Талышская мова

Талышская мова - мова паўночна-заходняй групы іранскіх моў, на якой гаворыць  народ талышы. Распаўсюджаны ў Талышстане (поўдзень Азербайджана і прылеглыя раёны Ірана). Лік размаўляўшых - к. 200 тыс. чалавек. па афіцыйных даных, да 1 млн. - па неафіцыйных.

У 1929 годзе  для талышоў СССР была створана пісьменнасць на лацінскай аснове. У 1938 годзе яна была перакладзена на кірылічную аснову, але не атрымала распаўсюджання па шэрагу чыннікаў (у тым ліку палітычным).

Талышскі алфавіт 1929-1938 гадоў

У апошні час назіраецца рост цікавасці да талышскай мовы, злучаны з ростам нацыянальнай самасвядомасці талышоў. На сёння сельскае насельніцтва Талышыстана амаль цалкам валодае роднай мовай. Аднак гарадское насельніцтва ў гэтым моцна адстае ад сельскага.

Спасылкі

• Толышпресс.ком: информация из Талыша

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з талышамі

в. Талуі >Менская вобласць > Маладзечна >Маркаўскі

в. Талуць >Менская вобласць > Вілейка >Любанскі

в.  Талканы > Менская вобласць > Валожын >Івенецкі

в. Талмачова> Менская вобласць > Копыль > Бучацінскі

в. Талька>Менская вобласць > Мар’іна Горка > Талькоўскі

в. Талкачоўшчына>Менская вобласць > Койданава > Дабрынеўскі

в. Талкачоўшчына > Менская вобласць > Стаўбцы >Літвенскі

в.  Талкачэвічы-1> Менская вобласць >Узда > Хатлянскі

в. Талкачэвічы-2> Менская вобласць > Узда> Хатлянскі

в. Таліца>Менская вобласць > Слуцак > Весейскі

в. Таль> Менская вобласць > Любань >Тальскі

в. Талочманы > Гарадзенская вобласць > Свіслач >Паразоўскі

в. Талочкі> Гарадзенская вобласць > Гародня > Верцелішкаўскі

х. Тальмонты > Гарадзенская вобласць > Воранава >Дацішскі

в. Талаі> Гарадзенская вобласць > Астравец >Спондаўскі

в. Талькоўшчына >Гарадзенская вобласць > Слонім > Паўлоўскі

в. Талстыкі > Гарадзенская вобласць > Масты > Луненскі

в. Талькунцы>  Гарадзенская вобласць > Воранава >Радунскі

в. Талтышкі>  Гарадзенская вобласць > Воранава >Гіркаўскі

в. Талочкі > Гарадзенская вобласць > Воранава >Забалоцкі

х. Тальмонты>  Гарадзенская вобласць > Воранава >Начскі

в. Талмуцішкі> Гарадзенская вобласць > Смаргонь >Белкаўшчынскі

в. Талатышкі > Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Жупранскі

в. Талеі > Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Крэйванцэўскі

в. Талмінава > Гарадзенская вобласць > Ашмяны >Гродзінскі

х. Талюшаны > Гарадзенская вобласць > Астравец >Кемелішкаўскі

в. Талькоўцы > Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Гнезнаўскі

в. Талькоўцы > Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Шылавіцкі

в. Талалайкі > Гарадзенская вобласць > Зэльва > Тулаўскі

в. Талевічы>Гарадзенская вобласць > Дзятлава >Войневіцкі

в. Талочкі>Гарадзенская вобласць > Шчучын >Жалудоцкі

г. Талочын> Віцебская вобласць

в. Талсцюкі>Віцебская вобласць > Бешанковічы > Астравенскі

в. Талстыкі > Віцебская вобласць > Глыбокае > Пліскі

х. Таленішкі > Віцебская вобласць > Браслаў > Відзаўскі

в.  Толшчы>Віцебская вобласць > Докшыцы >Бегомльскі

в. Талкачова-1>  Віцебская вобласць > Шуміліна >Абольскі

в. Талкачова-2 > Віцебская вобласць > Шуміліна >Абольскі

в. Стары Талочын >Віцебская вобласць > Талочын > Талочынскі

в. Таласкошчына >Віцебская вобласць > Талочын > Талочынскі

в. Талпа >Віцебская вобласць > Ліёзна >Велешкавіцкі

в. Талпа >Віцебская вобласць > Ліёзна >Кавалеўскі

в. Талмачова>  Брэсцкая вобласць > Столін > Бальшамалешаўскі

в. Талкава >Брэсцкая вобласць > Драгічын > Галоўчыцкі

в. Талочна>Брэсцкая вобласць > Маларыта > Маларыцкі

в. Тальмінавічы>  Брэсцкая вобласць > Ляхавічы > Куршынавіцкі

в. Талкачы>Магілёўская вобласць > Шклоў >Талкачоўскі

в.  Талкачы>Магілёўская вобласць > Дрыбін >Цемналескі

в. Талпечыцы> Магілёўская вобласць > Магілёў > Княжыцкі

в. Талочкаў>  Гомельская вобласць > Рагачоў > Ціхініцкі

в. Талстыкі > Гомельская вобласць > Жлобін > Новамаркавіцкі

Прозвішчы: Талат – герба Ястржэмбец, Талатовіч – герба Ястржэмбец, Тальваш, Талвінскі, Талішэўскі, Талкоўскі, Талькоўскі, Тальксдорф, Тальмонт, Талочка – герба Побуг, Талпыга, Талянец, Толкач, Толят – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Талвойшевич Лаврин, б. Жыжморскага пав. Троцкага в-д. 80
Талвойшович Семашко, б. Шоўдаўскай вол. Жамойцкай з-лi 264 адв.
Талвошойтис Мартин, б. Шоўдаўскай вол. Жамойцкай з-лi 264 адв.
Талевич Липнюс, б. Бяржанскай вол. Жамойцкай з-лi 277
Талевич Матей, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 235 адв.
Талевич Товтко, б. Упiцкага пав. Троцкага в-д. 110 адв.
