Аб паходжанні германцаў і месцазнаходжанні Германіі.

Карнелій Тацыт.

(урывак)

……..

43. Ззаду да маркаманаў і квадаў прымыкаюць марсігны,  каціны, осі і буры. З іх марсігны і буры дыялектам і выявай жыцця падобныя са свебамі; а што каціны і осі не германцы, даказваюць іх мовы,гальскі ў першых,  панонскі  у  другіх,  і  яшчэ  тое, што  яны

мірацца   з  выплатаю  падаткаў.  Частку  падаткаў  на  іх,  як  на іншаземцаў,  накладаюць сарматы,  частку - квады,  а каціны, што яшчэ зневажальней,  здабываюць да таго ж жалеза.  Усе гэтыя народнасці абгрунтаваліся дзе-нідзе на  раўніне,  але  галоўнай  выявай  на горных схілах  і  на  вяршынях  гор і горных ланцугоў.  Бо Свебію дзеліць і разразае напалам суцэльны горны ланцуг,  за якім жыве  шмат народаў;  сярод іх самыя вядомыя - дзеляюшчыяся на розныя плямёны   лугіі.   Будзе   досыць   назваць   толькі   найболей значныя з іх,  гэта - гарыі,  гельвеконы,  манімы, гелізіі, наганарвалы.  У наганарвалаў  паказваюць гай,  асвечаны старажытным культам.  Узначальвае  яго  жрэц  у  жаночым  уборы,  а аб багах, якіх у ёй пачытаюць,  яны кажуць,  што, калі супаставіць іх з рымскімі, то гэта - Кастор і Паллукс. Такая іх сутнасць, а імя ім - Алкі.  Тут няма ніякіх малюнкаў, ніякіх слядоў іншаземнага  культу; аднак ім ушаноўваюць як братам, як юнакам. А зараз аб гарыях:  пераўзыходзячы сілаю  пералічаныя  толькі  што  плямёны  і лютыя  ад  прыроды,  яны  з  дапамогай  разнастайных хітрыкаў і выкарыстоўваючы цемру, дамагаюцца таго, што здаюцца яшчэ больш дзікімі: шчыты  ў  іх чорныя,  целы размаляваныя;  для бітваў яны абіраюць непраглядна  цёмныя  ночы  і  змрочным  абліччам  свайго  як   бы зманлівага  і  замагільнага войска ўсяляюць у ворагаў такі жах, што ніхто не можа вынесці гэта нябачанае  і  нібы  уводзячае  ў

апраметную  відовішча;  бо  ва  ўсіх бітвах вочы перамагаюцца першымі.

……….

Каці

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Каці  (башгалі, камката-віры) - найбуйны прадстаўнік нурыстанскай моўнай групы. Распадаецца на некалькі дыялектаў: усходні і заходні ката-вары, камвіры  і мумвіры (апошнія часам разглядаюцца як самастойныя мовы).

Камката-віры  ставіцца да нурыстанскай групы індаіранскай галіны індаеўрапейскіх моў.

На камката-віры  кажуць плямёны ката, ком, мумо, ксто і шэраг драбнейшых плямёнаў у Афганістане і Пакістане. Усяго размаўляўшых - каля 18700 чалавек у племі ката (15000 у Афганістане і каля 3700 у Пакістане), і каля 5500 (па іншых дадзеных больш 10000) у племі ком.

Узровень пісьменнасці нізкі. На адным з дыялектаў у Афганістане ажыццяўляецца радыёвяшчанне.

Крыніца -

«http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B8»

Катака

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Катака, макары, мантаге - народ у Камеруне і Рэспубліцы Чад, які насяляе тэрыторыю да поўдня ад возера Чад, берагі рэк Лагоне і Шары. У паўночных раёнах свайго рассялення жывуць змяшана з арабамі шоа, ва ўсходніх - з кануры. Да катака блізкія будума (йедзіна) - рыбаловы, якія жывуць на выспах возера Чад. Мовы катака ставяцца да чадскай сям'і афразійскай моўнай  макрасям’і. Частка катака перайшла на мову кануры. Рэлігія - суніцкі іслам. Асноўныя заняткі - рыбалоўства, земляробства, жывёлагадоўля.

Катака лічацца носьбітамі культуры Сао (V стагоддзе да н. э. - XVII стагоддзе н. э.).

Шлюб патрылакальны. Лік сваяцтва - патрылінейны.

Традыцыйная адзежа выцеснена еўрапейскай.

Распаўсюджаны культы духаў вады, святых дрэў і скал.

Літаратура

• DeLancey, Mark W., and DeLancey, Mark Dike (2000). Historical Dictionary of the Republic of Cameroon. 3rd ed. Lanham MD and London: Scarecrow Press.

Сао (культура)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Сао - аседлая земляробчая культура ўнутраных абласцей Паўночнай Афрыкі ў міжрэччы  Лагоне і Шары  (Чад). Адкрыта французскімі навукоўцамі на пачатку XX стагоддзя. Аснову гаспадаркі складала земляробства. Таксама носьбітам сао (продкам Катака) былі вядомы металаапрацоўка (жалеза) і ганчарства. Археолагі выявілі ўмацаваныя селішчы дадзенай культуры. Канец сао паклала міграцыя качэўнікаў загава, якія стварылі дзяржаву Канем-Борну

Сао

(Sao)

археалагічная культура, якая існавала ў 10-19 стст. н. э. у вобласці ніжніх плыняў рр. Шары і Лагоне (тэрыторыя сучаснай Рэспублікі Чад). Па паданні, створана народам сао, якія прыйшлі ў раён возера Чад  з аазіса Більма ў Сахары. Насельніцтва займалася паляваннем, рыбалоўствам і земляробствам, ведала металургію жалеза, медзі і бронзы; былі развіты розныя рамёствы. Раскопкамі, вырабленымі ў сярэдзіне 20-х гг. 20 ст. (Т. Мано  і Ф. В. Вульсеі) і асабліва пачынаючы з 1936 (французскі археолаг Ж. П. Лебеф), даследаваны рэшткі шматлікіх селішчаў. Адкрыты руіны гарадскіх сцен і глінабітных хат, мноства вырабаў з гліны (скульптура, пахавальныя урны, дзіцячыя цацкі, упрыгожванні, вялікія пасудзіны для захоўвання збожжа), металаў, косці, рогаў, перламутру. Найболей цікавыя творы глінянай скульптуры (галоўным чынам 10 ст.) - галовы і статуі, якія паражаюць гратэскавай дэфармацыяй рыс твару. Культура С. аказала, відаць, уплыў на культуру дзяржавы Канем-Борну, а таксама іншых суседніх краін.

Літ.:

Арабы (Алжыр) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b( 0%) - R1a( 0%) – I( -%) – E( 57,1%) – J(28,6%) – G( -%) - N( -%) - T ( -%) - L( -%)

Арабы (Бедуін) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b( 0%) - R1a( 9,4%) – I(6,3 %) – E( 18,7%) – J(65,6%) – G( -%) - N( -%) - T ( -%) - L(0 %)

Арабы (Егіпет) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b(4.1 %) - R1a(2,7 %) – I( 0,7%) – E( 39,5%) – J(32%) – G(8,8 %) - N(0 %) - T ( 8,2%) - L( -%)

Арабы (Аман) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b( 1,7%) - R1a(9,1 %) – I(0 %) – E( 23,1%) – J(47,9%) – G( 1,7%) - N( -%) - T ( 8,3%) - L( 0,8%)

Арабы (Катар) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b( 1,4%) - R1a(8,9 %) – I(0 %) – E(13,9 %) – J(66,7%) – G(2,8 %) - N(0 %) - T ( 0%) - L( 2,8%)

Арабы (Емен) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b(0 %) - R1a( 0%) – I( 0%) – E( 16,1%) – J(82.3%) – G( 1,6%) - N(0 %) - T (0 %) - L( 0%)

Арабы (Палестына) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b(8,4%) - R1a( 1,4%) – I( 6.3%) – E(20,3 %) – J(55,2%) – G(- %) - N( -%) - T (- %) - L( 0%)

Арабы (Сірыя) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b( 10,0%) - R1a( 10,0%) – I( 5%) – E( 20%) – J(45%) – G(0 %) - N(0 %) - T (0 %) - L( 0%)

Арабы (Ліван) ;  Афразійскі (Семіцкі) ;  Гаплагрупы - R1b( 20%) - R1a( 9,7%) – I(3,2 %) – E(25 %) – J(45,2%) – G(3.2 %) - N(0 %) - T (0 %) - L(3,2 %)

Для параўнання:

Беларусы ІЕ;  (Славянскі, Усходні) ;  Гаплагрупы - R1b( 0%) - R1a( 39,0%) – I(19,0 %) – E(9,8 %) – J(-%) – G(- %) - N( 2,4%) - T ( -%) - L(- %)

Беларусы ІЕ;  (Славянскі, усходні) ;  Гаплагрупы - R1b( 4.4%) - R1a( 45,6%) – I( 25,0%) – E( 4.4%) – J(-%) – G( 1,5%) - N( 8,8%) - T ( -%) - L( -%)

Катарцы

Краіны пражывання: Катар
Рэгіён пражывання: Азія

КАТАРЦЫ, катарскія арабы, народ, карэннае насельніцтва Катара. Колькасць 250 тыс. чалавек. Кажуць на аравійскім дыялекце арабскай мовы. Распаўсюджана таксама ангельская мова. Вернікі — мусульмане, пераважаюць суніты (частка з іх прытрымваецца вахабізму), у прыбярэжных раёнах ёсць шыіты.

Этнічнае ядро катарцаў складаюць шматлікія арабскія плямёны, сярод якіх вылучаюцца бені атбан і бені тамім, шэйхі апошняга аб'ядналі Катар пад сваёй уладай у канец XIX стагоддзя (з'яўляюцца кіруючай дынастыяй). Захоўваюць свядомасць сваёй племянной прыналежнасці. Прамысловая здабыча катарскай нафты істотна змяніла этнічную сітуацыю ў краіне (асабліва з сярэдзіны XX стагоддзя), паступова ператварыўшы катарцаў у прывілеяваную меншасць (уласна катарцамі лічацца асобы, якія пражывалі ў краіне з 1930, і іх нашчадкі — 41% усяго насельніцтва).

Традыцыйныя заняткі — жывёлагадоўля (авечкі, козы, вярблюды), рыбалоўства і іншыя марскія здабычы, фінікаводства і аазіснае земляробства. Сучасныя катарцы заняты ў гандлі, сельскай гаспадарцы, марскіх здабычах (уключаючы здабычу жэмчугу), у прамысловасці і банкаўскай справе. Захоўваюцца качавая авечкагадоўля і вярблюдагадоўля. Развіты рамёствы — ювелірнае, ткацкае.

Мужчыны носяць даўгаполыя кашулі — дышдашы: белыя на захадзе краіны, бэжавыя на ўсходзе, цёмныя са стаячым каўняром на ўзбярэжжа. Жаночыя сукенкі звычайнага арабскага крою, на поўначы — светлыя, на поўдні — цёмныя. На поўдні і ўсходзе жанчыны закрываюць твары чорным покрывам — даффе ці чорнымі маскамі — батуля.

