ДУЛЕБЫ, славянскае племя, адно з самых старажытных славянскіх плямёнаў.

Частка дулебаў высялілася на землі суч. Беларусі з паўднёвага захаду, у выніку нашэсця авараў, магчыма, раней за дрыгавічоў, і асела ў сярэднім  цячэнні Бярэзіны, на р. Ольсе, іншая частка племя перайшла Дняпро і асела ў Пасожжы, на р. Дулепа. Часткі племя дасягнулі Пскоўшчыны і басейну Акі (Тульскай губ.).

Дулебы

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Дулебы (Дулібы)- звяз усходнеславянскіх плямёнаў на тэрыторыі Заходняй Валыні ў VI-пачатку X стст. Адносяцца да пражска-корчакскай археалагічнай культуры.

У VII веку падвергліся аварскаму нашэсцю (обры). У 907 удзельнічалі ў паходзе Алега на Царград. У першым паходзе, не зусім удалым, саюзнікамі русаў і дулебаў былі арабы. Другі паход сумесна з русамі і белымі харватамі, скончыўся падпісаннем выгоднага міру. Пад імем бужан і валынян у сярэдзіне X стагоддзя ўвайшлі ў склад Кіеўскай Русі.

Помнікі Корчакскай культуры, папярэдніцы  культуры Лукі-Райкавецкай, індэнтыфікуюць з культурай славянскага аб'яднання плямёнаў дулібаў, якія лічацца продкамі летапісных валынян, драўлян, дрыгавічаў, і магчыма часткова палян.

Нататкі:

Спасылкі:

ДУЛЕБЫ

"Дулебы былі нейкай часткай склавенаў." "Імя дулебаў узыходзіць да праславянскай пары....Несумнеўна,што дулебы складалі нейкую частку  раннесярэднявечнай славянскай групоўкі, якая характарызуецца пражска-корчакскай керамікай. Заходне-германскае паходжанне  этноніма дулебы дазваляе дапусціць, што гэта праславянскае племя склалася яшчэ ў рымскі перыяд дзесьці  па-суседству з заходнегерманскім насельніцтвам. Сярэднявечныя  пісьмовыя крыніцы фіксуюць дулебаў у Чэхіі,на сярэднім Дунаі паміж возерам Балатон і ракой Мурсон, у Харутаніі  на верхняй  Драве і на Валыне. І затым у рускіх летапісцаў - па Буге - там, дзе ў 10-м веку жылі валыняне(бужане)...Помнікамі іх тут з'яўлялася кераміка Лукі-райкавецкага тыпу ўсярэдзіне арэала  пражска-корчакскай керамікі....Раскіданасць этнонімаў адлюстроўвае міграцыю дулебаў з аднаго раёна ў розных кірунках". (22, з.92) На ўсёй тэрыторыі  ў мінулым займанай дулебамі летапісец фіксуе  ўсходнеславянскія плямёны - палян, дрэўлян,валынян і дрыгавічаў,якія і па абрадзе пахавання, і па рэчавым інвентары  ўяўляюць поўнае адзінства.(20,з.92). Гэта ж зона з'яўляецца  зонай распаўсюду тапанамічных назоваў вытворных ад  тэрміна "дулебы". Розныя імёны племянных  звязаў, якія апынуліся  на  месцы рассялення дулебаў атрымалі сваё найменне ад іх месцаў рассялення."(22, з.94) Межы рассялення дулебаў вызначаюць месцы размяшчэння найболей старажытных помнікаў плямёнаў  і іх складнікаў. Зыходзячы з гэтага можна сказаць, што дулебы жылі па левым і правым беразе Прыпяці ад яе прытоку  Случ  да Дняпра, а на поўдні да міжрэчча правых прытокаў Дняпра р. Ірпень і р. Рось. Антрапалагічна для насельніцтва гэтых месцаў характэрны доўгагаловы  сярэднетвары  палескі тып.(22, з.118)

Дулебы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Дуле́бы (па-царкоўнаславянску: Дулѣбы) — адно з найстаражытнейшых славянскіх плямёнаў.

