Карлавіч (9.5.1849—29.5.1925)

Астраном, педагог. Нарадзіўся ў Слуцку ў сям'і настаўніка геаграфіі. Бацька яго памёр, пакінуўшы сям'ю ў складаным матэрыяльным становішчы. Дзякуючы намаганням маці Ц. пасля сканчэння Слуцкай гімназіі, дзе ён паказаў выдатныя вынікі i схільнасць да дакладных i прыродазнаўчых навук, асабліва да астраноміі, паступіў на вучобу ў Маскоўскі універсітэт. Ужо з 2га семестра ён працаваў ва універсітэцкай абсерваторыі назіральнікам. Скончыў універсітэт у 1871 i быў залічаны на пасаду пазаштатнага асістэнта, a з 1878 — астранома абсерваторыі. У 1882 Ц. абараніў дысертацыю на сту­пень магістра астраноміі i пачаў выкладаць гэты предмет у Маскоўскім універсітэце. У 1883 практыкаваўся ў абсерваторыях Германіі, слухаў лекцыі нямецкага прыродазнаўца Гельмгольца i іншых вучоных. У 1887 абараніў ў Пецярбургскім універсітэце ступень доктара астраноміі, a ў 1889 стаў прафесарам. Праз год Ц. прызначаны дырэктарам астранамічнай абсерваторыі Маскоўскага універсітэта i працаваў на гэтай пасадзе да 1916. Членкарэспандэнт Расійскай АН (1914) i член многіх астранамічных таварыстваў Расіі. 3за пагаршэння здароўя Ц. пакінуў работу ў абсерваторыі i пераехаў у Крым, дзе яго i застала Кастрычніцкая рэвалю­цыя. Не маючы падтрымкі з боку ўлад, Ц. апынуўся ў вялікай нястачы i існаваў выключна за кошт невялікіх дапамог ад сяброў зза мяжы. У 1922 яму назначылі дзяржаўную пенсіЮ. У 1923 ён пераехаў да сына ў Падмаскоўе. У маі 1924 навуковая грамадскасць Расіі шырока адзначыла 75годдзе Ц., які да апошніх сваіх дзён не спыняў навуковай дзейнасці.

Ц. быў адным з пачынельнікаў шструментальнай фотаметрыі i заснавальнікам маскоўскай школы фотаметрыстаў, ён "распрацаваў методыку фотаметрычных назіранняў i дамогся высокай для свайго часу дакладнасці вызначэння бляску зорак. На працягу 1875—1903 ён дакладна вымераў бляск больш як 500 зорак, адным з першых вызначыў у 1903 зорную велічыню Сонца. У 1885 ён адкрыў існаванне т.зв. серабрыстых воблакаў, якія свецяцца, i сумесна з А.А.Белапольскім устанавіў, што яны знаходзяцца на вялікай вышыні над Зямлёй (каля 80 км). Па яго ініцыятыве з 1895 распачата сістэматычнае фатаграфаванне неба з мэтай адшукання i даследавання пе­ременных зорак на атрыманых фотаздымках. У 1895 на аснове доследаў з плаўленнем металаў у фокусе ўвагнутага люстэрка Ц. ўпершыню ўстанавіў ніжнюю мяжу тэмпературы Сон­ца 3500 °С. Цікавіўся гісторыяй астраноміі, асабліва 16 i 17 ст., спецыяльна наведаў мясціны, дзе жылі i працавалі М.Капернік (апублікаваў пра яго арти­кул) i Ц.Браге. Лекцыі Ц. як вучонага i педагога вызначаліся высокім прафесіяналізмам i даходлівасцю. Ён пабацькоўску ставіўся да сваіх вучняў, быў спагадлівым да людзей.

Тв.: Избранные работы по астрономии. М, 1953.