Традыцыйная культура катарцеў падобная з культурай суседніх арабаў.

Крыніца: http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Кату

Краіны пражывання: У'етнам
Рэгіён пражывання: Азія

КАТУ ці кту (саманазва), мой, тхонг, фыонг, народ групы кхмераў горных ва Ў'етнаме (правінцыі Куангнам-Дананг і Біньчытхьен). Колькасць 30 тыс. чалавек. Субэтнічэскіе групы — кту нал (кату долінные), кту цялаў (кату перадгор'яў), кту дрыў (кату горныя). Кажуць на мове кату. Распаўсюджаны таксама ў'етнамская  і лаоская мовы.

Традыцыйныя заняткі — ручное падсечна-агнявое земляробства (рыс, маніёк, кукуруза), паляванне. Рамёствы — ткацкае, ганчарнае, пляценне.

Сям'я малая. Шлюб патрылакальны. Лік сваяцтва білінейны.

Селішчы кольцавыя з высокімі платамі з бярвення. У цэнтры размешчаны супольная хата (гыол), упрыгожаная  багатай разьбой. Жыллё палевое з авальным дахам, крытым  травой ці саломай.

Традыцыйная адзежа — насцегнавая павязка ў мужчын, спадніца (да каленаў) і нагруднік у жанчын, у тых і іншых — вузкія галаўныя павязкі з травы ці плеценага бамбука. Характэрна  багацце ўпрыгожванняў, звычаі падпілоўвання верхніх пярэдніх зубоў, татуяванне твару і цела.

Аснова ежы — раслінная, папулярны  сушоная і квашэная  гародніна. З цукровага трыснёга, маніёку, рысу робяць піва.

Традыцыйныя вераванні — анімізм, татэмізм, культ продкаў. Багаты фальклор (эпас, легенды, міфы), у тым ліку песенны і танцавальны («закланне тура», «паляўнічы танец»).

Крыніца: http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Ката (Індыя)

Краіны пражывання: Індыя
Рэгіён пражывання: Азія

КАТА (ІНДЫЯ), народ у Індыі, які жыве ў гарах Нілгіры. Колькасць каля 1 тыс. чалавек. Кажуць на мове ката дравідыйскай сям'і. Прытрымваюцца традыцыйных вераванняў.

Ката адносяць да аўтахтоннага насельніцтва гэтай вобласці.

Са старажытнасці займаліся рамёствамі — вырабам музычных прылад, ювелірнай справай, апрацоўкай скуры, дрэва і інш. — і пастаўлялі сваю прадукцыю суседнім плямёнам у абмен на сельскагаспадарчыя прадукты. У XX  веку сталі займацца агародніцтвам і працаваць на плантацыях.

Ката — прафесійныя танцоры і музыкі.

Падзяляюцца на патрылінейные роды.

Крыніца: http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з кацінамі

в. Коцеўшчына > Менская вобласць > Валожын >Багданаўскі

в. Кацягі >Менская вобласць > Менск >Міханавіцкі

х. Каценін > Менская вобласць > Любань >Рэчанскі

п. Катоўскае > Менская вобласць > Любань >Рэчанскі

в. Котава> Менская вобласць > Беразіно >Ушанскі

х. Котаўка > Менская вобласць > Вілейка >Ільянскі

в. Кайцені>Менская вобласць > Маладзечна >Алехновіцкі

в. Котлаўцы>Менская вобласць > Вілейка >Куранецкі

в.  Каты> Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Роскі

в.  Каты> Гарадзенская вобласць > Смаргонь >Сінькоўскі

в. Катовічы> Гарадзенская вобласць > Воранава >Місевіцкі

в. Котчына > Гарадзенская вобласць > Масты >Азеркоўскі

в. Каценавічы>Гарадзенская вобласць > Астравец >Міхалішкаўскі

в. Каеценяты>Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Бірунскі

х. Катрынава>Гарадзенская вобласць > Смаргонь > Войстамскі

в. Каталышы >Гарадзенская вобласць > Наваградак >Ладзеніцкі

в. Котлава>Гарадзенская вобласць > Наваградак >Любчанскі

в. Котра> Гарадзенская вобласць > Гародня >Абухоўскі

в. Котчына > Гарадзенская вобласць > Масты >Азеркоўскі

в.  Котлава>Гарадзенская вобласць > Наваградак >Валеўскі

в. Котра>Гарадзенская вобласць > Гародня >Абухоўскі

в. Коцькі>Гарадзенская вобласць > Дзятлава >Дварэцкі

в. Катовічы > Віцебская вобласць > Міёры >Язненскі

в. Каты>Віцебская вобласць > Шаркаўшчына >Більдзюгскі

в. Катоўшчына >Віцебская вобласць > Лепель >Каменскі

в. Котава> Віцебская вобласць > Віцебск >Вымнянскі

в. Катоўшчына >Віцебская вобласць > Дуброўна >Валеўкоўскі

в. Кацілава > Віцебская вобласць > Міёры >Новапагостцкі

в. Коткіна>Віцебская вобласць > Гарадок >Гуркінскі

в. Катужына >Віцебская вобласць > Талочын >Талочынскі

в. Катоўшчына>Віцебская вобласць > Дуброўна >Волеўкаўскі

в. Кацевічы >Віцебская вобласць > Талочын >Талочынскі

в. Коцелева >Магілёўская вобласць > Горкі >Будскі

в. Катвіно> Магілёўская вобласць > Магілёў >Семукачскі

в. Катка >Магілёўская вобласць > Глуск >Каткоўскі

в. Коцелева >Магілёўская вобласць > Горкі >Паршынскі

в. Каты >Брэсцкая вобласць > Драгічын >Дзеткавіцкі

в. Каташы > Брэсцкая вобласць > Кобрын >Хідрынскі

в. Коцера>Брэсцкая вобласць > Камянец > Волчынскі

в. Котылы>Брэсцкая вобласць > Пружаны >Шчарчоўскі

в. Кацкі >Брэсцкая вобласць > Іванава >Бродніцкі

в.  Котра>Брэсцкая вобласць > Пружаны > Мокраўскі

п. Какотава>Гомельская вобласць > Рагачоў >Старасельскі

в. Кацічаў>Гомельская вобласць > Брагін >Камарынскі

в. Котлавіца >Гомельская вобласць > Брагін >Камарынскі

в. Кіцін >Гомельская вобласць > Жлобін >Шчадрынскі

Прозвішчы: Каткоўскі, Катлінскі, Катлубай, Катовіч, Кацюцэвіч, Кацяеўскі, Кацярло, Коц, Кошка – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Кот, Котаў, Катоўскі.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Кот Станевич, с. 39, 43, 165
Коталевич Станислав, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д., яго брат - Ян 140
Котел, б. Радамльскай вол. 228
Котиевич Нарвойш, б. Вiлькейскай вол. Жамойцкай з-лi 234 адв.
Коткевич Гедгонт, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 237 адв.
Коткевич Шимко, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 237 адв.
Коткович Юрьи, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 110
Коткун Якуб, б. Ковенскага пав. Троцкага в-д. 77 адв.
Котловая, удава, б. Васiлiшскага пав. Троцкага в-д. 97
Котлович Юхно, б. Крэўскага цi Свiрскага хар. Вiленскага в-д. 43 адв.
Котлубаевич Миско, б. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д. 40 адв.
Котлубаевич Санко, б. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д. 40 адв.
Котмир Станислав, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 134 адв.
Котович Лев, б. Наўгародскага пав. Вiленскага в-д. 36 адв.
Котович Лев, п., п. Валынскай з-лi 208
Котович Михайло. п., п. Валынскай з-лi 11 адв., 208
Котович Сенько, п., п. Валынскай з-лi, ставiў коней з даннiкаў на Русi 11 адв., 208
Котович Якуб, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 111
Котовича Федор Гневашевич, 13
Котовский Ян, войт луцкi, б. Валынскай з-лi 206 адв.
Коцек Станислав Янович, з. Бельскай з-лi Падляшскагав-д. 164 адв.
Кошбердей, т. хар. Ахмет Влан Санчуковiча 120
Кошевич Авгуштын, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 170
Кошевич Войтко, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 170
Кошевич Свях Янович, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 197
Кошевич Станислав, з. Бельскай з-лi Падляшскага в-д. 170
Кошиль Мартин, б. Гарадзецкага пав. 214
Коширскнй Андрей (Вандрей памылк.), кн., кн. Ва лынскай з-лi 201; с. 149
Кошкодововая, удава, б. Гарадзецкага пав. 214
Кошувский, б. Валынскай з-лi 205 адв.
Кошум, т. хар. Ахмет Влан Санчуковiча 119 адв.
Кошумович Речип, т. Абрагiмава сцягу 118
Кошчакович Белаш, т. хар. Ахмет Влан Санчуковiча 121
Кошчича Ивашко, б. Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 99 адв.

Кацевич Мицко, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 239

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з кацінамі

Катанія — Італія
Катманду — Непал
Катавіца — Польша
Кацута — Япония

Catarro, г. Катар - Далмація

Катану — Бенін
Катар — Чарнагорыя
Кошыца — Славакія

Герб Кот марскі

Герб прыналежыў родам: Корзан, Корзун, Катлубай, Ліпскі.

МІФАЛОГІЯ.

КОТ, КОТКА

У міфалагічных уяўленнях беларусаў жывёла, звязаная з “нячыстай сілай”. Лічылася, што чорт можа набываць выгляд чорнага К., у прыватнасці, ратуючыся ад Перуна. Адсюль шырока распаўсюджаны звычай выганяць К. з хаты падчас навальніцы, іначай Бог (Ілля), палюючы на чорта, мог спаліць перуном хату. У літоўскай міфалогіі К. выступае супраць Пяркунаса, у латышскай чорны чорт з каровінымі рогамі пры сустрэчы з маланкай увасабляецца ў чорнага К. Звязаны К. і з Вадзяніком: дзеля залагоджвання духа вады на вадзяных млынах адмыслова трымалі чорнага К. і пеўня.

На Палессі запісана этыялагічнае паданне пра паходжанне К. Згодна з легендай, чорт, задумаўшы спакусіць Еву і абярнуўшыся ў мыш, накіраваўся да яе на востраў, але Прасвятая Дзева, убачыўшы гэта, скінула долу сваю рукавічку, з якое і ўтварыўся К., які тут жа ўхапіў чорта-мыш.

На Віцебшчыне яшчэ ў 40-х гг. XIX ст. захоўваліся звесткі пра кашэчага караля – Варгіна. Уяўлялі яго ў абліччы вялізнага чорнага К. Існавала павер’е, што ад вуркатання К. у галаве чалавека заводзіцца жамяра. У Заходняй Беларусі лічылі, што кожны К. ад нараджэння мае намер задушыць чалавека ў сне. Каб унікнуць падобнага, трэба было адсекчы яму хвост, дзе і месціцца кашэчая злосць.

