ў 549 г. ён павінен быў выдаліцца з Італіі. Остготы завалодалі Сіцыліяй і Корсікай, разрабавалі Карціру і берагі Эпіра. Юстыніян, аднак, не пагадзіўся на мір, які яму прапанаваў Таціла, і рыхтаваўся да вялікай вайны. Празнаўшы пра гэта, прыморскія гарады Анкона, Кратоне і Центумпеллы, яшчэ не ўзятыя остготамі, сталі ўзмоцнена рыхтавацца да абароны, але каля Анконы быў пабіты гоцкі флот. Новы галоўнакамандуючы ўсходне-рымскіх войскаў у Італіі Нарзес рушыў да Равенны. Рашучая бітва адбылася ў ліпені 552 г. пры Тагінах (у Этрурыі); остготы былі пабіты, а сам Таціла памёр ад смяротнай раны. Сабраўшыся ў Павіі, войскі остготаў абралі каралём Тэйю, адважнага вайскавода Тацілы. Гэта быў апошні кароль остготаў. З невялікімі рэшткамі остготаў Тэйя адправіўся з Павіі на дапамогу да абложанага яго брата Алагерна. На беразе раўчука Сарна, які ўпадае ў Неапалітанскі заліў, ён сустрэўся з Нарзесам. Голад прымусіў остготаў уступіць у адчайны бой, які працягваўся тры дні; Тэйя быў забіты, частка остготаў адправілася ў Павію, іншыя разбрыліся па Італіі. Брат Тэйі, Алагерн, доўга абараняў Кумы, дзе знаходзілася каралеўская казна. Остготы яшчэ спадзяваліся вярнуць сабе Італію пры дапамозе франкаў і аллеманаў, але ў 554 г. былі пабіты Нарзесам на беразе Вальтурны, у Казіліна. Ацалеўшы атрад остготаў у колькасці 7000 (?) ваяроў засеў у горнай крэпасці Кампсе, добра забяспечанай харчам; праз некалькі месяцаў, аднак, і гэты атрад здаўся Нарзесу. Пасля дваццацігадовай барацьбы каралеўства остготаў пала. Спасылкі і нататкі 1. Р.В. Терпиловский, Киевская и черняховская культуры. Проблема контактов // Stratum Plus. Время великих миграций, №4, 2000. Літаратура
Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907). Падрыхтавала Галіна Арцёменка
|