Гісторыя

Верагодна, што дулебскі племянны саюз сфармаваўся яшчэ за часамі Рымскае імпэрыі ў атачэньні германскіх і булгарскіх плямёнаў. У ІІІ-ІV стст. яны, мажліва, былі захопленыя плямёнамі готамі, пра што распавядае беларуская легенда пра князя дулаў (дулебаў?) Кумара й Гуда. У VI-VII стст. стаялі на чале міжплемяннога славянскага зьвязу.

У часы гаспадараньня ў Бізантыі Іраклія (610-641), ці, паводле Й.Штайнгюбэля, у 567-568, падвергнуліся аварскаму нашэсьцю. Дулебы падвяргаліся жорсткаму прыгнёту з боку авараў, вось як гэта апісвае "Аповесьць мінулых гадоў": "си же Обри воеваху на Словѣнѣхъ и примучиша Дулѣбы, сущая Словѣны, и насилье творяху женамъ Дулѣбьскимъ: аще поѣхати будяше Обърину, не дадяше впрячи коня, ни вола, но веляше въпрячи 3 ли, 4 ли, 5 ли женъ въ телѣгу и повести Обърѣна; тако мучаху Дулѣбы. Быша бо Обърѣ тѣломъ велици и умомъ горди, и Богъ потреби я, помроша вси, и не остася ни единъ Объринъ; есть притъча на Руси и до сего дне: погибоша аки Обрѣ" (...гэтыя ж авары ваявалі з славянамі й скарылі дулебаў, таксама славянаў, і тварылі гвалт над дулебскімі жанчынамі: калі авару хацелася кудысь паехаць, ён не запрагаў ані каня, ані вала, але загадваў запрэгчы 3, ці 4, ці 5 жанчын у калёсы й везьці авара; гэтак зьдзекваліся з дулебаў. Былі ж авары вялікія целам і ганарлівыя, але Бог зьнішчыў іх, памерлі ўсе, і не засталося аніводнага авара. Дагэтуль існуе прыслоўе на Русі: згінуў як авар.).

Уварваньне авараў, пэўна, спрычынілася да пачатку масавага перасяленьня дулебаў. Пра што сьведчаць шматлікія сярэднявечныя крыніцы, якія ўзгадваюць дулебаў у Валыні й Пабужжы, Чэхіі, сярэднім Падунаўі, ля возера Балятон, ракі Мурса й г.д. Частка дулебаў высялілася й на землі сучаснае Беларусі, магчыма, раней за дрыгавічоў, пра што сьведчаць шматлікія тапонімы. Дулебы аселі ў сярэднім цячэньні Бярэзіны, на р. Ольсе, іншая частка племя перайшла Дняпро і асела ў Пасожжы, на р. Дулепа. Часткі племя дасягнулі Пскоўшчыны і басэйну Акі (у былой Тульскай губэрні).

Каля 840 панонскія дулебы ўвайшлі ў склад Балятонскага княства. У 885 дулебы былі заваяваныя кіеўскім князем Алегам і ўвайшлі ў склад Кіеўскай Русі. У 907 (ці 911) удзельнічалі ў паходзе на Царград. Надалей узгадваліся пад імем бужанаў і валынянаў („Дулѣби же живяху по Бугу, кде нынѣ Волыняне“, „Бужане зань сѣдять по Бугу, послѣ же Волыняне“).

У 940-я дулебаў (Dulabe) згадваў арабскі гісторык Аль-Масудзі ў сваім творы "Залатыя Лукі". Ён пісаў, што гэтае племя калісь панавала над іншымі, ягонаму каралю (князю) падначальваліся ўсе астатнія славянскія каралі (князі). Узгадвае ён і аднаго з князёў дулебаў - Ваніслава. Але пасьля адбыўся падзел сярод славянаў і кожны народ абраў сабе свайго князя.

Дулебаў звычайна адносяць да праска-карчацкае археалягічнае культуры. Паводле легенды, дулебскі князь Лука заснаваў горад Луцак.

Тапонімы, антрапонімы й гідронімы з асновай "дулеб"/"дуліб"

Тапонімы

Гідронімы

Антрапонімы

Крыніцы

Кумар

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Кумар — беларускі легендарны князь племя дулаў.