Сёння самыя вядомыя павер’і пра ўвасабленне ў котцы чорта ці ведзьмы (“Як чараўніцу везлі хаваць, , за труной услед ішло многа вясковых катоў, аж у магілу за ёй лезлі” – запіс з Лепельскага р-на). Адсюль успрыманне сустрэчы з чорным К. як знака бяды. Так, калі чорны К. перабяжыць дарогу маладым, што едуць да вянца, то жыццё ў іх будзе цяжкім. Існавала забарона трымаць К., калі ў доме памірае чалавек, каб на яго не перайшла душа памерлага. Магчыма, падобным уяўленням папярэднічала стаўленне  да коткі як увасаблення душы (параўн. паведамленні кшталту “душа ў час сну скідаецца ў чорнага ката”, “душа чарадзея выскоквае з хаты кошкай” ды інш.). Пагроза чалавеку з боку К. выяўляецца ў яго здольнасці сурочыць (“урокі кашэчыя”) і навесці псоту.

У  шэрагу выпадкаў не дазвалялі К. спаць з дзіцём, бо ад вуркатання ў галаве дзіцяці маглі завесціся жабы. З іншага боку, К. мог “падарыць” немаўляці моцны і добры сон (параўн. спяваць ката “спяваць калыханку”). Дзеля гэтага найперш у калыску клалі чорнага К. і закалыхвалі, пакуль ён не “запяець курлы” і не “заплюсніць вочы”. Але пасля гэтага К. выганялі з хаты.

Шэраг вераванняў беларусаў сцвярджае судачыненне К. з Дамавіком: “якой поўсці прыжывецца К. у хаце, такой і жывёлу трымай”, г. зн. яе прыме Дамавік; К. першага пускалі ў новую хату, няшчасце прадвяшчала тое, калі К. сыходзіў з хаты, ды інш. Котка, што пакацілася на гарышчы, прадказвала гэтаму дому хуткае вяселле.

Негатыўнае значэнне К. у народных вераваннях адлюстравана і ў розных прыкметах. Калі К. ляжыць на стале ці ў куце, то трэба чакаць смерці гаспадара. К. у сне азначаў сварку, прыкрасць, ашуканства (параўн. прымаўку:”Кінуць ката ў хату”, г. зн. справакаваць у хаце сварку). Верылі, што К. качаецца на кепскае надвор’е, дзярэ кіпцюрамі – на моцны вецер. На сувязь К. з іншасветам паказваюць і прыкметы на прыезд гасцей. Так, калі К. “хвост задзерэ да ліжэцца, госці будуць. Як хвоста на покуць покладзе – будуць госці. Кот мыецца – госці, як у дзверы ногу задзерэ, то ўежжаюць”.

Аднак вобраз К. у казачным фальклоры беларусаў, як правіла, мае станоўчую характарыстыку. К. выступае як хітрая, увішная і кемлівая жывёла, верная свайму гаспадару, і дапамагае яму ў крытычныя моманты жыцця. Напрыклад, казачны герой (пераможца пачвары Іван Папялоў) ператвараецца ў чорнага К.

На пачатку XX ст. на Меншчыне і Вілейшчыне яшчэ была распаўсюджана гульня пад назвай “пячы ката”, якую можна лічыць рэліктам колішняга ахвярапрынашэння К. Гульня палягала ў тым, што пяклі з цеста крэндзель ці каравай у выглядзе К. і падвешвалі яго да столі ў хаце. К. раскачваўся пад столлю, а ўдзельнікі гульні лавілі яго. Потым К. разразалі і дзялілі паміж сабою. Кожны з’ядаў сваю долю.

У магічнай практыцы беларускіх вядзьмарак і знахарак шырока  выкарыстоўвалася кашэчая печань. Так, ведзьмы, змешваючы з пэўнымі зборамі зёлак кашэчую печань і сэрца лісіцы, гатавалі чароўную вадкасць, якая надавала ім маладосць або незвычайную прыгажосць, а таксама рабіла іх нагэтулькі лёгкімі, што яны свабодна маглі лётаць па ветры, у тым ліку і на свае рэгулярныя шабашы.

У беларускім фальклоры ёсць сюжэт, які ў тэрыяморфным кодзе апісвае ўзнікненне семіятычных апазіцый сабакі і К. і К. і мышы. Згодна з ім, даўней сабакі, К. і мышы жылі ў поўнай згодзе, а пасля таго як К. (котка) не ўпільнаваў паперы, у якіх былі запісаны ганаровыя правы сабакі, і мышы пагрызлі іх, пачалося варагаванне сабак з К., а К. з мышамі (казкі “Сабакі, кошка і мышы”, “Сабачыя паперы” ды інш.).

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

Кот

Кот, котка, у міфалагічных уяўленнях беларусаў жывёла, звязаная з "нячыснай сілай". Лічылася, што чорт можа набываць выгляд чорнага ката, у прыватнасці, ратуючыся ад Перуна. Адсюль шырока распаўсюджаны звычай выганяць ката з хаты падчас навальніцы, іначай Бог (Ілля), палюючы на чорта, мог спаліць перуном хату. Існавала павер'е, што ад вуркатання ката у галаве чалавека заводзіцца жамяра.

Сёння самыя вядомыя павер'і пра ўвасабленне ў котцы чорта ці ведзьмы. Адсюль успрыманне сустрэчы з чорным катом як знака бяды. Калі чорны кот перабяжыць дарогу маладым, што едуць да вянца, то жыццё ў іх будзе цяжкім. Існавала забарона трымаць ката, калі ў доме памірае чалавек, каб на яго не перайшла душа памерлага.

У шэрагу выпадкаў не дазвалялі кату спаць з дзіцём, бо ад вуркатання ў галаве дзіцяці маглі завесціся жабы. З іншага боку, кот мог "аодарыць" немаўляці моцны і добры сон.

Шэраг вераванняў беларусаў сцвярджае судачыненне ката з Дамавіком. Ката першага пускалі ў новую зату, няшчасце прадвяшчала тое, калі кот сыходзіў з хаты. Котка, што пакацілася на гарышчы прадказвала гэтаму дому хуткае вяселле.

Негатыўнае значэнне ката у народных вераннях адлюстравана і ў розных прыкметах. Калі кот ляжыць на стале ці ў куце, то трэба чакаць смерці гаспадара. На сувязь ката з іншасветам паказваюць і прыкметы на прыезд гасцей. Як хвоста на покуць покладзе - будуць госці. Кот суецца - госці, як у дзверы ногу задзерэ, то ўежжаюць".

Крыніца: http://www.obereg.of.by/

Пухнаты талісман вашай хаты

А яшчэ - доктар, вяшчун і знак даўгалецця. І гэта ўсё - пра котку

Ва ўсе часы котку кахалі за яе бязмежную зграбнасць літаральна  ва ўсім: у рухах, пасадцы, пры мыцці ці на паляванні, што з'яўлялася вонкавай праявай глыбокага ўнутранага супакою і самадастатковасці.

Славяне ставіліся да коткі дваіста. З аднаго боку, котцы дазвалялася жыць у хаце ў непасрэднай блізкасці з чалавекам, з другога, котку лічылі прадстаўніком  свету дэманаў і нячыстай сілы. Нашы прабацькі ўшаноўвалі Сонцу як крыніцы жыццёвай энергіі, святла, цяпла і руху, Месяцу - як пасродніку бязмоўя і цемры, які хавае таемныя сілы. Коткам прыпісваліся сімвалічныя ўласцівасці абодвух нябесных цел. Іх разглядалі як донараў жыцця. Каціныя вочы свецяцца ў цемры, таму котцы прыпісваліся ўласцівасці Месяца.

Славяне ацанілі характар гэтай жывёлы і адвялі ёй ролю  хатняй, блізкай істоты. Лічылася, што варкатанне коткі - гэта своеасаблівая "малітва" за выратаванне гаспадара,  які ў гэты момант быў па-за хатай.

Адмысловая сімвалічная роля прыпісвалася чорным і трохкаляровым коткам. Лічылася, што трохкаляровыя коткі абароняць хату ад агню.

Трохкаляровая, а асабліва сяміколерная котка прыносіць у хату шчасце, а чорная котка ратуе хату ад злодзеяў.

Для тых, хто плаваў (займаўся гандлем і рыбнай лоўляй), коткі заўсёды былі талісманам, якія баранілі ад злых духоў.

Ва ўсе часы коткі служылі знакам даўгалецця. Народная мудрасць сцвярджала: "У коткі дзевяць жыццяў". Нават пры падзенні з вялікай вышыні жывёла звычайна застаецца цэлай, бо дзякуючы сваёй выкрутлівасці валіцца на лапы.

Паводле старажытных легенд коткі, незалежна ад афарбоўкі, маглі вылечваць хваробы, якімі пакутавалі людзі. У народзе добра ведалі, што гладзіць ката - лепшы спосаб пазбавіцца ад стомленасці і напругі. Сёння ўжо навукова пацверджана, што ў чалавека, які пагладжвае котку, паніжаецца артэрыяльны ціск.

Па паданнях усходніх славян калі котка сышла з хаты і не вярнулася, гэта благая прымета. А калі пачыналася навальніца, котку абавязкова выкідвалі за парог хаты, тым самым засцерагаючы сваю  хату ад маланкі і пажару. Паўсюдна існавала меркаванне, што ўсё "паскуддзе" хаваецца ў катоў, калі Ілля-Грамабой "сыпле з неба агністымі стрэламі".

Убачыць касматага сябра ў сне значыла атрымаць перасцярогу  ад хлуслівых сяброў ці здрады радні. А па паводзінах коткі нашы продкі маглі беспамылкова прадказваць стан надвор'я:

- згарнулася клубком - на мароз;

- хаваецца ў цёплае месца -  да непагадзі і наступу халадоў;

- ляжыць угару пузам - да цяпла;

- ліжа хвост, хавае галаву - да непагадзі;

- скрабе падлогу - быць ветру ці завеі.

Самая распаўсюджаная прымета ў славян: калі котка мыецца -  чакай гасцей. У народзе казалі так: "Котка на падваконніку з раніцы гасцей намывае".

Ёсць у славян добрая традыцыя пры пераходзе ў новую хату ўпускаць першай котку. Адно з самых распаўсюджаных славянскіх павер'яў, злучаных з пераездам (уваходам) у новую хату, - новае жыллё абавязкова павінна ўзяць сабе "ахвяру" - таго, хто першым увойдзе.

Паводле народных уяўленняў котка знаходзіцца ў "распараджэнні" дамавіка. Таму  котку варта заводзіць той масці, якога колеру валасы ў гаспадара хаты. Інакш дамавік не ўзлюбіць  жывёлу  і ўсяляк будзе ёй  шкодзіць.

Котка ў славянскіх павер'ях традыцыйна асацыюецца з жаночым пачаткам, таму не выпадкова: "Хто котак кахае, будзе і жонку кахаць".

У народзе верылі ў тое, што "той, хто беражэ котак, ахоўваецца ад шматлікіх бед".