Талмонтович Шымко, б. Радунскага пав. Троцкага в-д. 91
Тальвойшевич Мацко, б. Коршаўскай вол. Жамойцкай з-лi 259 адв.
Талькевич Олехно, б. Троцкага пав. Троцкага в-д. 113 адв.
Талько, б. Мерацкага пав. Троцкага в-д. 95
Талькович Ленарт, б. Вiлькамiрскага пав. Вiленскага в-д. 63 адв.
Талькович Мацко, б. Слонiмскага пав. Троцкага в-д. 105 адв.
Талькович Петр, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 240 адв.
Талькович Ян, б. Слонiмскага пав. Троцкага в-д. 105 адв.
Талюдович Григор, б. Айрогальскай вол. Жамойцкай з-лi 245 адв.
Талюшайтис Ян, б. Айрогальскай вол. Жамойцкай з-лi 244
Талюшович Микут, б. Келменскай вол. Жамойцкай з-лi 283
Талятович Лаврин, б. Высакадворскага пав. Троцкага в-д. 85
Талятович Петр, б. Шоўдаўскай вол. Жамойцкай з-лi 264 адв.
Толкачевича Богдановая, б. Менскага пав. Вiленскага в-д. 30
Толмачевич Грицко, б. Валынскай з-лi 206
Толоконьский Богдан, б. Браслаўскага пав. Вiленскага в-д., смалянiн 74 адв.
Толочинский Василей, кн. 15
Толочкевич Шымон, б. Гародзенскага пав. Троцкагав-д. 100
Толочкевич Щасный, б. Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 99 адв.
Толочков Сидор, б. Астрынскага пав. Троцкага в-д. 97 адв.
Толочкович Сидюк, б. Астрынскага пав. Троцкага в-д. 97 адв.
Толочкович Шиман, б. Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 100 адв.
Толочковича Петровая, б. Гародзенскага пав. Троцкагав-д. 100
Толстейкович Артем, б. Мсцiслаўскага пав. 229
Толстол Семен, б. Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 99
Толткович Венцлав, б. Вяленскай вол. Жамойцкай з-лi 242
Толчевич Пацко, б. укупны Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 101 адв.
Толышевич Жолыш, т. хар. Ахмет Влан Санчуковiча 120 адв.
Толышманович Матыас, б. Дарсунiшскага пав. Троцкага в-д. 93 адв.

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з талышамі

Талдыкорган - Казахстан

Талін (Թալին)  - Арменія

Таллахассі— ЗША
Талін — Эстонія
Таледо — Іспанія
Талідо — ЗША
Талука — Мексіка
Тальяці — Расія

Генетыка.

Азербайджанцы;  Алтайскі (Цюркскі) ;  Гаплагрупы - R1b(11,1%) - R1a( 6,9%) – I( %) – E( %) – J(%) – G( %) - N( %) - T ( %) - L( %)

Іранцы (Паўночны Іран) ІЕ;  (Іранскі, заходні) ;  Гаплагрупы - R1b(15,2 %) - R1a(6,1 %) – I(0 %) – E( 0%) – J(33,3%) – G(15,2 %) - N(6,1 %) - T ( 0%) - L(3,0 %)

Іранцы (Паўднёвы Іран) ІЕ;  (Іранскі, заходні) ;  Гаплагрупы - R1b(6,0 %) - R1a( 16,2%) – I(0 %) – E(6,8 %) – J(35,0%) – G(12,8 %) - N(0,9 %) - T (3,4 %) - L(6,0 %)

Герб заснаваны Ўказам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 20 студзеня 2006 г. № 36.

Герб: у чырвоным полі іспанскага шчыта срэбны меч з залатой ручкай угару, па баках ад ляза мяча дзве пары залатых паўмесяцаў. Верхнія паўмесяцы рагамі ўніз, ніжнія - рагамі ўгару.

Горад Талочын і Талочынскі раён знаходзяцца  ў цэнтры старажытнага беларускага Друцкага княства, якое існавала з XII па XVI ст.

Друцкае княства было адным з найболей старажытных і моцных валадарстваў, а яго князі ўяўлялі найболей разгалінаваны і ўплывовы род на тэрыторыі Беларусі. Княства паўстала падчас драбнення  Полацкай зямлі - вотчыны легендарнага Ўсяслава Чарадзея, які памёр у 1101 г. Навукоўцы мяркуюць, што яшчэ пры яго жыцці Друцк быў вылучаны ў долю аднаму з яго сыноў, верагодна Барысу, аднак непасрэдных звестак пра гэта ў летапісах не захавалася. У 1116 г. Друцк уваходзіў у Менскае княства і прыналежаў сыну Ўсяслава Глебу, супраць якога ваяваў кіеўскі князь Уладзімір Манамах. Тады, а таксама ў 1128 г. Друцк быў захоплены кіеўскімі войскамі, але ў далейшым застаўся ў складзе Полацкай зямлі.

Гісторыя Друцкага княства багатая падзеямі, якія маюць вялікае значэнне не толькі для гэтых земляў, але і для фармавання агульнай дзяржаўнасці сярэднявечнай Беларусі. Князі Друцкія ваявалі з татарамі ў 1230-х гг., удзельнічалі ў міжусобных войнах. У XIV ст. у складзе войска, пасланага вялікім князем Вялікага княства Літоўскага Альгердам на дапамогу яго саюзніку Міхасю Цвярскому, быў і князь Зміцер Друцкі. Друцкія знаходзіліся ў найблізкім асяроддзі князя Вітаўта, удзельнічалі ў бітве з татарамі на рацэ Ворксле ў 1399 г.

У 1-й палове XIV ст. род князёў Друцкіх падзяліўся на некалькі ліній, А. Гваньіні  пісаў, што "шмат шляхты рускай (г.зн. беларускай, а не расейскай)  тытул княства (Друцкага) ужывалі", і паступова княства пачало распадацца ў сувязі з дзяленнем  яго тэрыторыі паміж асобнымі галінамі княжага роду. З XVI ст. роля тэрытарыяльнага цэнтра ад  Друцка паступова перайшла да Талочына, а ўлада - да князёў Друцкіх -Талочынскіх.