Легенду пра Кумара й Гуда запісаў у ХІХ ст. Генрых Татур у Ігуменскім павеце. Паводле легенды, Кумар быў правадыром племя дулаў, якое вызначалася вельмі ціхмяным і добразычлівым норавам. Аднак аднойчы выйшаўшы са свайго жытла, Кумар убачыў на дарозе «тор» ад колаў, што, на думку Г.Татура, быў сьлядамі перадавога аддзелу чужынцаў. Неўзабаве на землі дулаў уварваліся варожыя (ці варажыя?) плямёны. Іхны правадыр Гуд выклікаў Кумара на двубой і, забіўшы таго, захапіў землі дулаў.

Верагодна, дадзеная легенда адлюстроўвае рэальныя падзеі, што адбываліся на Беларусі ў ІІ—ІІІ стст, калі празь Беларусь прасоўваліся плямёны готаў, увасабленьнем якіх і стаў Гуд. Назоў Дулы, як лічыцца, ёсьць варыянтам назову славянскага племя дулебаў. У выніку сутыкненьня з готамі яны былі заваяваныя й увайшлі як даньнікі ў склад Гоцкае дзяржавы.

Легенда пра Кумара й Гуда легла ў аснову вершу Каруся Каганца «Сьцяты камень».

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Атрымана з «http://be-x-old.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%80»

Гуд

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Гуд - пэрсанаж беларускіх легендаў, князь варожага племя.

Легенду пра Гуда запісаў у ХІХ ст. Генрых Татур у Ігуменскім павеце. Паводле легенды, Гуд быў правадыром варожага (ці варажага?) племя, якое ўварвалася на тэрыторыю племя дулаў. Гуд выклікаў на двубой правадыра дулаў Кумара і адсек таму галаву, у выніку чаго землі дулаў былі захопленыя.

Верагодна, дадзеная легенда адлюстроўвае рэальныя падзеі, што адбываліся на Беларусі ў ІІ-ІІІ стст, калі празь Беларусь прасоўваліся плямёны готаў, увасабленьнем якіх і стаў Гуд. Мясцовыя ж плямёны, у т.л. дулы (хутчэй за ўсё, дулебы), былі заваяваныя й увайшлі як даньнікі ў склад Гоцкае дзяржавы.

Вонкавыя спасылкі

Ґуды

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Гуды (па-летувіску: Gudai) — традыцыйная летувіская назва беларусаў. У ХІХ ст. існавалі таксама іншыя значэньні дадзенага тэрміну: гэтак жыхары Прусіі называлі жамойтаў, ды й іншых сваіх паўднёвых суседзяў — ліцьвінаў, аўкштотаў, палякаў.

Паходжаньне

Слова вядомае ад XV ст. Найбольш пашыраным ёсьць погляд, што слова Ґуды паходзіць ад назвы народу готаў. Верагодна, балты засвоілі гэтую назву ў ІІ-ІІІ стст., калі готы прасоўваліся з Павісьленьня ў Паўночнае Прычарнамор'е. Іхныя шляхі ішлі й праз сучасныя беларускія землі. Зь цягам часу назва Ґуды была перанесеная з готаў на іншыя суседнія народы, пакуль, нарэшце, не замацавалася за беларусамі. Ад этноніму гуды, ці адпаведных атрапанонімаў паходзіць назва шэрагу населеных пунктаў у Беларусі й Летуве. Канцэнтруюцца яны ў асноўным у зоне старажытных славяна-балцкіх кантактаў.

Сёньня ж у летувіскай мове замест слова Gudai для пазначэньня беларусаў ужываецца Baltarusiai.

Населеныя пункты з коранем «гуд»

Беларусь

Летува

Крыніцы

Крыніца: {{{1}}}, «Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі»

Літаратура

Дулебы

З пляцоўкі Вікіпедыя.

ДУЛЕБЫ, славянскае племя, адно з самых старажытных славянскіх плямёнаў.

Частка дулебаў высялілася на землі суч. Беларусі з паўднёвага захаду, у выніку нашэсця авараў^[1], магчыма, раней за дрыгавічоў, і асела ў сяр. цячэнні Бярэзіны, на р. Ольсе, іншая частка племя перайшла Дняпро і асела ў Пасожжы, на р. Дулепа. Часткі племя дасягнулі Пскоўшчыны і басейну Акі (у б. Тульскай губ.).