У жыцці бываюць сітуацыі, калі трэба ўтапіць нованароджаных кацянят. У такім разе народныя лекары раілі: гэтага не робяць у "жаночы" дзень (серада, пятніца, субота), у адваротным выпадку  ў трэцім пакаленні у гэтай сям'і можа быць тапелец. Калі ёсць магчымасць, то лепш выгадаваць кацянят, а затым раздаць, прыгаворваючы: "Вам кацянят, а нам пабольш грашанят". У народзе свята верылі: калі забіць котку - сем гадоў поспеху не ведаць.

Аксана Катовіч,  Янка Крук

КОТ, КОТКА.

Паколькі котка цяпер успрымаецца вылучна, як хатняя жывёла, атрыманне засцярогаў з частак яе цела, можа здацца нялюдскасцю. У гэтым выпадку, не варта забываць, што мы выкладаем звесткі пра старадаўнюю абярэжную  магію, запазычаную  з навуковых этнаграфічных крыніц:

-         Скурку коткі насілі за пазухай, калі хадзілі туды, дзе водзяцца змеі;

-        каб не ўджыгнула змяя, кладучыся спаць, скурку коткі клалі на грудзі.

-         Ніжняя сківіца чорнага ката, задушанага і зваранага на Каляду, можа зрабіць нябачным.

-        Каб займець костку-нябачніка, вынікала жыўцом сварыць чорнага ката, якому выканалася 7 гадоў, 7 месяцаў і 7 дзён, і браць у рот кожную яго костку, гледзячыся ў люстэрка - калі трапіцца патрэбная костка, адлюстраванне ў люстэрку знікне.

КОТ

-        Калі ў сям'ю прыйшла хвароба, вымый хворага і вылі ваду на ката. Затым выгані ката за дзверы, і хвароба выскачыць разам з ім.

-        Калі карабельны кот пацягнецца, перш  чым карабель з порта ў Брыстальскім праліве дасягне выспы Ландзі, здарыцца шторм. (Уэльс).

-        Калі кот гуляе на борце карабля, гэта прадвесціць вецер у спіну і дождж у твар. (Марское павер'е).

-        Калі кот мые мыску над вушамі, хутка пачнуцца вялікія дажджы. (Мельтон Астрогастер).

Дзіўны разнабой назіраецца ў павер’ях, злучаных з чорным катом. На Поўначы Англіі лічыцца, што мець свайго чорнага ката - да шчасця, а сустрэць чужога - да няшчасця. На Поўдні Англіі, насупраць, чорны кот, пераходзячы дарогу, лічыўся добрай прыметай для нявесты і жаніха, якія выходзілі з царквы. Дарэчы, цікаўна будзе адзначыць частыя з'яўленні чорных катоў поруч адной з лонданскіх цэркваў, вядомы  сваімі фешэнэбельнымі вяселлямі.Падобна жыхарам Паўночнай Англіі, жонкі ёркшырскіх маракоў (Скарборо) таксама імкнуліся мець у сваёй хаце чорнага ката, каб забяспечыць сваім мужыкам удалае плаванне.Калі чорны кот уваходзіць у ваш пакой, разам з ім уваходзіць поспех. Але калі вы прачынаецеся і ваш першы погляд натыкаецца на ката, гэта да няшчасця. У памежных графствах лічыцца благой прыметай, калі кот пераскоквае праз труну. Няшчасця можна пазбегнуць толькі забіўшы гэтага ката. Хендэрсон зарэгістраваў выпадак гэтых дзіўных павер’яў у Нортамберлендэ, дзе кот пераскочыў праз труну, пакінутую  без нагляду. Ніводны з носчыкаў не вырашаўся дакрануцца да труны, пакуль ката не застрэлілі. Складана знайсці ў гэтых павер’ях хоць якое-небудзь зерне  разумнага сэнсу.

У Ірландыі лічыцца, што не варта браць ката з сабой пры пераездзе на новае месца жыхарства. Нарэшце, вось яшчэ дзве "каціных" прыметы. Калі хлопчык абліе ката вадой, ён не дажыве да зрэлых гадоў. І - не на добрае, адпраўляючыся ў шлях, пачуць каціныя крыкі. Павер’і маракоў, якія знаходзяць сувязь паміж катамі і дажджом, маюць сваю супрацьлегласць на далёкай Малакке. Тут лічыцца, што, калі малайская жанчына падніме над сваёй галавой перавернуты  гліняны гаршок, а затым, паставіўшы яго на зямлю, напоўніць вадой і пагрузіць туды ката так, каб ён захлынуўся, неўзабаве рушыць услед моцны дождж. На Яве таксама вераць, што купанне ката прыносіць дождж. У нашай краіне каты заўсёды лічыліся хатнімі духамі ведзьмаў. Верылі таксама, што ведзьма можа ператварацца ў котку, калі пажадае. Гленвілл распавядае гісторыю адной старой з Кембрыджшыра, якая ў абліччы коткі ўвайшла ў хату нейкага старога і ўселася перад агнём. Стары,  адчуўшы няскладнае, з ўсёй сілы стукнуў  жывёлу па спіне качаргой, і яму здалося, што ён зламаў котцы хрыбет. Аднак котка ўцякла і больш не з'яўлялася. Але ў тую ж самую ноч, адну старую, якая падазравалася ў вядзьмарстве, знайшлі ў яе ўласнай хаце мёртвай са зламаным хрыбетнікам. У Лінкольншыры  распавядалі гісторыю пра тое, як адзін мужчына разам са сваім сынам неяк раз убачылі котку, падазрона падобную на ведзьму. Мужчына тут жа схапіў камень і што было сілы шпурнуў ёй у галаву. На другі дзень ведзьма здалася на вуліцы з забінтаваным тварам, а праз некалькі дзён памерла. А зараз перанясёмся ў Швабію. Тут распавядаюць гісторыю пра аднаго салдата, у якога была нявеста. Неяк раз яна папрасіла яго не прыходзіць да яе ўначы, таму што яна не зможа прыняць яго. Гэта ўзбудзіла ў яго падазрон, і ён усёткі прыйшоў да яе хаты. Насустрач яму выбегла белая котка і стала кідацца пад ногі, як бы жадаючы павярнуць яго зваротна.  У гневе салдатаў выхапіў шаблю, стукнуў жывёлу і адсек ёй лапу. Затым ён увайшоў у хату і заспеў сваю нявесту ў пасцелі. Яна не жадала казаць, што з ёй здарылася, але салдат заўважыў кроў  на падкоўдраніку, адкрыў коўдру і ўбачыў, што ў дзяўчыны адсечана ступня, і з яе ідзе кроў. "Так, выходзіць, ты ведзьма!" - сказаў салдат і пакінуў яе назаўжды. Праз дзень ці два дня яна памерла.  Славянскія народныя павер'і пра котку таксама досыць супярэчлівыя. З аднаго боку, котка лічыцца жывёльным прарочым (здольным прадбачыць будучыню) і якая прыносяць шчасце, таму дагэтуль паўсюдна лічыцца, што котку забіваць - вялікі грэх."Ката забіць - сем гадоў ні ў чым поспеху не відаць" ."Котку мучыць - грэх. Першая сустрэча чалавека на тым свеце будзе з коткай: калі ён жорстка абыходзіўся з коткамі, то котка будзе мучыць і драпаць яго... Забіваць котку - грэх. Калі кошкадавы забіваюць котак, то яны абавязкова прыгаворваюць: "Не я цябе б'ю - гаспадар б'е". Набыццё коткі суправаджаецца разнастайнымі магічнымі дзеяннямі:  "Купляць котку нельга - яе можна толькі змяняць: пры абмену даюць за яе 2 капейкі". У некаторых месцах,  "каб завесці  добрую котку, паступаюць так: першым чынам угавораць каго-небудзь прадаць котку, але плата за котку ідзе самая малая, а менавіта - адно курынае яйка. Дарма яе ніхто не возьме: інакш котка, кажуць, не будзе вясціся. Калі прынясуць котку ў хату ў першы раз, то паставяць  яе на печкавы слуп, які заўсёды будуецца побач з дымавой трубой у хаце".

Ці "нованабытую котку варта ткнуць пысай у печкавую засланку" .

Паводле народных уяўленняў, котка адчувае разнастайныя змены - як да добрага, так і да худога: "Калі котка ляжыць на стале, то  гэта не на добрае - яна каго-небудзь з сям'і "вылежвае",  г. зн. хто-небудзь з сям'і абавязкова памрэ. Сапраўды гэтак жа бывае не на добрае, калі котка часта  і падоўгу спіць на падгалоўе чыёй-небудзь пасцелі. У дадзеным выпадку яна абавязкова "вылежыць" уладальніка гэтай пасцелі і ён памрэ" ."Котка на чалавека цягнецца - да абновы. Котка мыецца – гасцей  замывае, зазывае". Як і ў ангельскіх павер’ях, у славянскіх павер'ях паводзіны коткі прадказваюць надвор'е: "Котка клубком - на мароз. Котка кладзецца на загнет - да марозу. Котка да марозу ў пячурку садзіцца. Котка моцна спіць - да цяпла. Котка скрабе падлогу - на вецер, на завею. Котка сцяну дзярэ - да непагадзі. Котка ляжыць пузам угару - да цяпла. Котка мыецца, ліжа лапу - да вёдра. Котка ліжа хвост, хавае галаву - да непагадзі" . Паводле народных уяўленняў, котка знаходзіцца ў распараджэнні дамавіка. Таму котку заводзяць той масці,  якога колеру валасы ў гаспадара хаты. Інакш  дамавік не ўзлюбіць  жывёлу  і будзе выжываць яе  з хаты, увесь час скідаючы з печкі.  Котка ў славянскіх павер'ях традыцыйна асацыюецца з жаночым пачаткам, таму не выпадкова: "Хто котак кахае - будзе жонку кахаць" . Пераезжаючы  ў новую хату, трэба абавязкова браць з сабой котку (у адрозненне ад ірландскага павер'я, паводле якога, "не варта браць ката з сабой пры пераездзе на новае месца жыхарства"). Котку разам з пеўнем першымі ўпускаюць у новае жыллё.

-        Калі кот сядзіць спіной да агню, значыць, хутка будзе шторм. (Прыморскія раёны).

-        Калі кот точыць кіпцюры аб ножку стала, надвор'е зменіцца.

-        Калі кот чхне побач з нявестай, яе замужжа будзе ўдалым.

-        Калі кот чхне тры разы, у хаце хто-небудзь застудзіцца. (Поўнач).

-        Калі на борце карабля мяўкне кот, гэта прадвесціць цяжкае вандраванне. (Уэльс).

-        Кот чхае - да дажджу. (Паўсюдна).

-        Травеньскія каты (каты, народжаныя ў траўні) ніколі не ловяць ні пацукоў, ні мышэй, а прыносяць у хату змей і светлячкоў. (Дэвон і Уілтшыр. У Сусэксе травеньскіх катоў лічаць схільнымі  да тых жа дзеянняў  і, у дадатак, няўдачлівымі і меланхалічнымі).