Друцкія прыналежалі да вышэйшай арыстакратыі Вялікага княства Літоўскага, знаходзіліся ў сваяцтве з вялікім князем і каралём Казімірам. Сваяцтва з каралём забяспечвала вельмі высокі статут. Шматлікія прадстаўнікі разгалінаванага роду (Друцкія-Сакалінскія, Друцкія-Падберэзскія, Друцкія-Талочынскія)  карысталіся гербам "Друцк" ці яго разнавіднасцямі. Віленскі ваявода Леў Іванавіч Сапега быў нашчадкам  князёў Друцкіх па жаночай лініі. У яго гербе, змешчаным, у прыватнасці, на тытульным лісце  Статуту 1588 г., прысутнічаў  герб яго маці - старажытны герб "Друцк".

Пры разглядзе герба Талочына і Талочынскага раёна на Геральдычнай радзе перад экспертамі ўстала пытанне пра правамернасць прыватнаўласніцкага герба.

Група навукоўцаў рэспублікі, якія займаюцца вывучэннем гісторыі Друцка і Друцкага княства (Г.В. Штыхаў, О.Н. Леўко, І.П. Хаўратовіч, Г.Ч. Лянькевіч), падтрымала ініцыятыву Талочынскага раённага выканаўчага камітэта і жыхароў раёна аб наданні  Друцкаму гербу статуту герба горада Талочына і Талочынскага раёна

МІФАЛОГІЯ

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary?alpha=&authenticity_token=7ac738a48b166025e45f6b2c67b725bd415bc85e&page=1

Талака

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Талака — сумесная праца, добраахвотная ў сваёй аснове, узаемадапамога.

Талака зьяўляецца адным з спосабаў арганізацыі працы ў беларусаў: талакой беларусы будавалі хаты, талакой жалі і касілі.

Таксама Талакой звалі апякунку жніва і ўрадлівасьці ў беларускай міталёгіі. Талака была вядомая па ўсёй Беларусі. Сьвята ў гонар Талакі адбывалася ў розны час у залежнасьці ад мясьціны. Сьвяткаваньне бывае вельмі ўрачыстае.

Ад слова «талака» паходзіць назва гораду Талочын.

Вонкавыя спасылкі

Атрымана з «http://be-x-old.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0»

29 ЧЭРВЕНЯ – ГНОЙНАЯ ТАЛАКА.

29/16. Ціхан, Яўтропій.

Ціхан- дзень заканчэння севу жыта і пачатак вывазу гною. На Смаленшчыне гаварылі: “Не поле корміць, а ніва. Зямля прыпавольвае свой рух на арбіце, і ў народзе Ціхан наводзіць асацыяцыю на ціхі дзень. “На святога Ціхана сонца ледзьве дыхае”.

Канец позніх яравых пасеваў.

У гэты дзень уладкоўвалі баль для працаўнікоў, якія ўгнойвалі палі.

"Дзе лішняя гною калыжка, там лішняя хлеба каўрыжка."

"Дай Зямлі гной, а коням - авёс".

І сонца цішэй ідзе, і птушка ў гэты дзень не спяе.

Да святога Ціхана звярталіся за дапамогай пры зубным болі.

Дзень Ціхана - вазі гной на пар.

На Ціхана талака на гнойніцу. Гной густы, і свіран не пусты.

Чысцілі хлявы, двары запар, абедаць садзіліся часта агульным застоллем.

На Ціхана ды на Мануіла сонца застойваецца

Частавалі іх абедам, віном і брагаю, звычайна песні і гульні сканчаліся  баляваннем. А гэтыя людзі былі вельмі патрэбныя, таму што: "Гной адвязём - так і хлеба прывязём", "Здабудзь дзедаўскага гною, снапы валіцца будуць з возу".

Імяніны ў Ціхана (грэцкае - "які прыносіць шчасце").

29 чэрвеня -Талака.

Птушкі заціхаюць - час збіваецца.

Кветкі ды птушкі служылі нашым продкам аднымі з галоўных прадракальнікаў часу.

Вось такімі былі і застаюцца прыродныя гадзіны:

Ледзь займаецца дзень, абуджае мір салаўіны пошчак.

Спі спакойна, стулі вочы - яшчэ толькі дзве гадзіны.

"Ку-ку! Ку-ку!" - Зязюля лета праракае. Яшчэ толькі тры гадзіны ночы.

Заспявала пеначка, аўсянкі і шпакі, чутны галасы - на двары раніца. Чатыры гадзіны.

Выйшаў у сад-агарод - бульба адкрыла зялёныя кветкі. Значыць, пайшла сёмая гадзінка.

Прынёс з рэчкі вады, гарбаткай нацешыўся.

Як залатыя пятакі, на градзе кіпцікі, не адарваць вока! Значыць, часу дзявятая гадзіна.

Поўдзень. Досыць клопатаў. Зачыняе сваю кветку асот. Прыйшоў абед.

Тры гадзіны дня. Прыбрала, закрыла свае кветкі бульбяная града.

Спяшыць гаспадыня,  гоніць сваіх дочак на горку пакараць птушак:

Ластаўкі-касаткі, гарыхвосткі-краснахвосткі, валасянкі-пяструшкі!

Не трымайце сонца, скаціце з Краснай горкі!

У гэты дзенъ -"гнаявая" талака. Талака - гэта збор сялян да аднаго двара па закліку для дружнай працы. Вываз гною разам на прыбраныя ад зімовага збожжа поля - праца не з лёгкіх і, вядома, брудная. Але вясёлая. На талаку збіраліся дзеці з шасці-сямі гадоў, дзяўчаты і хлопцы, бабы... Цяжка двузубымі віламі паднімаць пласты гною, грузіць іх у вазок. Вядома ж гэта было справай мужчынскай. На каня конна садзіўся падвознік - хтосьці з дзятвы. Ён правіў каня да поля. Згружаць і звальваць гной з калёс - было бабінай справай.