Крыніцы

Узята з "http://be.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BB%D0%B5%D0%B1%D1%8B"

ДУЛУН

ДУЛУН, трун (саманазва), старая кітайская назва — цю, цюцзы, тыбецкае — цюйло, народ у Кітаі, галоўным чынам у аўтаномным павеце Гуншань народнасцяў дулун і ну (6 тыс. чалавек), і ў М'янме (6 тыс. чалавек). Мова дулун цэнтральнай групы сіно-тыбецкай сям'і.

Асноўныя заняткі — ручное падсечна-агнявое земляробства (кукуруза, грэчка, мурожны рыс, ячмень, проса, гародніна, каноплі), жывёлагадоўля, паляванне, рыбалоўства, збіральніцтва, рамёствы (ткацтва, пляценне з бамбука і ліян).

Жыллё палевае на поўдні, срубнае на поўначы, у доўгіх хатах жыла вялікая сям'я.

Мужчынская традыцыйная адзежа — тунікападобная, у выглядзе мяшка з адтулінамі для галавы і рук, жаночая — кофта з кароткімі рукавамі і спадніца, захоўваўся звычай татуявання.

Асноўная ежа — вараныя кашы з кукурузы, грэчкі, рысу і інш., гародніна, мяса, рыба, прадукты палявання  і збіральніцтва.

Сям'я малая, часта ў складзе вялікай сям'і. Жывыя ўяўленні пра радавую прыналежнасць, шлюбы экзагамныя. Моцныя супольныя традыцыі землекарыстання і ўраўняльнага размеркавання. Падвяргаліся эксплуатацыі з боку тыбецкіх манастыроў.

Прытрымваліся анімістычных вераванняў, ушанаваным аб'ектам прыносіліся ахвяры. Шматстайна і багата народная творчасць.

http://narodimira.ru/aziya/236-galeshy

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з дулебамі

в. Дулебы > Менская вобласць > Беразіно >Мачэўскі

в.  Дулебня  >Магілёўская вобласць > Клічаў >Несяцкі

в.  Дулькі  >Гарадзенская вобласць > Ліда >Ліпнішкоўскі

х. Дульскія > Віцебская вобласць > Міёры >Міёрскі

х. Дульскія > Віцебская вобласць > Міёры >Чарэскі

в. Дуліна >Віцебская вобласць > Шарковўшчына >Радзюкоўскі

в. Дулеўцы >Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Роскі

в. Дулеўшчына > Гарадзенская вобласць > Масты >Пяскоўскі

в. Дулічы >Менская вобласць > Менск >Горанскі

в. Дулькі  >Гарадзенская вобласць > Іўе >Ліпнішкоўскі

Прозвішчы: Дулевіч, Дуліч, Дулес , Дульскі – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з дулебамі

Дулут — США

Пражска-корчакская культура

Позняя стадыя існавання пражска-корчакскай культуры была сінхронная фінальнаму этапу існавання пянькоўскай і калочынскай культур і датуецца ў межах VII стагоддзя. У канцы VII стагоддзя пражская культура змяняецца культурай Лука-Райкавецкай, якая праіснавала да канца IX ст. (па: Гавритухин, Обломский 1996:139).

На гарадзішчы Зімна  былі знойдзены спражкі з каробчатай завесай, дэталі геральдычнай раменнай гарнітуры, якія маюць аналогі ў зоне візантыйскага ўплыву ў Цэнтральнай і Паўночна-усходняй Еўропе (па: Гавритухин, Обломский 1996:137-138).

У набор жаночых упрыгожванняў уваходзілі розныя варыянты пальчатых фібул, у тым ліку і мініяцюрныя, бранзалеты з якія пашыраюцца канцамі, пярсцёнкі, пярсцёнкападобныя скроневыя кольца, у тым ліку і з S-бачным завітком, бляшкі, нашыўкі, спіралькі, званкі (па: Аулiх 1972: 57-77; Баран 1972:130-136

ПРАЖСКА - КОРЧАКСКАЯ КУЛЬТУРА

Характарызуецца пражска-корчакскай керамікай, наземнымі

срубнымі  хатамі з тыпова славянскім інтэр'ерам, а таксама пахаваннямі  па абрадзе крэмацыі памерлых у грунтавых магільніках. У 6-7 стст. з'яўляюцца першыя курганныя пахаванні, якія паступова выцясняюць грунтавыя трупаспаленні. Гэта група  славян рассялілася на шырокай тэрыторыі ад верхняй Зльбы на захадзе да Прыпяцкага Палесся на ўсходзе, уключаючы  верхнія і сярэднія плыні Віслы і Одры.(22,з.10;гл. мал.3)