-        Травеньскія каты прыносяць няшчасце і высмоктваюць дыханне ў дзяцей. (Паўсюдна. Цяпер зразумела, што з прычыны гэтага павер'я травеньскія каты не карысталіся сімпатыяй у насельніцтва).

-        Дазволіць кату памерці ў хаце - наклікаць бяду. (Ланкашыр).

КОТ ЧОРНЫ

-        Калі чорны кот уваходзіць у тваю хату ці ў твой пакой - гэта добры знак. (Паўсюдна).

-        Чорны кот пераходзіць дарогу - да шчасця. (Паўсюдна).

-        Каб выгаіць "антонаў агонь", вазьмі кроў з вушэй чорнага ката і натры хворае месца. (Графства Карлоу, Ірландыя).

-        Каб выгаіць лішай, вазьмі кроў з хваста чорнага ката і натры хворае месца. (Корнуолл).

Чорны кот і сёння з'яўляецца персанажам аднаго з трох найболей распаўсюджаных  павер’яў (два іншых злучаны з праходам пад лесніцай  і  лікам "13"). Вельмі шмат гадоў запар у адной з лонданскіх цэркваў чорны кот абавязкова пераходзіў дарогу нявесце, удзельнічаючы такім чынам у абрадзе шлюбу. Рэгулярнасць з'яўлення гэтага ўлюбёнца ўсіх фотарэпарцёраў, заўсёды здавалася нам падазронай... Шырокую вядомасць у свой час атрымаў выпадак з чорным катом, які здарыўся ў лонданскім паліцэйскім судзе, дзе слухалася справа па пазову  супраць двух кіроўцаў аўтобуса. Пакуль адзін з іх чакаў выкліку, да яго на калены скокнуў чорны кот. Неўзабаве яго выклікалі ў залу суда, і ён перадаў ката іншаму кіроўцу. Абодва кіроўцы былі апраўданы!  У Карла I быў любімы чорны кот, і кароль быў такім веруючым  і так баяўся яго страціць, што жывёлу ахоўвалі гвардзейцы. Але аднойчы кот усё ж захварэў і здох."Не відаць мне поспеху!" - выклікнуў кароль, У той жа дзень яго арыштавалі. Ранджытсінджы, крыкетыст з "Индиэн Принса", быў перакананы, што з'яўленне чорнага ката на поле гарантуе яму ўдалую гульню; у 1905 г. ён прызнаўся, што чорны кот "дапамог" яму два разы падрад выйграць першынство графства Сурэй.

Чорныя каты ў Брытаніі заўсёды асацыяваліся з ведзьмамі. Дзве ведзьмы ў "Masque of Queens" Бэна Джонсана спяваюць песню, у якой ёсць такія радкі:"І ў другі раз я вярнулася ў хату, І з чорным уміг расправілася катом. Вось чэрап..."Гэтыя распаўсюджаныя брытанскія павер’і  можна параўнаць з павер’ямі паганскіх краін. Жыхары Суматры, выклікаючы дождж падчас засухі ці ў любы іншы час, кідаюць у раку чорнага ката і некаторы час не выпускаюць яго на бераг. Калі ж, нарэшце, кату дазваляюць выбрацца з ракі; то і на беразе яго пераследвае чарада паўапранутых жанчын, якія абліваюць вадой і яго, і адзін аднаго.Вытокі гэтых звычаяў, відавочна, варта шукаць у старажытным Егіпце, у кульце святога чорнага ката. Егіпецкая багіня Баст шанавалася ў абліччы чорнай коткі, і ў валадаранне Шэшонка, першага фараона ХХИ-й  лівійскай дынастыі, была абвешчана афіцыйнай Багіняй Царства. Добразычлівасць гэтай багіні заўсёды павінна была прыносіць поспех.У Скарбора  (Ёркшыр) чорны кот, які жыве ў хаце рыбака, здаўна лічыцца гарантам бяспекі гаспадара падчас плавання. Нядзіўна, што гэтыя павер’і прывялі да рэзкага ўзрастання рынкавага кошту на чорных катоў, і ў нашы дні іх часта крадуць, для таго каб прадаваць веруючым жыхарам рыбацкіх мястэчкаў.У адной старадаўняй кнізе пра Херэфордшыры  мы натыкнуліся на апісанне вядзьмарства нейкай сп. Кларк: "Закапаць галаву чорнага ката, паклаўшы на яе "якобус" ці кавалак золата і ўторкнуўшы ў яго вачніцы два чорных baenes (боба?). Гэта варта зрабіць у аўторак уначы, у дванаццаць гадзін, і праз дзевяць начэй выкапаць золата, і любая рэч, набытая за гэта золата (але не забудзьцеся абавязкова атрымаць рэшту пры куплі), прынясе вам гэтулькі ж золата прыбытку".

Народныя павер'і славян  гэтак жа, як і ангельскія тлумачаць чорнага ката неадназначна. Шматлікія яшчэ і сёння прытрымваюцца таго меркавання, што чорны кот прыносіць поспех ці, наадварот, няўдачу. Існуе яшчэ адзін цікаўны варыянт інтэрпрэтацыі дадзеных павер’яў. Калі котка пераходзіць каму-ліба  дарогу, то трэба глядзець на сваю шпільку. Як вядома, жаночая адзежа зашпіляецца справа налева, і калі котка ідзе злева направа (як бы за палу), то  гэта прадвесціць даме поспех, калі ж справа налева (з-за палы), то няўдачу. Для мужчыны гэтае павер’е трэба тлумачыць наадварот. У мужчынскай адзежы гузікі  размяшчаюцца на правай пале  і, адпаведна, адзежа зашпіляецца злева направа. Мужчыну прынясе поспех толькі той чорны кот, які пераходзіць яму дарогу справа налева. У дзіцячым асяроддзі паўсюдна распаўсюджаны магічны засцярог супраць чорнага ката, які перасякае шлях, - трэба патрымацца за гузік.

КОТКА

-        Котка ліжацца - да непагадзі.

-        Котка мыецца, ліжа лапу - да вёдра.; пысу хавае - да марозу або да непагадзі.; у пячурку садзіцца - да марозу, непагадзі; скрабе падлогу  - да ветра і завеі; сцяну дзярэ - да непагадзі. Моцна спіць - да цяпла; ляжыць пузам ці лычыкам дагары - да цяпла.

Кошка

Сярод iншых хатнiх жывёл кошка вылучалася чысцiнёй. Нашы продкi разводзiлi катоў у першую чаргу для таго, каб ахоўваць збожжасховiшчы ад пацукоў i iншых дробных грызуноў. У народным паданнi аб Ноевым каўчэгу Ной заткнуў шчылiну, якую прагрыз пацук — д’ябальскае стварэнне, хусткай, а Бог ператварыў хустку ў кошку, каб яна лавiла пацукоў.

* Нашы прашчуры пакланялiся Сонцу як крынiцы жыццёвай энергii, святла, цяпла i руху, Месяцу — як пасрэднiку памiж святлом i цемрай, якая хавае тайныя сiлы. Кошкi надзялялiся сiмвалiчнымi якасцямi абодвух нябесных целаў: з аднаго боку, кот — донар жыцця, з другога — кашачыя вочы свецяцца ў цемры, таму яго надзялялi якасцямi Месяца.

* У народным асяроддзi цанiлi характар гэтай жывёлiны i адводзiлi ёй ролю хатняй, блiзкай да чалавека iстоты. Нашы продкi лiчылi, што мурканне кошкi — гэта своеасаблiвая малiтва за выратаванне гаспадара, якi ў гэты момант быў па-за межамi хаты.

* Разам з тым iснаваў i такi вобраз кошкi, якi сiмвалiзаваў ляноту i сласталюбства. Часам жанчыну параўноўвалi з кошкай i надзялялi яе схiльнасцю да варажбы i магii. Незалежны нораў кошкi, начныя вандроўкi, агеньчык у вачах, якi можна заўважыць нават у цемры, — усё гэта выклiкала хутчэй жах, уздзейнiчала пагрозна. Кашачыя вочы называлi "вакенцамi ў iншы свет". Кошкi заўсёды звязвалiся са звышнатуральным з тых часоў, як iх прыручылi.

* Асаблiвая сiмвалiчная роля прыпiсвалася чорным i трохкаляровым кошкам. Лiчылася, што трохкаляровыя кошкi ахоўваць хату ад пажараў. Той, хто забiваў такую кошку, на працягу сямi гадоў павiнен быў чакаць пакарання за ўчыненае. Па меркаваннях старых людзей, трохкаляровая, а асаблiва сямiкаляровая, кошка прынясе ў хату шчасце, а чорная кошка абаронiць ад рабаўнiкоў.

* Сярод славян здавён жыве вера ў тое, што чорная кошка, якая перайшла дарогу, нясе непрыемнасцi, няўдачу, i таму няма сэнсу працягваць надалей свой шлях, лепей вярнуцца дадому. Цiкава, але ў Англii, наадварот, лiчаць, што няшчасце нясуць белыя кошкi, а чорныя — поспех.

* Для тых, хто iшоў у мора, кошкi заўсёды былi талiсманам, якi ахоўваў iх ад злых духаў. Жонкi маракоў трымалi ў хаце чорную кошку, таму што яна павiнна была ахоўваць мужа ад няшчасцяў, а на кожным караблi можна было заўсёды знайсцi хаця б адну кошку. Прысутнасць гэтай жывёлы засцерагала таксама ад нашэсця пацукоў, якiя знiшчалi прадукты.

* Усе акцёры i супрацоўнiкi тэатраў трымалi кошак, бо лiчылi, што яны прыносяць поспех.

* Кошкi заўсёды лiчылiся сiмвалам даўгалецця. Народная мудрасць сцвярджала: "У кошкi дзевяць жыццяў". Падставай для такога меркавання стала такая прыродная якасць кошкi, як яе гнуткасць. Нават пры падзеннi з вялiкай вышынi яна звычайна застаецца некранутай, таму што падае на лапы.

* Згодна са старажытным паданнем, кошкi, незалежна ад афарбоўкi, маглi пазбаўляць ад хваробаў, на якiя пакутавалi людзi.

* У народзе добра ведалi, што гладзiць кошку — лепшы спосаб пазбавiцца ад стомленасцi i напружання. Сёння навукова пацверджана, што ў час стасункаў з кошкай панiжаецца артэрыяльны цiск.

* Лiчылася: калi кошка пайшла з хаты, у якой захварэў чалавек, i не вярнулася — гэта прыкмета таго, што той хутка памрэ.

* Калi пачыналася навальнiца, кошку абавязкова выкiдалi за парог, тым самым засцерагаючы хату ад маланкi i пажараў. Паўсюдна iснавала меркаванне, што ўся нячыстая сiла хаваецца ў катоў, калi Ілля-Грамавержац "сыпле з неба вогненнымi стрэламi".

* Убачыць кошку ў сне — перасцярога ад iлжывых сяброў цi здраднiцтва родных.

* Па паводзiнах кошкi прадказвалi надвор’е:

— кошка ляжыць клубком — на мароз;

— кошка хаваецца ў цёплае месца — да непагадзi i надыходу маразоў;

— кошка ляжыць на спiне — да цяпла;

— кошка лiжа хвост, хавае галаву — да непагадзi;

— кошка шкрабе падлогу — будзе вецер цi завiруха.