А ужо звалены ў кучы гной раўнамерна раскідваць па полі - гэта была праца падлеткаў, дзяўчат і хлопцаў.Да абеду праца спынялася, і гаспадар частаваў працаўнікоў пірагамі ды блінамі, капустай ды піражкамі. Абавязкова падаваўся квас. Пасля  адпачынку праца аднаўлялася.

Па канчатку працы гаспадар зноў частаваў памочнікаў, але да ўсяго пачастунка варылася яшчэ і каша. Яе падавалі ў гаршках, да яе належыла выставіць масла і піва.

ВЯСКОВАЕ БАГАМОЛЛЕ

З раніцы ў хаце завіруха. Вакол панавешаны, раскладзены на лаўках дзявоцкія ўборы. У матуляў клопат: трэба выпрасаваць нямала кашуль, паддзёвак,спадніц.

Але ўсяму гулянню начала - набажэнства.

“Цялёпа”

Для агульнага задавальнення цялёпа выкрадае кашу, а гурт дзяцей звычайна кідаецца лавіць злодзея. Ён жа стараецца папасці ў той хлеў, дзе бралі гной. Там, пад агульны смех усе наперахват хапаюць кашу, а гаршчок разбіваюць.

ПЯТРОЎСКАЯ ТАЛАКА

13/30. Паўпятро – дзень талакі.

Пасля Пятровага дня не дазвалялася працаваць («грэх»), можна было толькі дапамагаць іншым, але не за плату, а за частаванне. Нават наймалі музыкаў. Пятроўская талака адлюстравана ў песнях: «А што ў полі шуміць, гудзе? Шуміць, гудзе. Там талака дамоў ідзе...», «Святы Пётра талаку збіраў копы сена вадзіць, стагі мятаць».

ТАЛАКА Ў ЖНІВО

Дажынкі - канец жніва

Вось і апошні сноп, дажыначны  і запаветны, празваны перад сотнямі таварышаў сваіх у поле ганаровым імем: на поўначы  абжынкам, на поўдні - дажынкам. Яго адстаўляюць у старонку і не чапаюць да вызначанай гадзіны. Калі поле прыме жаласны выгляд, - замест каласістага  мора  стане поле, абстаўленае снапамі ў лінію, ладам, як на гарадскім пляцы салдаты, тады снапы ставяць ў копы: у адных месцах па пяць, у другіх да шасці і да дзевяці снапоў у кучу, стаўма, насунуўшы зверху іх апошні галавой уніз, камлём угару. Ставіўся над снапамі дах і з нахіламі для вады. Хай клапатліва варушацца ўсе жывёлы: краты старанна капаюць норы, мышы гучна свішчуць, лясныя птушкі спяшаюцца ў гнёзды, вадзянікі купаюцца і ныраюць, мухі туляцца і балюча кусаюць; хай усё гэта, напэўна,  прадвесціць дажджы, і моцныя, калі сабакі ядуць траву і коткі доўга мыюцца: хлебная капа дажджу і вільготнасці не баіцца, пакуль прычынена  саламянай покрыўкай. Аднак праца скончана: гэта і відаць, а асабліва вельмі чуваць. Павесіўшы сярпы на плечы, ідуць жнеі вячэраць з поля ў вёску, кашу есць з усякім прыдаткам і смачнай заправай, з пакупным віном і хатняй брагай. Наперадзе самая прыгожая дзяўчына; уся галава яе ў блакітных васільках, васількамі ўпрыгожаны і апошні сноп з поля - дажынак. Дзяўчыну гэту так і клічуць Талакой. Ідуць жняцы і спяваюць самыя вясёлыя песні: пажылыя бабы басамі, маладыя дзяўчыны самымі віскатлівымі галасамі, бойкія і вясёлыя прыскакваюць і прытанцоўваюць. Мала такіх вясёлых песень, якія спяваюцца гэтым разам. Калі заставалася ў поле невялікая колькасць жыта, працоўныя рвалі рукамі пустазельную траву з гэтага жыта, рвалі бараду. Само  жыта, гэта значыць каласы, мела права рваць толькі абраная дзяўчына. Вырываючы, яна дзяліла каласы на дзве часткі і клала іх крыжом на зямлю, а пасярэдзіне, па баках і на канцах клала хлеб. Астатнія жняцы вязалі велізарны сноп, званы бабай, і саджалі на яго абраную дзяўчыну. На вачах у яе плялі з каласоў і з васількоў вянкі і, калі яны былі гатовыя, здымалі Талаку з бабы, прыбіралі вянкамі і ішлі ззаду яе. Талака  нясла  у руках злучаны ёю крыж з каласоў. Па чарцы гарэлкі пакуль і ўсе жаданні жняцоў, калі ідуць  яны да хаты таго гаспадара, які збіраў талаку  і папрасіў  іх усіх да сябе на дапамогу. Сярод  дня быў  ўжо ім пачастунак – палуднік  і з гарэлкай. Зараз захацелі  таго ж у другі раз па ўкараніўшымся  і не адмененым яшчэ звычаю. Ідуць вёскай, весялей і галасісцей спяваюць, вышэй скачуць, хітрэй прытанцоўваюць.  З вялікай імпрэзай уносяць у хату гаспадара поля сноп-дажынак і крыж з каласоў, паклаўшы яго на хлеб. З хлебам і соллю сустракае і гаспадар гасцей  сваіх. Дзяўчына Талака садзіцца на ганаровае месца, у пярэдні кут. Туды ж ставіцца і апошні сноп з поля. Талаце  гаспадар робіць які-небудзь падарунак (абшарнікі цалавалі яе і дарылі чырвоныя чаравікі). З Талакі  і пачастунак пачынаюць: яна як бы і сапраўды паганская славянская жывая багіня, на месцы  той, якой зараз не вераць, але ў старажытнасці  звалі таксама Талакой і шанавалі заступніцай жніва