"У наш час пахавальны абрад славян другой паловы 1-га тысячагоддзя н. э. вывучаны грунтоўна і на вельмі шырокай тэрыторыі Еўропы ад Эльбы на Захадзе да Падняпроўя на ўсходзе. У лясной зоне славянскага рассялення аж да 10 ст. непадзельна панаваў абрад трупаспалення. У ранні  час пахаванні здзяйсняліся ў грунтавых магільніках, у 6-7 ст.ст. зараджаецца і шырока распаўсюджваецца звычай майстраваць  курганныя насыпы. У розных рэгіёнах славянскага рассялення курганы адрозніваюцца некаторымі малаважнымі дэталямі пабудовы, але пахавальны абрад усюды аднастайны. Крэмацыя памерлых здзяйснялася, як правіла, на боку,

па-за курганамі. Рэшткі трупаспаленняў (кальцынаваныя косткі  без попелу ці з невялікай колькасцю попелу), сабраныя з пахавальнага кастра, змяшчаліся ў курганныя насыпы індывідуальна, г.зн. для кожнага пахавання капалі ў насыпы ці ў яе падмурку  ямку ці ўладкоўвалі невялікую пляцоўку для памяшчэння костак купкай. Асноўная маса пахаванняў безурнавыя і безінвентарныя. Толькі ў параўнальна нешматлікіх выпадках рэшткі спалення  змяшчаліся ў гліняныя (радзей берасцяныя) урны. Нароўні з керамікай і хатабудаваннем пахавальны абрад з'яўляецца найважнай этнаграфічнай прыкметай славянскай культуры 3-яй чвэрці 1-пра тысячагоддзя н.э. Менавіта па гэтых элементах славянскія  старажытнасці вылучаюцца даследнікамі сярод сінхронных іноэтычных - германскіх, фракійскіх, балцкіх, фінскіх, цюркскіх і інш."(22, з.54).  Папярэднікам пражска- корчакскай культуры 5-7 стст.

была пшаворская культура,  якая  склалася ў міжрэчча Одра  і Буга ў першай палове 1-га тысячагоддзя н.э. т.зв. праславянская пшаворская культура. Найболей істотнай прыкметай культуры пражска- корчакскага тыпу з'яўляецца кераміка. Яна прадстаўлена пераважна высокімі гаршкамі з усечанаканічным тулавам, злёгку звужаным горлам і кароткім венцом. Найвялікае пашырэнне заўсёды даводзіцца на верхнюю траціну вышыні пасудзін. Паверхня гаршкоў  звычайна карычняватая, часам некалькі згладжана. Арнамент адсутнічае, толькі зрэдку сустракаюцца гаршкі  з касымі насяканнямі па верхнім краі венца. Уся кераміка выраблена без дапамогі ганчарнага круга.  Гэта былі народы, якіх рымскі гісторык Ярдан называў  "склавенамі" у 6-м ст.н.э.

Лука-Райкавецкая культура

Лука-райкавецкая культура - славянская раннесярэднявечная археалагічная культура, якая існавала на тэрыторыі вярхоўяў Заходняга Буга і правабярэжжа  Дняпра ў VII-X веках. Сфармавалася на аснове корчакскай культуры ў якасці яе эвалюцыйнага развіцця ў VII-VIII.

Характэрныя асаблівасці

Помнікі лука-райкавецкай культуры маюць наступныя прыкметы:

Дамінантны тып селішчаў – неумацаваныя  паселішчы, насельніцтва якіх займалася сельскай гаспадаркай, для IX стагоддзя  характэрна з'яўленне гарадзішчаў, якія мелі рамесленна-гандлёвы і адміністрацыйны характар.