* Самая распаўсюджаная прыкмета ў славян: калi кошка мыецца — чакай гасцей. У народзе казалi так: "Кошка на падаконнiку з ранiцы гасцей намывае".

* Пры ўлазiнах у новую хату першай запускалi менавiта кошку — ахвяру.

* Часцей за ўсё кошку ставiлi ў пару з сабакам. Лiчылася, што гэтая пара ўвасабляе сабой маладых: "Кошка i баба ў хаце, мужык i сабака на двары". Можа, менавiта адсюль i ўзнiкла ўяўленне аб варожых адносiнах ката i сабакi: "кошка радуецца смерцi гаспадара, а сабака плача; кошка дадае гаспадару пакут у пекле, раздзiмае полымя пад катлом, а сабака носiць ваду i гасiць полымя". Пра мужа i жонку, якiя жылi ў пастаянных сварках i спрэчках, казалi: "Жывуць, што кошка з сабакам".

* Згодна з народнымi ўяўленнямi, кошка знаходзiцца "пад уладай" дамавiка. Таму кошку неабходна прыдбаць такога колеру, як валасы ў дамавiка. Iнакш дамавiк не палюбiць жывёлiну i будзе ўсяляк ёй шкодзiць.

* Кошка ў славянскiх павер’ях традыцыйна асацыюецца з жаночым пачаткам, таму невыпадковы такi выраз: "хто кошак любiць, будзе i жонку кахаць".

* У народзе верылi ў тое, што "той, хто кошак беражэ, будзе захаваны ад шматлiкiх бедаў".

* З самага ранняга ўзросту дзяцей вучылi любiць кошак, каб яны не сталi злоснымi i капрызнымi.

* У народзе лiчылi, што калi "забiць кошку — сем гадоў поспеху не ведаць".

* Калi вы збiраецеся тапiць нованароджаных кацянят, то неабходна ведаць, што гэта нельга рабiць у "жаночы" дзень (серада, пятнiца, субота). У адваротным выпадку ў трэцiм пакаленнi гэтай сям’i можа надарыцца тапелец. Калi ёсць магчымасць, то лепей вырасцiць кацянят, а затым раздаць, сказаўшы: "Вам нашых коцiкаў, а нам пабольш грошыкаў".

Аксана КАТОВIЧ, Янка КРУК.

Котка

ЗВЕР, вельмі любімы народам. З ёю злучана мноства прымавак  і прыказак: "Хто котак кахае - будзе жонку кахаць!", "Без коткі не хата", "На мышку і котка звер!", "Коткі дзяруцца - мышкам прыволле!" Котка згортваецца клубком да марозу, моцна спіць пузам дагары - да цяпла, скрабе лапамі сцяну - да ветра непагоднага, мыецца - да вёдра (і да прыходу госцяў), ліжа хвост - да дажджу, на чалавека цягнецца - абноўку (карысць) абяцае.

Існуе старадаўняе павер'е, што котка так жывучая, што толькі дзявятая смерць і можа яе замарыць да смерці. Загадкі загадвае вясковец пра гэтага жывучага звера такія, напрыклад: "Дзве кавыркі, дзве падкавыркі, адзін вяртун, два войка, трэцяя макаўка!"

Заводзіць мужык котак для барацьбы са страшным для яго зверам, маленькім, але лютым, калі пра іншую пару мышыны народ у яго ледзь не ўвесь хлеб на гумнах ды па свіранах есць! І нават адмысловымі замовамі, з вуснаў чараўнікоў-знахароў, замаўляе свае бедныя запасы - "ад мышэй".

Котка ва ўсіх народаў была спадарожніцаю ведзьмакоў. Народныя павер’і  прыпісваюць яе бачачым у цемры вачам незвычайную сілу, запазычаную са свету таямнічага. Трохкаляровая котка, па меркаванню нашых аратых, прыносіць шчасце той хаце, дзе жыве; семікаляровы кот з'яўляецца яшчэ вярнейшым закладам сямейнага дабрабыту. Па словах казак, котка - ці ледзь не самая цямлівая жывёла. Яна сама  казкі апавядае і не горш скурпулёзнага знахара ўмее адводзіць вочы. Кот - баюн быў нададзены голасам, чутным за сем вёрст, і бачыў за сем вёрст; як заваркоча, бывала, так напусціць, на каго захоча, зачараваны сон, які  і не адрозніш ад смерці.

Чорная котка з'яўляецца, па народным слове, увасабленнем нечаканага разладу: "Ім чорная котка дарогу перабегла!" - кажуць пра ворагаў, нядаўна яшчэ быўшых ледзь не дружбакамі. У старадаўнія гады ведаючыя ўсю паднаготную  людзі гаварылі, што на чорную котку можна вымяняць у нячыстай сілы шапку-нябачніка і неразменны чырвонец. Патрэбна  ёй, праклятай (нячыстай сіле),  чорная котка, каб хавацца ў яе на святы - Іллін дзень, калі грозны для ўсякай нежыці-паскуддзя прарок сыпле з нябёсаў сваімі велізарнымі стрэламі.

Яшчэ і ў нашы дні кажуць, што хто заб'е чыйго-небудзь любімага ката, таму сем гадоў ні ў чым поспеху не будзе. Хто кахае-беражэ котак, таго гэты хітры звер ахоўвае ад усякай "марнай бяды". Шмат і іншых павер'яў злучана з імі у багатым памяццю  народзе.

У балгараў існуе павер'е, што вандраваў калісьці  Бог па зямлі і спыніўся ўвечар у стога сена пераначаваць. У клунку ў яго быў хлеб, а ўначы мышкі хлеб вось увесь і пагрызлі. Раззлаваўся Ўсявышні, шпурнуў у мыш сваю рукавіцу - а рукавіца вось ператварылася ў котку. З той пары і пачаўся каціны род.

Котка земляная

Падземная котка, якая ахоўвае скарбы.

Па легендах рускіх золаташукальнікаў, адзін з вартаўнікоў зачараваных скарбаў - кот. Выява земляной коткі ва ўральскіх павер'ях, магчыма, навеяна  і прыроднай з'явай - гэта мігатлівыя (як каціныя вочы)  сярністыя агеньчыкі, якія выходзяць з зямлі. Удакладнім, аднак, што, па версіі знаўцы ўральскіх павер'яў П.П.Бажова, у коткі "мігочуць" не вочы, а вушы: "...раптам два сіненькіх агня  ўспыхнула. Ні ўцяць ні ўзяць - каціныя вушы. Знізу шырэй, дагары на не сышлі. …Падбегла - сапраўды,  два агні гараць, а паміж імі горка маленькая, накшталт кацінай галавы. ... Дзівуецца Дуняха, як яны гараць, калі дроў ніякіх не відаць. Асмялела, працягнула руку, а жару не чуе.  Дуняха яшчэ бліжэй руку падвяла. Агонь кінуўся  ў бок, як котка вухам страсянула, і зноў роўна гарыць.  ... Так і дабегла да Чусавай ракі, а вушы ўжо на тым беразе гараць" <Бажоў, 1992>

Каціная костка

НАЙСТАРАЖЫТНЫ вядзьмарскі сродак. Па меркаванню  ведзьмаў і ведзьмакоў, варта адшукаць чорную котку, на якой ніводнага воласа не было б іншага колеру, і, забіўшы яе і абадраўшы, сварыць у катле. Затым абраць усе косткі і, паклаўшы перад сабой, сесці перад люстэркам. Кожную костку трэба класці сабе на галаву і пры гэтым глядзецца ў люстэрка. Калі пры нейкай костцы сябе ў люстэрку не ўбачыш - яна і ёсць костка - нябачнік. З ёю можна куды заўгодна хадзіць, рабіць што заўгодна - і нікому пра тое ведама не будзе.

Гульня “Ката пячы.”

Збіраюцца хлопцы і дзяўчаты ў якую-небудзь хату і там гатуюць розныя закускі, а галоўнае - робяць фігуру ката наступным чынам: галаву і тулава з цеста, вушы і ногі з сала, а хвост з каўбасы. Выпякаюць і вешаюць сярод пакоя пад столлю. Затым кожны па чарзе “пад’язджае” на вілках да “ката”, каб зубамі адкусіць у яго кавалачак, а калі атрымаецца, то і ўсяго адарваць. Пры гэтым трэбы гаварыць: “Еду з кута на “ката”, цап за “ката”. Але мала каму ўдаецца выканаць такую ролю з поспехам, бо яго увесь час смешаць. Таму хто засмяецца, абавязкова вымажуць твар анучай, спецыяльна забруджанай сажай, і не пусцяць ужо да “ката”. Калі удзельнік не расмяецца, яго дапускаюць паласавацца кавалачкам або поўнасцю сарваць “ката”. Забава працягваецца да таго часу, пакуль хто-небудзь зусім не адарве “ката”. Тады “ката” кладуць на стол і дзеляць на ўсю кампанію. Па заканчэнні гульні гуртам сядаюць за стол, п’юць і закусваюць, затым танцуюць да ранку.

Крыніца: А. Лозка “Беларускі народны каляндар”.

ПРЫКМЕТЫ І ПАВЕР’І. НАЗІРАННІ ДЫЛЕТАНТА.

Неяк давялося назіраць забаўную дзею. Вадзіцель крутога аўто на некаторы момант прыпыніў свой рух, убачыўшы, што дарогу перабег чорны кот. Каб пазбавіцца ад непрыемных наступстваў, якія (як сведчыць народная прыкмета) “гарантуе” сустрэча з гэтай жывёлінай, вадзіцель пачакаў, пакуль уперад праедзе хтосьці іншы. Маўляў, яму і дастануцца ўсе непрыемнасці.
Убачанае яшчэ раз пацвярджае той факт, што і ў наш суперцывілізаванае стагоддзе працягваюць існаваць рознага кшталту прыкметы, павер’і і звязаныя з імі забабоны. Тлумачыцца гэтае “даўгалецце” тым, што многія з нас працягваюць у іх верыць.