Літ: С. Максімаў. Куль хлеба и его похождения. Глава 5. Хлеб созрел – убирают

Крыніца: http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_1128.htm

Валасыні

Па канчатку жніва жняі абыходзяць ніву, збіраюць выпадкова не зрэзаныя сярпом каласы і ўюць з іх залацісты вянок, пераплятаючы яго васількамі і іншымі палявымі кветкамі; вянок гэты апранаюць на самую прыгожую дзяўчыну і затым адпраўляюцца на гаспадарскі ці панскі двор з песнямі. Наперадзе ідзе хлопчык і нясе ўпрыгожаны кветкамі сноп. Падыходзячы да варот, спяваюць:

Адамкні, пане, новы варота,

Нясём вяночек з'шчырага злота;

Ой, выйдзі, пане, хоць на ганёчак (на ганак),

Ой, выкуп-выкуп златы вяночак,

Бо той вяночак з'злота увіты.

Гаспадар ці абшарнік выходзіць на ганак, сустракае жней з хлебам-соллю і частуе іх абедам і гарэлкаю. Вянок, звіты з апошніх каласоў, і сноп, прынесены хлопчыкам, перадаюцца гаспадару са словамі: Дай Божа, шчоб і на той год урадзіўся хлеб! - і да 6-га  жніўня павінны заставацца ў пярэднім куце пад вабразамі; у гэты ж святочны дзень носяць іх у царкву і асвячаюць, разам з рознымі первінкамі, а менавіта: разам з хлебам, прыгатаваным з новага жыта, сотамі, толькі што выразанымі з вулля, новымі яблыкамі і грушамі. Збожжа ад гэтых асвячоных каласоў захоўваюцца для будучага пасева. Каб пазнаць, які пасеў будзе ўраджайней: ранні, сярэдні ці позні, адрываюць ад вянка тры коласа і закопваюць іх у зямлю; адзін колас азначае ранні пасеў, другі - сярэдні, трэці - позні, і гледзячы па тым, які з трох каласоў хутчэй і лепш пусціць парасткі, складаюць пра тэрмін, найболей выгодны  для пасеву збожжа.  У лужычан вялікі сноп, перавіты кветкамі, усталёўваецца на возе стаўма, па-над усімі  іншымі снапамі, і дастаўляецца ў вёску ў суправаджэнні жней, з якіх адна нясе вянок з каласоў, а іншыя трымаюць у руках палявыя кветкі. У Пензенскай і Сімбірскай губернях апошні (дажыначны) сноп завуць імяніннікам і прыбіраюць яго ў сарафан і какошнік; у Смаленскай вобл. прыладжваюць да яго рукі і апранаюць яго ў белую накідку і кічку. З песнямі і скокамі нясуць гэту ляльку на панскі двор, дзе ўжо загадзя падрыхтоўваецца для жней багаты пачастунак. Падчас балявання іменінны  сноп стаіць  на стале, а потым пераносіцца ў пярэдні кут. Існуе яшчэ звычай: па здыманні хлеба абвязваць сярпы жытнаю саломаю і трымаюць іх пад абразамі. Свята канчатка жніва вядома пад назвай дажынак,  і Талакі. Апошняя назва ўжытна ў беларускіх губернях. Як хутка ў якога-небудзь заможнага землеўладальніка прызначаецца канчатковая ўборка хлеба, да яго адразу ж з усіх бакоў збіраюцца жнеі, гатовыя на бясплатную працу дзеля Талакі, г.зн. уласна дзеля святочнага пачастунка. Пад змярканне, калі дажынаюць  апошні загон, кожная жняя адкладае па некалькі  каласоў, з якіх і злучаецца агульны дажыначны  сноп. Пасля таго дзяўчаты-талачэйкі для рашэння пытання: каму з іх несці гэты сноп, ці (як яны самі выяўляюцца) каму з іх быць Талакаю, кідаюць паміж сабой жрэбій. Паказаную жрэбіем Талаку яны прыбіраюць кветкамі, у рукі ёй даюць дажыначны  сноп, а на галаву апранаюць ёй доўгае белае покрыва і вянок, сплецены з хлебных каласоў, пахкай травы і кветак; пры гэтым спяваюць наступную абрадавую песню:

Добрыя вечар, Талака!

Да вазьмі ж ад нас, вазьмі-ка

Гэты збожны (жытны) ты снапок;

Да надзень-жа, надзень-ка

З'краскамі (кветкамі) прыгож вянок!

З'гэтым дабром пойдзем жа мы

Да пана, да гаспадара,

Прынясём жа мы яму

Шчасьцечка тваё ў харомы.

Йён той пан-гаспадарык

Справіць нам дажыначкі...

Затым жнеі выбудоўваюцца ў доўгі шэраг – пара  за параю, ставяць наперадзе сябе Талаку і адпраўляюцца на гаспадарскі двор з песняю, у якой запрашаюць пана-гаспадара прыгатавацца да належнай сустрэчы. Учуўшы іх галасы, гаспадар і гаспадыня выходзяць да варот, кланяюцца  Талацэ  ў пояс і падносяць ёй хлеб-соль, а ад яе прымаюць дажыначны  сноп; Талаку, як самую ганаровую госцю, яны ўсаджваюць на покуце, пад вабразамі; усе ж іншыя жнеі месцяцца часткай у хаце і сенцах, часткай на двары. Па канчатку балявання, на якім бывае ўсяго ўдосталь - і мёду, і піва, і Саламахі  (напой, прыгатаваны з гарэлкі, мёду, сліў  і вішань), адбываюцца  вясёлыя скокі і песні. Свята заканчываецца тым, што Талака здымае з сябе вянок і аддае яго гаспадару, прычым хор звяртаецца да яе з такой просьбаю:

А Талака ж ты, Талака,

Да шчырая ж ты, Талака!