Кераміка адпавядае пражска-корчакскай па склау матэрыяла, абпалу, спосабу фармоўкі і асартыменту формаў. Ад паказанай культуры адрозніваецца наяўнасцю арнаментацыі – зашчыпаў  ці насяканняў па краі вянца, ямачным, няроўным хвалістым ці лінейным арнаментам. Падчас развіцця  культуры адбываецца змена пасудзін ад слабапрафіліраваных да меўшых вялікую прафілёўку, ад высокіх пасудзін ніжэйшым і шырокім. Першапачаткова кераміка носіць ляпны характар. З IX стагоддзя  з'яўляюцца спачатку ляпныя пасудзіны з абточаным на ганчарным крузе верхам, а затым і пасудзіны, цалкам вырабленыя на крузе.

Асноўны тып пахаванняў - грунтавыя магільнікі. З VIII стагоддзя павялічваецца доля курганных пахаванняў, у IX-X веках якія выцеснілі грунтовыя пахаванні. Курганы ўтрымоўваюць адзінкавыя пахаванні.

Упрыгожванні, характэрныя для помнікаў лука-райкавецкай культуры, уключаюць ў сябе  драцяныя скроневыя кольцы, мініяцюрныя антрапаморфныя фібулы, падковападобныя фібулы, адліваныя трохрогія падвескі-лунніцы, завушніцы-лунніцы з гронкападобнай падвескай, упрыгожаныя псеўдазернь’ю і меўшыя, як лічыцца, заходнеславянскае паходжанне, падвескі-бомы, пласціністыя, адліваныя бранзалеты і бранзалеты выкананыя з кантаванага дрота, пярсцёнкі, жалезныя спражкі, шкляныя каралі і пранізкі.

Спадчына культуры

Помнікі Корчакскай культуры, папярэднікі  культуры Лукі-Райкавецкай, індэнтыфікуюцца  з культурай славянскага аб'яднання плямёнаў дулебаў, якія лічацца продкамі летапісных валынян, дрэўлян, дрыгавічаў, і магчыма часткова паля. Носьбітамі Лука-Райкавецкай культуры лічацца паказаныя ўсходнеславянскія племянныя звязы. У X веку ўвайшла ў склад старажытнарускай культуры.

Нататкі

Пражска-корчакская культура ў V-VII стст. на фоне іншых славянскіх і балтыйскіх культур.

Корчакская культура - раннесярэднявечная славянская археалагічная культура, якая размяшчалася ў Жытомірскай вобласці. Шэраг даследнікаў разглядаюць яе як лакальны варыянт Пражскай культуры.

Вывучэнне помнікаў гэтай культуры на Палессі пачалося ў 1950 годзе, калі маскоўскі археолаг Ю. Кухаренка  адзначыў іх наяўнасць у рэгіёне і вылучыў у асобную тыпалагічную корчакскую групу, названую так па шэрагу даследаваных селішчаў каля вёскі Корчак у Жытомірскай вобласці ў раёнах рэчак Цецярук і Прыпяць.

Помнікі Корчакскай культуры індэнтыфікуюць з культурай славянскага аб'яднання плямёнаў дулібаў, якія лічацца продкамі летапісных валынян, дрэўлян, дрыгавічаў, і магчыма часткова палян.

На мяжы VIII стагоддзя  дадзеная культура перарастае ў культуру Лукі-Райкавецкую, якая вядомая ў рускіх летапісах як культура дрэўлян, якая існавала на тэрыторыі вярхоўяў Заходняга Буга і правабярэжжы Дняпра ў VII-X веках.

МІФАЛОГІЯ

Дулькуг

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Дуку (Дулькуг) - палац богаў у шумера-аккадскай міфалогіі.

Крыніцы

М. Б. Ладыгин, О. М. Ладыгина Краткий мифологический словарь — М.: Издательство НОУ «Полярная звезда», 2003.

Дуля

Матэрыял з Вікіпедыї – вольнай  энтыклапедыї.

Дуля

Дуля - жэст, стулена ў кулак рука так, што вялікі палец  прасоўваецца між паказальным  і сярэднім, як знак зневажлівага стаўлення да каго-небудь.