Разам з тым прыкметы і павер’і з’яўляюцца часткай нашай народнай культуры. І, на мой погляд, даволі цікавай, паколькі ў ёй увасоблены асаблівасці светаўспрымання нашых продкаў.
У шэрагу народных прыкметаў фігурыруюць розныя жывёліны. Адна з найбольш распаўсюджаных прыкметаў гэтага тыпу – “непрыязнь” да чорнага ката. Яна тлумачыцца сакральным значэннем яго афарбоўкі,паколькі чорны колер традыцыйна сімвалізуе негатыў, цемру і звязанае з ёю зло. Адсюль і страх перад чорным катом. Гэта ж датычыцца і чорнага пеўня, чорнага барана. Дарэчы, з імі звязаныя і зусім страшныя павер’і. Лічылася, што гэтыя жывёліны выкарыстоўваюцца ў рытуалах ведзьмароў. А тыя могуць нават прымаць аблічча менавіта гэтых жывёлін. Такія жудасныя гісторыі прысутнічаюць у аповядах шляхціца Завальні з аднайменнага твора Яна Баршчэўскага. Насычаны імі і гогалеўскія “Вечары на хутары паблізу Дзіканькі”.                   
Каты белыя, рыжыя, шэрыя (адным словам – усе, акрамя чорнага) у народзе карыстаюцца пашанай. Згодна аднаго з павер’яў, пераязжаючы ў новае жыллё, першым у яго абавязкова неабходна ўпусціць ката. Калі ён будзе сябе паводзіць спакойна, то ў доме будуць панаваць згода і шчасце. Кепскай прыкметай лічыцца, калі кот “нярвуецца”.
Тлумачыцца павер’е ўласцівасцямі гэтых жывёлін адчуваць звышматэрыяльную энергію, чаго нам, людзям (можа - на жаль, а можа і на шчасце), не дадзена.
А вось запраграмаваць сябе на шчасце, пазбавіцца ад непрыемнасцяў, прыцягнуць да сябе багацце, поспех – магчыма. Дзеля гэтага, як сведчыць народная культура, мы павінны прытрымлівацца пэўных правілаў. Так, напрыклад, неабходна венік заўсёды ставіць ”галавою” уверх (грошы не будуць зводзіцца), ні ў якім выпадку нельга здаровацца з кім-небудзь праз ганак (інакш, будзеш сварыцца з гэтым чалавекам), мужу і жонцы нельга адначасова выцірацца адным рушніком – гэта вядзе да сваркі. Дзеля будучага сямейнага шчасця і дабрабыту маладым на вяселлі патрэбна разбіць посуд.
Прыкмета, на мой погляд, незразумелая. Паколькі яна пярэчыць яшчэ аднаму народнаму павер’ю: нельга захоўваць у доме разбіты або з трэшчынамі посуд. Гэтая ж забарона датычыцца і разбітых люстэракаў. Нібыта, адтуль выходзіць уся негатыўная энергія, што ў сваю чаргу, можа выклікаць няшчасце.
Шэраг павер’яў звязаны з моўнай культурай. Справа ў тым, што верылі нашы продкі ў сакральныя ўласцівасці слова. Яго магія шырока выкарыстоўвалася ў замовах, з дапамогай якіх лячылі многія хваробы,а таксама і ў праклёнах, якія маглі пакалечыць лёс чалавека.
Некаторых словаў нашы продкі баяліся, стараліся не вымаўляць іх услых, паколькі меркавалі, што такім чынам можна наклікаць непрыемнасці. Яшчэ і цяпер многія бабулі даюць заўвагу, калі часам знянацку вымаўляеш — “чорт”. Маўляў, навошта яго ўспамінаць. Але ж, на мой погляд, мы цяпер гэтае слова ўспрымаем як слова-паразіт, семантыка якога зусім аслабленая. Злоўжыванне ім з’яўляецца толькі парушэннем чысціні мовы, яе “засмечваннем”.
Парушае моўную культуру і нецэнзурная лексіка. Перанесеная на нашу славянскую глебу, як сведчаць гісторыкі, у часы мангола-татарскага прыгнёту, яна тут моцна пусціла свае карані.
Цяпер мы лічым, што брыдка казаць непрыгожа і некультурна. А нашы продкі бачылі ў нецэнзуршчыне пэўную карысць. Лічылася, што гэтыя словы адпуджваюць усякіх нячысцікаў.
З імі звязана і яшчэ адно цікавае павер’е. Лічылася, што нячысцік можа залезці ў душу, калі чалавек пазяхае. Таму, пазяхаючы, абавязкова не забываліся перахрысціць рот. Мабыць, з тых далёкіх часоў і бярэ пачатак правіла этыкету- пазяхаючы, трэба заўсёды прыкрываць рот рукою.
Верыць або не верыць ў прыкметы – кожны выбірае сам. Хтосьці палічыць, што гэта толькі пусты гук. А хтосьці будзе прытрымлівацца погляду, што навакольны свет - гэта кніга, якая складаецца з мноства знакаў. І частка з іх – розныя прыкметы, якія трэба толькі навучыцца чытаць.
А.ДУБРОЎСКАЯ.

Каты и кашалёк. Беларусь. «Кошка на ўваходзіны».

Гэтая манета працягвае серыю "Сямейныя традыцыі славян", пачатую ў 2006 году манетай "Вяселле".

Даўно людзі вельмі сур'ёзна ставіліся да ўваходзін. Пры ўваходзінах нашы продкі першымі ўпускалі ў хату ката або котку. Калі котка паводзіла сябе спакойна і прымалася абнюхваць незнаёмае памяшканне - значыць, жыццё ў новай хаце будзе шчаслівай. У гэты ж дзень святкавалася і ўваходзіны. Раней уваходзіны святкавалася з ледзь меншым размахам, чым вяселле: запрашаліся сваякі, суседзі, сябры, святар і будаўнікі гэтага хаты. Усе госці абавязкова з'яўляліся з хлебам і соллю і дарылі навасельцам падарункі. У сучасным фальклоры коткі лічацца аднымі з захавальнікаў выгоды і сямейнага агменю.

Першай у новую хату ўпускаюць котку.

У сутнасці, гэты звычай заснаваны на тым жа, што і папярэдні. Але да яго дадаецца яшчэ адно тлумачэнне: котка здольная знайсці ў жыллі самае здаровае, утульнае месца. У хату ўваходзяць пасля таго, як котка ўляжацца на гэтым месцы. Звычайна тамака ставяць ложак для маладых, а пасля нараджэння дзіцяці - калыску. Я адмыслова назіраў за наступным лёсам котак, якія першымі былі ўпушчаныя ў новую хату. Загінулых сярод іх не было. Больш таго, адна пражыла фантастычна доўгае жыццё - каля дваццаці гадоў.

Котка

Даўно, калі пачыналася навальніца, гаспадары імкнуліся выгнаць котак з дома, асабліва чорных, каб яны не прыцягнулі ўдару маланкі.

Існавала шмат прымет, злучаных з паводзінамі коткі ў хаце:

-        калі котка доўга, старанна мыецца - значыць зазывае ("намывае") гасцей;

-        скрабе лапамі і драпае кіпцюрамі па падлозе - узімку да завеі, улетку - да дажджу і ветру;

-        кладзецца жыватом угару - да цяпла;

-        зачыняе лапай мыску - да марозу;

-        распускае хвост - да завеі;

-        спіць на падлозе - будзе цёплае надвор'е;

-        залазіць на печ - чакаецца холад;

-        на каго котка пацягнецца - таму будзе карысць;

-        ускочыць котка на бажніцу - будзе ў хаце нябожчык.

-        Таму ж, хто заб'е ката, не будзе ні ў чым поспеху на працягу сямі гадоў.

-        Не выпадкова котку першай пускалі ў новую хату ці кватэру. Пры гэтым, відавочна, думалі: калі наканавана здарыцца якой-небудзь бядзе, хай яна здарыцца з коткай, а не з людзьмі!

12 ЧЭРВЕНЯ – ЗМЕЯВІК.

Загрызае котка змею, але і тая часам паспявае ўджгнуць.

Котка ў такім разе yпаўзае у траву, катаецца па зямлі . У яе нюх -  адкопваць гаючы корань, што ад яду змяінага ратуе.

У гэты дзень па вёсцы толькі мужыкі ходзяць: ці па дровы, ці па ваду. Сэрцы дзявоцкія заміраюць ад усякага раптоўнага громкага гуку. Каго ў гэты год абраў сабе пачвара змей? Каго прымусіў?

3 ЛІСТАПАДА - ІЛАРЫЁН

3/21. Ларывон, Феафіл, Якуб.

У гэты дзень Праваслаўная Царква шануе памяць вялебнага  Іларыёна Вялікага, заснавальніка манаства ў Палестыне.

МАНАСТВА НА КІПРЫ

Кіпрскае манаства не варта разглядаць як нешта асобнае ад праваслаўнага  манаства ў цэлым. З самага першага дня праваслаўнае манаства было накіравана на поўнае самаадрачэнне, каб здабываць мілату Святога Духу. Любоў  да Бога, гарачае жаданне пакаяння і ачышчэння ад граху, а таксама імкненне дасягнуць душэўнага супакою складаюць трыяду ўсходняга праваслаўнага манаства. Характэрныя рысы гэтага жыцця - цнота, бедната і паслухмянства.

Аскетызм, цішыня, праца, любоў, спеў псаломаў, малітва, пост і дабрачыннасць вядуць да ўдасканалення,  духоўнай радасці і спазнанню Бога праз мілату. Так  ідзе праваслаўнае манаскае жыццё, гэтак  як нагадвае зямное жыццё Хрыста Выратавальніка і працы святых апосталаў. Карані яе сыходзяць яшчэ ў часы Ісуса Хрыста - як па сваіх законах, так і па дзеях.

Цалкам натуральна, што на Кіпры, блізкім да вялікіх аскетычных цэнтраў Усходу, павінна было пачацца развіццё манаства вельмі рана, з IV стагоддзя.

Лічыцца, што манаству на Кіпры паклаў падставу вялебны Іларыён, які прыбыў з Газы. Плывучы з Сіцыліі, ён высадзіўся на Пафасе разам з Ісіхіем, адным са сваіх знакамітых вучняў, у 364 году па Р.Х., у надзеі знайсці ціхае месца, дзе можна было б прысвяціць сябе малітве. Ён пасяліўся на Пафасе недалёка ад горада. Аднак неўзабаве пра яго ўсе дазналіся, і да яго адасобленай келлі сталі ў мностве прыходзіць людзі. З-за гэтага вялебны нават жадаў вярнуцца ў Егіпет, але вучань яго Ісіхій пераканаў проста сысці ў меней даступнае месца - на вяршыню крутой скалы, якая ўзвышаецца над сялом Епіскопі, якая і дагэтуль носіць назва  Айіс Ларкос. Там ён супакоіўся ў Богу і быў пахаваны ў 371 году па Р.Х.

Вядома, што ў гэты  ж час вялікі святы з Малой Азіі Мікалай, архібіскуп Мір  Лікійскіх, на працягу нядоўгага перыяду жыў пустэльнікам на Пафасе. З ім быў вялебны Еўціхій, з якім ён заснаваў манастыр Іарэону, цяпер які з'яўляецца часткай Кікскага манастыра. Звесткі пра будаўніцтва манастыра Іарэону вялебным Еўціхіем і свяціцелем Мікалаем Цудатворцам былі выяўлены Яфрэмам Афінскім у старажытнай пергаментнай рукапісы, якая ў той час знаходзілася ў рызніцы манастыра. Вядома таксама, што царква была пабудавана з камянёў храма "паганскай багіні" (гэта значыць храма багіні Геры, збудаванага апошнім кіраўніком Пафасу Нікоклісам).

Свяціцель Епіфаній, другі  вучань святога Іларыёна, узяў на сябе кіраванне  Архібіскупствам  Канстанцыі (Саламіна). Адным з галоўных клопатаў Епіфанія стала падстава і ўзмацненне манаства ў епархіі.