Да нагадуй жа ад узноў

Гаспадару таму снапкоў,

Да нарадзі ж ты яму

Жытца-жытца сто карабоў...

У Гарадзенскай вобл.  вянок гэты апранаюць на кіоту: што ж адносіцца  да дажыначнага снапа, то  яго крапяць св. вадою і ставяць на покуту, побач з іншым - перш прынесеным ці зажыначным снапом, дзе і застаюцца яны  нярэдка на  працягу цэлага года. Балгары робяць з апошняга снапа ляльку, званую жжгварка-царка (жытная царыца) ці жжтварска Мома, апранаюць яе ў жаночую кашулю і носяць вакол сяла, а потым ці кідаюць яе ў раку (каб заклікаць на пасевы багатыя дажджы і росы), ці спальваюць  на агні і попел раскідваюць па нівах. У некаторых жа мясцовасцях ляльку гэту берагуць да будучага жніва і, калі здараецца засуха - носяць яе ў хросным ходзе, з маленнямі пра дождж і з выгукам абрадавай песні:

Як жжтварка бегашэ,

Ціхі ветрэц весшэ;

Кога Мома плачэшэ,

Сітна раса росешэ;

Мома-тэ са засмея,

Ясна слонце огрэ, і г.д.

Таго, хто прынёс жытны  вянок з поля, у вугорскай Сербіі абліваюць вадою; у нас жа ў беларускіх вёсках вядро вады выліваецца на сам вянок. Але мэта абраду і там і тут адна: гэта менавіта - жаданне, каб у будучым годзе не было недахопу ў дажджах...Па нямецкіх, славянскіх і літоўскіх паданнях, жытныя  духі (славяне даюць ім назва: палявы дзед, палевік, грэчуха, жыцень) у летнюю палову года жывуць на нівах. Калі хлеб паспее і сяляне пачынаюць жаць ці касіць яго, палевік бяжыць ад узмахаў сярпа і касы і хаваецца ў тых каласах, якія яшчэ застаюцца на карню; разам з апошнімі зжатымі  каласамі ён трапляецца ў рукі жняца і ў апошнім дажыначным  снапу прыносіцца ў гумно ці ў хату земляроба. Вось чаму  дажыначны сноп прыбіраюць лялькаю і ставяць яго на ганаровым месцы, пад  вабразамі...Дажыначны  сноп апранаюць у мужчынскія і жаночыя ўборы; у першым выпадку яго завуць  дзед, dziad, dedek, у другім - баба, zytna baba, zytna (pszeniczna, grochowa) matka...Апісаныя намі абрады: вадзіць колас, вадзіць Талаку і насіць прыбраны ў жаночыя сукенку  сноп азначае шэсце багіні зямной урадлівасці. Што ўборка хлеба абстаўлялася ў славян рознымі рэлігійнымі цырымоніямі, на гэта маюцца дадатныя сведчанні. Па словах Ібн-Дасты, славяне ў пару жніва насыпалі ў коўш прасяное зерне, уздымалі іх да яго і маліліся: Госпадзі – ты, які даеш нам ежу! Забяспеч зараз нас ёю ў поўнай меры. - У Арконе жніўнае свята суправаджалася маленнем і ахвярапрынашэннямі Святавіту, варожбамі пра будучы ўраджай і грамадскім баляваннем (Саксон-граматык). Часам лялька, прыгатаваная з апошняга снапа, уяўляецца дзіцём. У спелым каласістым хлебе старажытны чалавек бачыў выдатнае дзіця, спароджанае пладавітаю Зямлёю - дзіцё, якое ў жніўную пару адлучаецца ад яе матчынага ўлоння. Гэта гледжанне відавочна з польскага звычаю крычаць таму, хто зрэзвае апошнія каласы: ты адразаў пупавіну! - Па народнай прымеце, тая жняя, якая злучала апошні сноп, павінна абавязкова нарадзіць на  працягу года

Літ: Аляксандр Мікалаевіч Афанасьеў: Поэтические воззрения Славян на природу. Том 3. Народные праздники. Житные духи

Крыніца: http://kirsoft.com.ru/freedom/KSNews_823.htm

29 жніўня – Дажынкі

Спятую сярпом "бараду" клалі ў апошні сакральны сноп, які як бы перакідваў мосцік на ўраджай наступнага года, бо ім рабілі на другі год засеўкі. З гэтага снапа і барады рабілі старшай жняі вянок на галаву і ўрачыста няслі ў двор гаспадара, вакол якога вадзілі жніўны карагод:

Гаспадар шчодра частаваў жнеек, але калі быў скупаваты, то пелі: "Васілёва барада смалой-дзёгцем абліта, дратваю ўмыта!". Задаволенасць, што самая цяжкая праца скончана, найлепш гучыць у іншасказальнай песні:

А ў нас сёння вайна была,
А мы ўсё поле зваявалі,
Усё жыта пажалі,
Падмяталімяцёлкамі
Пазвозілі шасцёркамі,
Песенькі загудзелі,
Вячэрыці захацелі.

Дажынкавае застолле-бяседа было багатым, вясёлым, з песнямі, скокамі, гульнямі і доўжылася часам да першай ранішняй зоркі.

29/16. Ян. «Ян па лета прыйшоў, а ўжо восень знайшоў».

У Скандынаўскіх народаў існуе павер'е, што на Іаана нельга рубіць кусты і лес, бо чалавек захварэе.

Трэці Спас (Малы Спас, Хлебны Спас, Арэхавы Спас) – адно са свят хлеба.

Шмат дзе спраўлялі дажынкі – свята канца жніва. Упрыгожвалі стужкамі і кветкамі «бараду». Ахвяравалі хлеб і соль духу нівы, відаць Воласу, казлападобнай істоце. «Воласаву бародку» жнеі неслі гаспадару і ставілі ў кут.

