Такім дзеячам для беларускага народа з’яўляецца палымяны рэвалюцыянер-дэмакрат, мысліцель, паэт, публіцыст, кіраўнік паўстання 1863 г. у Беларусі і Літве Кастусь Каліноўскі. Ён – гордасць, гонар і слава перш за ўсё беларускага народа, з асяроддзя якога выйшаў, хаця вынікі яго дзейнасці з’яўляюцца здабыткам усіх народаў. На такіх дзеячах нашага народа другія народы-суседзі і могуць судзіць аб беларусах, аб іх укладзе ў скарбніцу сусветнай культуры, грамадскай думкі і рэвалюцыйнага руху.

У дзейнасці К.Каліноўскага знайшлі ўвасабленне найбольш радыкальныя тэндэнцыі паўстання 1863 г. Як правадыр і тэарэтык рэвалюцыйнай дзейнасці ўвайшоў ён у гісторыю грамадскай думкі і рэвалюцыйнага руху Беларусі, Літвы і Польшчы. Дзейнасць К.Каліноўскага трэба разглядаць як адну з найбольш смелых і паслядоўных спроб ажыццявіць на практыцы і ўвасобіць у жыцці рэвалюцыйныя праграмы А.І.Герцэна, М.Г.Чарнышэўскага, М.А.Дабралюбава, Дз.Гарыбальдзі, І.Мадзыні.

Адзначаючы 150-годдзе з дня нараджэння Кастуся Каліноўскага і 125-годдзе з пачатку паўстання 1863 – 1864 гг. у Беларусі і Літве, якім ён кіраваў, беларускі народ аддае даніну павагі мужнаму барацьбіту за сацыяльную і нацыянальную свабоду свайго народа, самаму шчыраму выказніку яго праў.

На ўрачыстым сходзе, прысвечаным уручэнню г. Уладзівастоку ордэна Леніна, генеральны сакратар ЦК КПСС М.С.Гарбачоў падкрэсліў: “Мы добра ведаем, якой велізарнай творчай сілай становіцца адроджанае пачуццё нацыянальнай годнасці, якую свядомую ролю адыгрывае самабытнасць народа ў яго арганічнай сувязі з другімі свабоднымі народамі. Цяпер працэс гэты… находзіцца на ўздыме… Гэта, калі хочаце, яшчэ адзін у сусветнай гісторыі перыяд адраджэння, які тоіць у сябе вялікі патэнцыял прагрэсу”.¹ Гэтыя словы поўнасцю адносяццаі да разумення ролі К.Каліноўскага ў адраджэнні пачуцця нацыянальнай годнасці беларускага народа. Паўстанне ў Польшчы, Беларусі і Літве выклікала радасць і хваляванне, прыліў энергіі і надзею на развіццё рэвалюцыйнага руху ў Еўропе ва ўсіх рэвалюцыянераў.

А.І.Герцен у “Колоколе” адстойваў правы народаў на самавызначэнне не толькі Польшчы, але Украіны і Беларусі. Ён пісаў польскаму Цэнтральнаму нацыянальнаму камітэту: “Што датычыцца нас, нам лёгка з вамі ісці: вы ідзяце ад прызнання правоў сялян на землю, яны яе апрацоўваюць; вы прызнаеце права ўсялякага народа распараджацца сваім лёсам. Гэта нашы асновы, гэта нашы дагматы, нашы сцягі… Скажам сумесна з палякамі: быць Літве, Беларусі, Украіне з кім яны быць хочуць, альбо ні з кім, толькі б волю іх пазнаць не падробную, а сапраўдную”.²

¹ Правда, 1986, 28 июля

^2. Герцен А.И.. Собр. соч.: В 30-и т. – Т. 16. – С. 249,254