Так, у часы святога Канстанціна  Вялікага было пабудавана два буйных манастыра. Каціны манастыр святога Мікалая Цудатворца ў Акроціры быў заснаваны першым візантыйскім намеснікам Кіпра Калакерам у 327 году па Р.Х. па загадзе Канстанціна  Вялікага. Калі верыць гэтай інфармацыі (апублікаванай Дж. Джакетам у "Гісторыі   Цэрквы"), тое манаства з'явілася на Кіпры да прыбыцця святога Іларыёна на выспу.

Паводле той  жа крыніцы,  уся тэрыторыя вакол манастыра была наводнена  атрутнымі змеямі,  лік  якіх катастрафічна памнажаўся з-за працяглай  засухі. Спрабуючы  зладзіцца  з гэтай пошасцю, Калокер загадаў выпусціць на паўвостраў котак, каб тыя скончылі са змеямі, - адгэтуль назва мыса Гата на Акраціры  (гэта значыць "Котка").

Каціны манастыр святога Мікалая Цудатворца, адзін з найстаражытнейшых,  дзейнічае і дагэтуль.

Ігумен манастыра Стаўравуні  перад галоўнай манастырскай святыняй

26 СТУДЗЕНЯ – ЯРМІЛ.

26/13. Ярміла, Якуб, Елізар, Пятро, Якаў.

26 студзеня – Ярміл - усім і ўся міл.

Котка ў пячурку лезе - да маразоў.

Котка катаецца па масніцах - цеплыня ў хату стукаецца.

Котка скрабе кіпцюрамі падлогу - чуе завею.

Котка сцяну скрабе - непагадзь у варот.

Котка брухам уверх кладзецца, пацягваецца - да цеплыні.

Зіма бывала такой лютай, што ў народзе казалі: “Ярміл - на печы, а котка - у пячурцы.!

Звычкі коткі былі заўсёды характэрныя і важныя, асабліва для старых. Тыя ведалі, калі  цягне, і круціць, і баліць у нагах, то трэба ступіць на то месца, дзе котка любіць ляжаць. Ды пастаяць даўжэй.

Котка, па народным павер'і, ніколі не ляжа на чахлую зямлю, на чахлае месца ў хаце, а ляжа на месца, дзе ўсе зямныя сілы сышліся.

Хто 26 студзеня падасць сем міластынь, таму сем грахоў знімаюцца. У гэты дзень робяць шмат богаугодных спраў.

Кот, котка.

У шэрагу міфалагічных традыцый выява Ката выступае як увасабленне чароўных персанажаў вышэйшага ўзроўня. Найстаражытны малюнак хатняй коткі ў Егіпце адносіцца да 2-га тыс. да н. э., яе пахаванне - да кан. 15 - пач. 14 ст.ст. да н. э. (могілкі котак выяўлена ў Бубастысе - цэнтры іх культу ў  Бені -Хасане). Багіня Бубастыса  Баст, злучана  з радасцю і весялосцю, звычайна малявалася ў выглядзе жанчыны з кацінай галавой, адзін з яе атрыбутаў - эгіда з галавой коткі. Выпадковае нанясенне шкоды коткам, па-святам  Баст, і асабліва іх забойства маглі карацца смерцю.

У іншых традыцыях (напрыклад, у шэрагу літоўскіх міфалагічных тэкстаў)  Кот-змеяборэц  інвертуецца ў суперніка змеяборца, выступоўваючы  ў асобных выпадках у выглядзе Ката супернік  Перкунаса (у прыватнасці і хутчэй за ўсё  чорт) можа ператварацца ў котку ці Ката чорнай масці, часам з чырвонымі вачамі (пар. матыў паразы Перкунасам чорнага і чырвонага каменя). У латышскай фальклорнаміфалагічнай традыцыі чорны чорт з каровінымі нагамі, сутыкаючыся з громам-маланкай, ператвараецца ў чорнага Ката, які намагаецца схавацца  каля чалавека. У Ката можа ператварацца і змеяборэц, казачны герой, пераможца пачвары, напрыклад Іван Папялоў, герой аднайменнай беларускай казкі (Афанасьеў I, . 135). Матыў ператварэння героя ў Ката вядомы і ва ўсходнеславянскім цыкле казак пра  Івана-Кошкіна  сыне (часцей - Іван Сучыч ці Іван-сялянскі сын). У некаторых такіх казках Кот (нараўне  з ім часам выступае Кот Катовіч, брат Івана Царэвіча) можа быць і ўвасабленнем ці памагатым змея і змеяборцам. Абедзве гэтыя функцыі злучаюцца ў казцы пра Волю Валовіча, які пасля кожнай бітвы са змеям сустракаецца з "Кацішчам, вытрашчы вачышча", які пагражае  яго з'есці. Герой забівае Ката, апранае на сябе яго шкуру і пад выглядам Ката ўваходзіць да бабы-ягі. Апазіцыя змеяборца і змея ў трансфармаваным выглядзе (праз апазіцыю "коткі-мышкі") шырока прадстаўлена ў рытуалах і іх выраджаных формах - дзіцячых гульнях.

Матыў ператварэння Ката ў чалавека і зваротнага ператварэння чалавека ў Ката, як і яго следства - наяўнасць формаў, якія сумяшчаюць элементы Ката і чалавека, няўлоўнасць меж паміж каціным і чалавечым, збольшага дазваляе растлумачыць паходжанне фальклорных імёнаў тыпу Кот Катафеіч, Катафей Іванавіч, Катанайло і г. д., а таксама выкарыстанне "каціных" імёнаў ў анамастыцы.

У розных міфапаэтычных традыцыях распаўсюджаны матывы навуковага Ката. Пар. пушкінскую рэцэпцыю гэтай выявы ката, які навучае здабываць агонь (Афанасьеў I, № 45), жахлівага Ката-баюна, што сядзіць на слупе, які забівае ўвесь люд, што напускае неадольны сон і апавядаючага казкі (Афанасьеў II, № 215, 284), коткі як узнагароды герою за службу (Афанасьеў III, № 566) і інш.

У еўрапейскім сярэднявечным мастацтве атрымала распаўсюд жанрава-сатырычная сцэна "Бітва мышэй і котак". У пач. 18 ст. малюнкі Ката набываюць адценне палітычнага   алегарызму   ў   рускіх старавераў (Кот як сатырычны малюнак  Пятра   I).  Асабліва ўстойлівыя асацыяцыі котак з сіламі зла (котка як атрыбут юрлівасці;

Кот як знак пасаромленага  сатаны ў сцэнах звеставання). Міфапаэтычныя  асацыяцыі, злучаныя з выявай  Ката, атрымліваюць развіццё ў літаратуры (Э. Т. А. Гофман, Э. По, Ш. Бодлер, А. А. Ахматава, М. А. Булгакаў) і выяўленчым мастацтве (П. Пікасо) 19-20 ст.ст.

Кот-Баюн

Баюн

Кот Баюн - персанаж  чароўных казак. У выяве ката Баюна злучыліся рысы ката і сірэны. Кот Баюн з'яўляецца пачварай-людаедам, які валодае чароўным голасам; ён усыпляе сваімі казкамі і песнямі выпадкова сустрэтых яму падарожнікаў і забівае іх. Само па сабе слова баюн азначае "гаварун, апавядальнік, балака", ад дзеяслова баяць - "распавядаць, казаць".

У казках гаворыцца пра тое, што Баюн сядзіць на высокім жалезным слупе. Ён усыпляе кожнага, хто спрабуе падысці да яго, з дапамогай песень і загавораў. Існуе вялікая колькасць казак, дзе галоўнаму дзейснаму персанажу даюць заданне вылавіць ката; як правіла, такія заданні давалі з мэтай загубіць добрага моладца. Сустрэча з гэтай казачнай пачварай пагражала немінучай смерцю. Каб захапіць чароўнага ката, Іван-царэвіч апранае жалезны каўпак і жалезныя рукавіцы. Злавіўшы жывёлу, Іван-царэвіч  дастаўляе яго ў палац да свайго бацькі. Там пераможаны кот пачынае казкі казаць і дапамагае вылечыць цара. Выява чароўнага ката была  шырока распаўсюджана ў лубачных аповесцях. Верагодна, адтуль ён быў запазычаны А. С. Пушкіным: выяву ката навукоўца - неад'емнага прадстаўніка казачнага свету - ён увёў у пралог паэмы "Руслан і Людміла".

… прыйшоў Андрэй-стралок у трыдзесятае царства. За тры вярсты стаў яго асільваць сон. Апранае Андрэй на галаву тры каўпака жалезных, руку за руку закідвае, нагу за нагу валачэ - ідзе, а дзе і коўзанкай коціцца. Сяк-так  вытрымаў дрымоту і апынуўся ў высокага слупа.

Кот Баюн убачыў Андрэя, забурчаў, замуркаў  ды са слупа прыг яму на галаву - адзін каўпак разбіў і другі  разбіў, узяўся было за трэці. Тут Андрэй-стралок ухапіў ката абцугамі, звалок  далоў і давай біць дубцамі. Наперш сек жалезным дубцом; пераламаў жалезны, прыняўся частаваць медным - і гэты пераламаў і прыняўся біць алавяным.

Алавяны дубец хіліцца, не б'ецца, вакол хрыбта ўвіваецца. Андрэй б'е, а кот Баюн пачаў казкі распавядаць: пра папоў, пра дзякаў, пра паповых дочак. Андрэй яго не слухае, ведай клапоціцца дубцом. Дрэнна  стала кату, бачыць, што загаварыць нельга, ён і ўзмаліўся: - Пакінь мяне, добры чалавек!  Што трэба, усё табе зраблю. - А пойдзеш са мной? - Куды жадаеш пайду. Андрэй пайшоў у зваротны шлях і ката за сабой павёў.

- "Ідзі туды - не ведаю куды, прынясі то - не ведаю што", казка

КОТ БАЮН.

Кот Баюн Персанаж рускіх чароўных казак. У выяве ката Баюна злучыліся рысы казачнай пачвары і птушкі, якая валодае чароўным голасам. У казках гаворыцца пра тое, што Баюн сядзіць на высокім жалезным слупе. Ён знясільвае кожнага, хто спрабуе падысці да яго, з дапамогай песень і загавораў. Каб захапіць чароўнага ката, Іван - царэвіч  апранае  жалезны каўпак і жалезныя рукавіцы. Злавіўшы жывёлу, Іван - царэвіч дастаўляе яе ў палац да свайго бацькі. Там пераможаны кот пачынае казкі казаць  і дапамагае вылечыць цара.

Выява чароўнага ката была шырока распаўсюджаны ў лубачных аповесцях. Верагодна, адтуль ён быў запазычаны А. С. Пушкіным. Выяву ката навукоўца - неад'емнага прадстаўніка казачнага свету - ён увёў у Пралог паэмы "Руслан і Людміла".

Крыніца: http://myfhology.narod.ru/monsters/baun-cat.html

Падрыхтавала Галіна Арцёменка.