Значэнне

Ў сучасным  значенні дуля з непрыстойным жэстам  мае  мэту абразіць і прынізіць таго, каму яе паказваюць, і такім  спосабам выразіць  крайняе  непрыняцце, рэзкую  адмову, змешаную  з пагардай. Мае таксама  абсцэнтную семантыку - сімволізуе статэвы акт, або геніталії. Гістарычна  таксама  ужываецца  як універсальны абярэг,  від небяспекі, асабліва супраць  зглазу, порчы, нячыстай  сілы і  нават  непагоды. Згодна  з павер'ям дуля мае таксама  магічнія  якасці  апазнаць  ведзьму - дуля ў кішэні можа прымусіць  ведзьму чапляцца  да таго, хто яе паказаў. Таксама  пры хваробе  вачэй (ячмень) дуля, паказаная  знянацку хвораму, можа  вылечыць  хваробу.

Дуля з макам.

Дэманстраванне  дулі часта суправаждаецца  кароткім каментарам:

-       Дуля табе (яму, їм)

-       Дуля ў кішэні

-       Дуля з макам

-       Куды дуля, туды дым!

-       На табе, штоб да пары, тая ідзі.

Значэнне ў Кітаї

Даны жэст у Кітаї мае крайне  непрыстойнае значэнне  і выступае як фалічны  знак. Жэст з поўным аналогам заходняга "пабраціма" - сярэдняга пальца.

Значэнне ў Японії.

Даны  жэст ў Японіі  азначає гатоўнасць абслужыць  кліента, ўступіць у статэвы звязак.

Джэрэла

Спасылкі

Кукіш (дуля)

Е. Е. Леўкіеўская

Ў кнізе: : Славянские древности. Этнолингвистический словарь под ред.

Н.И.Толстого. Т. 3. М., 1994, с. 26-27.

КУКІШ, дуля, - жэст, сімвалізуючы коітус і мелы абсцэнтную семантыку. Паводле правіл этыкету, кукіш з'яўляецца непрыстойным жэстам, маючым  мэтай абразіць і зняважыць таго, каму яго паказваюць, а таксама гэтым спосабам выказаць крайняе непрыманне, рэзкую адмову, змяшаную  з пагардай.  У магічнай практыцы кукіш, нароўні з іншымі жэстамі, якія пазначаюць коітус і геніталіі, з'яўляецца ўніверсальным засцярогам, здольным адганяць небяспеку, асабліва сурокі і нячыстую сілу. Кукіш уваходзіць у лік жэстаў, распаўсюджаных у ўсходніх  і заходніх славян. У паўднёвых славян, за выключэннем славенцаў, кукіш амаль не вядомы і асэнсоўваецца як запазычанне з усходне-славянскіх  традыцый. Паўднёва-славянскімі  жэстамі, сінанімічнымі кукішу, з'яўляюцца "кур" - падняты ўгару сярэдні палец, калі астатнія пальцы прыціснуты да далоні, а таксама жэст, пры якім пэндзлем левай рукі плазам удараюць у сагнутую ў локці правую руку, паднятую ўгару. Блізкае кукішу ахавальнае значэнне маюць т. н. "рогі", ці "шыпак", - паўднёва-славянскі  жэст, пры якім падняты ўгару мізінец і паказальны палец, а астатнія прыціснуты да далоні. Гэтым жэстам адганялі ад сябе мор, вампіра ці вешціцу.

Кукіш - жэст, які адхіляе зглазы, псуту, а таксама нячыстую сілу. Каб абараніць сябе ці дзіця ад сурокаў, вынікала неўзаметку скласці кукіш (у.-слав). На Палессі, каб прадухіліць псуту ткушчага палатно, гаспадыня скрозь кросны паказвала кукіш  ўвайшоўшаму  у хату старонняму чалавеку, а калі ён выходзіў з хаты, яна паказвала кукіш яму ўслед; часам у падобным выпадку паказвалі два кукіша праз ніты (валын.). Па славенскім  вераванням, каб ніхто не ўрок працу пры збіванні масла, вынікала плюнуць у маслабойку і паказаць кукіш. Дэманстрацыя кукіша ў ахавальных мэтах часта суправаджалася іншымі адганяючымі  дзеяннямі, напрыклад, ўслед маючага  "злое" вока кідалі вугаль,соль, кавалак цэглы ад печкі і г. д.