Зерне і каласкі ўжывалі на працягу ўсяго года ў розных магічных абрадах. На Палессі, напрыклад, «вылівалі Волас»--пры дапамозе каласкоў вады і замовы: «Волас, Волас, выйдзі на чысты колас...» перасцерагалі ад зубнога болю.У іншых раёнах «лячылі» «валасень».

Канец жніва і змена надвор'я адлюстраваны ў прыказках: «Трэці Спас хлеба прыпас»; «Па Трэцім Спасе трымай рукавіцы ў запасе» і інш.

У некаторых раёнах гэты дзень яшчэ называюць Арэхавым Спасам, бо раней у царкве асвянчалі арэхі, якія нарыхтоўваліся дзецьмі.

Яшчэ Кышынскі ў 1914 г. зафіксаваў, што на Усходнім Палессі «На дажынкі падаюць чвэрць гарэлкі і пеўня; або пеўня, яечню, рыбу і парася; певень абавязкова павінен быць». Згадкі аб рытуальнай страве фіксуюць і сучасныя крыніцы. Жніўныя рытуальныя стравы з пеўнем вядомы народам Еўропы, дзе даследчыкі лічаць іх рэшткамі ахвярапрынашэння.

Царква адзначае дзень памяці перанясення з Едэсы ў Канстанцінопаль Нерукатворны Абраз (Убрус) Госпада Ісуса Хрыста.

Падобны абрад заяршэння жніва існаваў, напрыклад, у Францыі (Латарынгія, першая пал. ХІХ ст.). Жнец, які першы зразаў апошнія каласкі аб'яўляўся «каралём букета», атрымліваў права звязаць апошні сноп і выбраць сабе «каралеўну». Пара ўсяляк ганаравалася. Адметным было тое, што апошнія каласкі поля былі каля ўтыкнутай у зямлю галінкі («Май»), якая ўпрыгожвалася стужкамі і кветкамі, і на вяршыні знаходзіўся прывязаны жывы певень, што станавіўся пасля рытуальнай стравай. У Нармандыі апошні сноп называлі «каралевай» і вадзілі вакол яго карагод.

Сербы і чарнагорцы называлі яго  божай барадой (божjа, богова, богу барада). Югаслаўскія даследчыкі звязваюць апошні сноп, з ахвярай язычніцкаму боству Дабогу, ці духу зерня, ці нейкаму невядомаму. Французкія даследчыкі таксама бачаць у жніўных абрадах адгалоскі язычніцтва, народныя ўяўленні звязваюць з раслінным духам, які захоўваецца ў апошнім снапе.

Абрады з апошнім снапом і пеўнем вядомы многім народам і іх дахрысціянская сутнасць не выклікае сумнення. Так, яшчэ ў ХУІ ст. у ніжненямецкіх землях апошні сноп сяляне прысвячалі язычніцкаму боству Водану, апекуну ўраджая.

Шырокае развіццё атрымалі абрады і гульні з пеўнем, дух якога знаходзіцца ў апошніх каласах жыта. Іх зразаць у некаторых раёнах Германіі даручалі нявесце, ці цнатлівай дзяўчыне. Жыту апошняга снапа таксама прыдавалася магічнае значэнне.

Важным атрыбутам выступаў і вянок. У Польшчы праводзілася забава «Біць пеўня» (Kokota bic). Хлопцы з закрытымі вачыма стараліся разбіць палкамі гаршок з пеўнем. Пераможца станавіўся «каралём».

Даследчыкі звязваюць даўні абрад з «рэшткамі старажытнай крывавай ахвяры». У нашых суседзяў «дажынкі» складаліся таксама з чатырох асноўных частак: абраду з апошніх каласкоў, працэсія з імі, уручэнне снапка гаспадару і частаванне. Падобныя жніўныя абрады, звязаныя з «барадой», апошнім снапом, існавалі і ў далёкай Грэцыі.

29 жніўня - Трэці Спас, хлебны, Спас-на-палатне.

У вусновых календарах - трэцяя сустрэча восені.

Да Трэцяга Спасу пякліся ў хатах пірагі-перапечкі.

Маці сеяла муку, растварае дзежку, дачка тут як тут. Глядзіць, слухае:

Вазьму пыльна,

Зраблю вадка,

Пасля кіну на пламень -

Будзе як камень.

Маці месіць цеста, і ёй дасць на піражок, на пампушку, вітую вітушку.

Паставілі  пячы, падлогу  пара падмесці:

Поля трошкі,

Разарана гладзенька

Не сахой, не бараной,

А казлінай барадой.

У царкву пойдуць - "свянціць каравай"- маці і дачка, абедзве. Наперадзе бацька  з дзядулем панясе малую сваю пампушку, румяную, каровіным масліцам памазаную.

З уборкай жыта  трэба завершыць!  З радасці жнеі каталіся, куляліся па ржышчы:

Жніўка, жніўка,

Аддай маю сілу:

На мяла, на біч,

На крывое верацяно!

З парога хаты жняі выгуквалі:

Жалі, жалі,

Тры пасмы нажалі,

Першая пасма - на ежу,

Другая пасма - на насенне,

Трэцяя пасма - пра запас.

Зразумела да гаспадароў-хлебасолаў  усякі быў ахвотны прыйсці: маўляў, у каго, дзеўкі, бабы, і паскачам, ўволю паспяем, калі не ў Пятрова "на барадзе"?

Абрады жніва не апісаць, не пералічыць.

Таларыі

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Таларыя

Таларыі  (інш.-грэч. πτερόεντα πέδαλα) - боты ці сандалі з прымацаванымі да іх крылцамі. Лічыліся атрыбутамі Гермеса (Меркурыя), былі падораны ім Пярсею, каб дапамагчы зладзіцца з Медузай Гаргонай. Давалі магчымасць паднімацца ў паветра.

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907).

ТАЛАС

Талас - Самыя жахлівыя стварэнні фантастычнай заалогіі - гэта жывыя істоты з металу ці каменя. Такі люты бык з меднымі нагамі і рагамі, які вырыгваў полымя, якога Ясон з дапамогай чараўніцы

Медэі  запрог у плуг; адушаўлёная статуя  адчуваючая мармура  ў Кондзільяка; лодачнік у "Тысячы і адной ночы", "медны чалавек са свінцовай таблічкай на грудзі, спярэшчанай талісманамі і лічбамі", які выратаваў трэцяга Каландара з Магнітнай Гары; "панны з мяккага срэбра ці з ярага золата", багіня у міфалогіі Ўільяма Блэйка, якая злавіла ў шаўковую сетку для ўцехі свайго ўмілаванага; металічныя птушкі, якія выкармілі Арэса.

Да гэтага пераліку можна яшчэ дадаць цяглавую жывёлу, спрытнага дзіка Гуллінбурсты, чыё імя азначае "златашчацінавы". Навуковы міфолаг Паўль Херрманн піша: "Гэта жывое стварэнне з металу было выкавана ў гамарні майстэрскіх карлікаў; яны кінулі ў агонь свіную шкуру і выцягнулі залатога кабана, які мог перасоўвацца па сушы, па моры і па паветры. Якая  ні цёмная ноч, шлях кабана заўсёды добра асветлены". Гуллінбурсты  вёз калясніцу Фрэйі, скандынаўскай багіні кахання, шлюбу і пладавітасці.

І яшчэ ёсць Талас, вартавы выспы Крыта. Некаторыя лічаць гэтага гіганта тварэннем Вулкана ці Дзедала; Апалоній Радоскі кажа пра яго ў сваёй "Арганаўтыке" (IV, 1638-1648):

"І Талас, бронзавы чалавек, адбіў груды ад цвёрадкаменнага ўцёса, перашкодзіў ім прывязаць судна, калі яны ўвайшлі ў гавань Дыктэ. Ён быў пароды людзей з бронзы, з ясянёвага дрэва, апошні ацалеўшы з сыноў богаў; Хронас падарыў яго Еўропе, каб ён быў вартавым Крыта і тройчы ў дзень на сваіх бронзавых нагах абыходзіў  выспу. Усё  яго цела, усе часткі  былі бронзавыя і непаражальныя; толькі пад адным сухажыллем на ладыжцы была крывава-чырвоная жылка, і гэту жылку, у якой складалася жыццё яго і смерць, пакрывала тонкая скура".

І зразумела, з-за гэтай уразлівай жылкі прыйшоў Таласу канец. Медэя зачаравала яго забойным сваім поглядам, і, калі гігант ізноў прыняўся вярнуць груды на скале, "ён параніў сабе ладыжку вострым абломкам, і адтуль, падобна расплаўленаму свінцу, лінула сукравіца - неўзабаве ён так і застыў, высячыся на выступаўшым уцёсе".

Па іншай версіі міфа Талас, распаліўшыся дачырвана, забіваў людзей, абхапляючы іх сваімі ручышчамі. Па гэтай версіі бронзавага гіганта спасцігла смерць ад рук  Кастара  і Поллукса, братоў Дыёскураў, якімі кіравала вядзьмарка Медэя.

Па бачным каменныя гіганты варклапы і грымтурсы  з'яўляюцца сваякамі таласаў

Крыніца: аўтар энцыклапедыі  Аляксандрава Анастасія

Талас (бог)

Бог Талас

Талас (грэч. Τάλως), паводле спартанскага міфаграфа  Кінефону - бацька Гефеста. Па распаўсюджаным паданні (напрыклад, у Гамера), Гефест  быў сынам Зеўса і Геры. Гэта рознагалоссе, верагодна, тлумачыцца непаразуменнем  Кінефона: Зеўс носіць мянушку Ταλλαϊος,, верагодна, як увасабленне Сонца.

Пры напісанні гэтага артыкула выкарыстоўваўся матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Ефрона (1890-1907).

Крыніца - "http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%81_(%D0%B1%D0%BE%D0%B3)"

Таласым

У БАЛГАРСКАЙ міфалогіі таласым - вечна  жывучы  пярэварацень. Ператвараючыся ў сабаку, котку, любую  іншую  жывёлу, ён нападае глухой  ноччу на людзей і душыць іх. Калі не даць яму адпору, захварэеш ці нават памрэш.

Па народных павер'ях, таласымам становіцца пасля смерці замураваны чалавек: у старажытнасці, калі ўзводзілі масты, крэпасці, вадзянікі  і вятракі, здаралася, клалі ў падставу жывых людзей - на поспех, каб стагоддзямі не руйнавалася, у выглядзе ахвяры злым духам. Такі таласым дзенно і ношна  пільнуе свой будынак, а па начах аклікае  выпадковых падарожнікаў.

Бяда, калі пачнеш  пазяхаць і адкажаш пярэваратню - тады лічы свае апошнія хвіліны ці тыдні: бо нават вырваўшыся  з  лап пачвары, усё адно захварэеш і аддасі Богу душу.

Народная гаворка злучае таласымаў  і з зарэчаннымі скарбамі, утоенымі Агністымі Змеямі і разбойнікамі. Каб адкапаць такі скарб, трэба выканаць вызначаны зарок, прызначаны гаспадаром: дапушчальны, забіць над скарбам чорнага пеўня (а то і чалавека), з'есці сэрца зязюлі і г.д. За дакладнасцю выканання зароку і сочыць таласым: толькі ён можа аддаць скарб. Ён жа і нападае на выпадковых падарожнікаў, перавернучыся ва  што заўгодна. Шмат людзей загінула ад зубоў і кіпцюроў таямнічых таласымаў!

Але знаходзіліся  і смельчакі не з баязлівых: ускочыць ім кабаніха ці рысь на спіну, а яны хваць пярэваратня за вушы - таго і следу не стала. А ў руках у шчасліўчыка або куфар з золатам, або кацёл з каштоўнасцямі.  Недарам  моўлена:  адвага - не знявага!

Падрыхтавала Галіна Арцёменка