У палескай традыцыі паказванне кукіша было сродкам адгону віхуры - пры яго набліжэнні складалі кукіш правай рукой; зрэшты, у некаторых выпадках існавала забарона  паказваць кукіш віхуры, каб не раззлаваць яго яшчэ больш. Пры сустрэчы з ваўком, каб адагнаць яго ад сябе, вынікала адвярнуцца, а левай рукой паказаць яму кукіш (ПА, брэст.); кукіш паказвалі і для таго, каб адагнаць сабаку (ПА, гомел.). Для агароджы сябе ад магчымага зла пры сустрэчы на дарозе з незнаёмымі людзьмі прадпісваўся больш складаны прыём (на Рус. Поўначы яго звалі сеечкай) - вынікала, павярнуўшыся задам да сустрэчных людзей, нахіліцца і паказаць ім кукіш паміж ног (з.-рус.). Паводле палескай былічкі, кукіш адганяе нават смерць - жанчына не магла памерці, таму што паказвала кукіш прыйшэўшай за ёй Смерці, але калі расціснула рукі, адразу памерла.

У ўсходніх і запходніх  славян кукіш - спосаб апазнання ведзьмы і ведзьмака,а таксама іх абясшкоджванні. Кукіш ці два кукіша паказвалі ведзьме, каб яна не змагла сапсаваць чалавека (палес.) ці ўрачы дзяўчыну (п.-пал.), два кукіша паказвалі ведзьмаку, каб ён не наслаў на чалавека ікаўку(рус. архангел.). Часта пры сустрэчы з ведзьмай ці ведзьмаком прадпісвалася паказваць кукіш таемна - у рукаве ці ў кішэні(бел.). Лічылася, што вядзьмак ці ведзьма не могуць спакойна мінуць чалавека, які склаў у кішэнях два кукіша, і абавязкова чым-небудзь выдадуць сябе, напрыклад,пачаўшы лаяць ці задзірацца з гэтым  чалавекам (укр.). У іншым выпадку, каб апазнаць ведзьму, вынікала напярэдадні нядзелі пайсці да хаты меркаванай ведзьмы, стаць спіной да глухой сцяны, павярнуць назад галаву, плюнуць, падзьмуць і паказаць кукіш у бок сцяны. На наступную раніцу ведзьма прыйдзе да гэтага чалавека і спытае яго, навошта ён паказваў ёй кукіш (укр.).

Часта дэманстрацыя кукіша крыніцы небяспекі суправаджалася прысудам тыпу:"На табе, штоб да пары, ды ідзі" (ПА,ров.); "Ражон табе ў горла, дзяркач у зубы, соль у вочы" (ПДМ:141). На  Палессі, паказваючы кукіш віхуры, казалі: "Вось табе й дуля, куды дуля, туды і ты" (ПА, Жытомір.), ці: "Віхор, віхор, на табе дулю"(ПА, гомел.). Прысуд са згадваннем кукіша мог замяняць адпаведны жэст у ахавальных мэтах. Напрыклад, каб прадухіліць т. н. "зное" (хвароба дзіцяці,якая ўзнікае пры сустрэчы дзяцей аднаго ўзросту), выносячы дзіця на вуліцу, маці казала: "А зноў  Бог панёс, а мацерам дуля пад нос" (ПА, гомел.).

Маецца адно палескае сведчанне аб  тым, што кукіш мог быць не толькі жэстам, але і адмыслова зробленым кудменем, выразаным з дрэва і прымацаваным да ткацкага станка, каб абараніць палатно ад зглазу (ПА, брэс.).

У медыцынскай практыцы вочную хваробу "ячмень" лячылі, падносячы к воку кукіш (у.-слав.) і прамаўляючы: "Вочны кукіш, на табе дулю" ці: "Ячмень, ячмень, на табе дулю, / Што жадаеш, то купіш, / Купі сабе тапарок, / Сячы сябе папярок". Пасля чаго на вока плявалі (рус., СМ2:271). Часам гэта рабіў сам хворы, часам нечакана паднесці кукіш да вока хворага павінен быў старонні. Кукіш згадваецца ў некаторых фальклорных тэкстах. Напрыклад, у палескіх  вяснянках гаворыцца, што вясна прынесла "Дзеўкам цыбулі, а хлопцам па дулі" (ПА).

Літ.: Байбурин А. К., Топорков А. Л. У истоков этикета. Этнографические очерки. Л., 1990; РСев 1992:119; ЖТК:288,461; Зеч.МБ: 148; Чаjк.СД 5:223; Möd.LMS:411.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка