Карпы (народ)

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Карпы (лат. Carpi, грэч. Καρπιανοί, Καρποι) - варварскі народ верагодна фракійскага паходжання, які насяляў ва II-IV стст. да поўначы ад ніжняга Дуная і вядомы сваімі войнамі з Рымскай імперыяй.

Гісторыя народа

Ўпершыню карпы (карпіяне, Καρπιανοί) згаданы александрыйскім географам Пталямеем у сярэдзіне II стагоддзя як народ, які пражывае "паміж пеўкінамі і бастарнамі". У часы Пталямея гэта племя яшчэ не разглядалася як значнае. Выкарыстанне Пталямеем прывязкі да геаграфічных каардынат і аб'ектаў дазваляе лакалізаваць карпаў да ўсходу ад Карпат у басейне ракі Днестр на тэрыторыі суч. усходняй Румыніі, Малдавіі і заходняй Украіны.

Карпы набылі значэнне ў III  веку як адно з наймоцных і ваяўнічых варварскіх плямёнаў за Дунаем. У фрагменце пісьменніка VI стагоддзя Пятра Магістра ўтрымоўваецца аповяд пра тое, што ў 230 годзе карпы прасілі ў рымскага намесніка Мезіі  даніну падобна той, якую ўжо атрымлівалі готы. У даніне ім было адмоўлена, але застрашаныя падрыхтоўкамі рымскіх войскаў карпы не здзяйснялі набегаў прынамсі на працягу некалькіх гадоў пасля таго.

Па словах афінскага гісторыка Дэксіппа Скіфская вайна пачалася пры імператару Бальбіне нападам карпаў у 238 годзе на рымскую правінцыю Мезія, якая прылягае да паўднёвага берага Дуная ў яго ніжняй плыні. Неўзабаве ганаровы тытул "Карпійскага" (Carpicus) атрымалі рымскія імператары Піліп і яго сын у 245 і 247 гадах. Зосіма зрэшты паведамляе, што Піліпу не атрымалася разбіць карпаў, засеўшых ва ўмацаванай крэпасці, і ён быў змушаны скласці з імі мір.

Ярдан адклікаўся пра карпаў як "надзвычай дасведчаных у вайне людзях, якія часта бывалі варожыя рымлянам". Па словах Ярдана каля 248 года 3 тысячы карпаў у складзе гоцкага войска прынялі ўдзел у набегу на Мезію. У 251 годзе ў бітве пры Абрыттэ (у суч. Балгарыі) загінуў імператар Дэцый.  Хоць большасць крыніц заве готаў ў якасці супернікаў  рымлян у гэтай бітве, пісьменнік IV стагоддзя Лактанцый паказаў на карпаў як на пераможцаў Дэцыя.

Паходы карпаў адзначаны Зосімай пры імператарах Гале і Валяр'яне ў 250-х гг.

У 271 годзе  імператар Аўрэліян разбіў карпаў у правінцыі Еўропа (паўднёва-усходняя Фракія), ганараваўшыся ад сената тытулам "Карпійскі". Пасля паразы готаў  ў Скіфскай вайне карпы працягвалі набегі на рымскія валадарствы ў канцы III стагоддзя. Вайскавод імператара Дыаклеціянa цэзар Галерый у 290-х гг. зусім разбіў іх, завошта быў двухразова абвешчаны "вялікім пераможцам карпатаў".  У 297 годзе тытулам  "Карпійскі" ганараваўся імператар Дыёклетыян, пры якім карпы па словах Ярдана былі падпарадкаваны Рыму.

Перамога Рымскай імперыі над карпамі пры Дыёклетыяне хутчэй за ўсё  не была канчатковай, бо ў 319 годзе ў адной з афрыканскіх надпісаў імператар Канстацін быў тытулаваны як "Gothicus maximus et Carpicus".  Тым не менш племя карпаў знікае з пад увагі гісторыкаў пры апісанні падзей пасля Дыёклетыяна, хоць Амміян Марцеллін пры апісанні паходу імператара Валента ў 367 годзе заўважыў пра існаванне на ніжнім Дунаі "паселішча карпаў".  Па сведчанні Марцелліна да поўначы ад ніжняга Дуная ў гэту эпоху панавалі толькі готы.

Этнічная прыналежнасць

Большасць фактаў сведчыць у карысць таго, што карпы - дакійскае (фракійскае) племя. Хоць яны згадваюцца ў сумесных набегах з германскімі плямёнамі, карпы паводле Пталямея пражывалі ва ўсходнім Прыкарпацці  да міграцыі германцаў у той рэгіён. Зосіма пры апісанні падзей сярэдзіны III стагоддзя  ў кн.1 заве карпаў як Καρποι,  але ў аповядзе пра дзеі імператара Хвядоса ў 380-е гады адзін раз спажыў этнонім карпадакі   (Καρποδάκαι).

Пталямей пералічвае шэраг гарадоў у рэгіёне меркаванага рассялення карпаў у басейне Днястра, Дубца і да поўначы ад ніжняга Дуная: Карсідава(Καρσίδαυα),   Патрыдава (Πατρίδαυα), Петрадава (Πετρόδαυα), Заргідава (Ζαργίδαυα), Тамасідава (Ταμασίδαυα), Пірабарыдава  (Πιροβορίδαυα). Канчатак на -дава збліжае назвы гэтых гарадоў з назвамі гарадоў у суседняй Дакіі: Маркадава (Μαρκόδαυα), Зусідава (Ζουσίδαυα), Камідава (Κομίδαυα),  Аргідава (Ἀργίδαυα), Рамідава  і інш.

Аднак вядома, што перш карпаў Прыкарпацьце засялялі дакійцы-геты, бастарны і сарматы, таму няма падстаў лічыць вышэйпералічаныя гарады як прыналежныя карпам. У карысць мясцовага паходжання карпаў сведчыць згадванне Засімай крэпасці карпаў, у якой яны адбіваліся ад войскаў імператара Піліпа. Па заўвагах антычных аўтараў мігруючыя варварскія плямёны заўсёды пазбягалі гарадоў і сяліліся ў аддаленні ад іх.

Карпы маглі быць як адным з мясцовых дакійскіх плямёнаў ці іх нашчадкамі, так і прышлымі плямёнамі іншага этнічнага паходжання. Пісьмовыя крыніцы не дазваляюць зрабіць адназначнай высновы, а метады археалогіі не здольныя вылучыць помнікі, якія належаць менавіта карпам, сярод змяшаных варварскіх культур той эпохі.

Карпы і Карпаты

Хоць познеантычныя  аўтары не злучалі этнонім карпы з назвай Карпацкіх гор, фанетычная блізкасць слоў робіць прывабным прасачыць этымалогію назвы племя. Упершыню географ Пталямей, які згадаў карпаў,  таксама ўпершыню назваў Карпаты, хоць і змясціў племя ў некаторай  аддаленні ад аднайменных гор у сілу скажонага ўяўлення пра іх працягласць і тапаграфію. Больш ранняя крыніца, Пейтынгерава табліца, заве  Усходнія Карпаты Бастарнскімі  Альпамі (Alpes Bastarnicae) па імі насяляўшых  той  край  бастарнаў.

Гісторыкі і лінгвісты абцяжарваюцца даць адказ на пытанне: племя названа па горах, ці наадварот. Па найболей распаўсюджанай гіпотэзе назва Карпаты сталі  вытворным ад праіндаеўрапейскага кораня *sker-/*ker-, што пазначае горную камяністую мясцовасць, скалы. З сучасных моў найблізкі эквівалент утрымоўваецца ў албанскім: karp? - камень.

Нататкі

10. Carporum vicus (Амм. Марц., 27.5.5)

11. Ф. А. Браун, Разыскания в области гото-славянских отношений, стр. 175—176

12. Зосима, 4.34.6: «Феодосий отразил скиров и карподаков, которые смешались с гуннами, и нанёс им такое поражение, что принудил их отступить за Истр.»

13. Кл. Птомелей, «Руководство по географии», 3.8, 3.10

14. Согласно «Географии» Страбона, кн. 7.

15. Не известны случаи, когда бы мигрирующие варвары выдерживали осаду римских войск в крепостях. Использование крепостей начиналось как правило после закрепления варваров на определённой территории и частичной романизации знати.

Крыніца - "http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BF%D1%8B_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)"

Геаграфічныя назовы ў Беларусі, злучаныя з карпамі

в. Карпаўка>Менская вобласць > Крупкі >Крупскі

в. Карпушаўка >Менская вобласць > Крупкі >Крупскі

в. Карпавічы>Менская вобласць > Вілейка > Хаценчыцкі

в. Карпілаўка >Менская вобласць > Лагойск >Янушковіцкі

в. Карпілаўка>Менская вобласць > Чэрвень >Валевацкі

в. Карпілаўка>Менская вобласць > Чэрвень >Хутарскі

в. Карпілаўка> Менская вобласць > Узда >Целякоўскі

в. Карпілаўка> Менская вобласць > Смілавічы >Валевацкі

в. Карпілаўка> Менская вобласць > Смілавічы >Хутарскі

в. Карпекі >Гарадзенская вобласць > Ліда >Хадароўскі

в. Карпавічы >Гарадзенская вобласць > Іўе >Іўеўскі

в. Карпаўцы >Гарадзенская вобласць > Вялікая Бераставіца >Пархімаўскі

в. Карпейчыкі>Гарадзенская вобласць > Шчучын > Рожанкаўскі

в. Карпавічы>Гарадзенская вобласць > Шчучын > Ракавіцкі

в. Карпанаўцы>Гарадзенская вобласць > Шчучын >Астрынскі

в. Карпаўцы>Гарадзенская вобласць > Ваўкавыск >Краснасельскі

в. Карпіна > Віцебская вобласць > Рассоны >Краснапольскі

в. Карпавічы> Віцебская вобласць > Паставы > Навасёлкаўскі

в. Карпаўка>Віцебская вобласць > Докшыцы >Докшыцкі

в. Карпаўшчына> Віцебская вобласць > Полацак >Смальянскі

в. Карпавічы> Віцебская вобласць > Сенно >Хадцэўскі

х. Карпішкі > Віцебская вобласць > Рассоны >Відзаўскі

в. Карпаўка >Віцебская вобласць > Докшыцы >Докшыцкі

х. Карпішкі>Віцебская вобласць > Браслаў >Опсаўскі

п. Карпаўскі> Магілёўская вобласць > Езерскі

в. Карпісанаўка >Магілёўская вобласць > Мсціслаў >Забалоцкі

п. Карпаўка > Магілёўская вобласць > Бялынічы >Вішаўскі

в. Карпавічы >Магілёўская вобласць > Глуск >Кіраўскі

п. Карпаўка> Магілёўская вобласць > Бялынічы >Галоўчынскі

в. Карпавічы>Магілёўская вобласць > Глуск >Кіраўскі

в. Карпешы > Брэсцкая вобласць > Бяроза >Першамайскі

в. Карпін>Брэсцкая вобласць > Маларыта >

в. Карпавічы> Гомельская вобласць > Светлагорск >Асташковіцкі

в. Карпавічы>Гомельская вобласць > Нароўля >Вербавіцкі

в. Карпаўка>Гомельская вобласць > Лоеў >Карпаўскі

п. Карпілаўка>Гомельская вобласць > Хойнікі >Паселіцкі

в. Карпаўка>Гомельская вобласць > Лоеў >Маліноўскі

Прозвішчы: Карпіловіч, Карпінскі, Карповіч – старажытныя беларускія шляхецкія роды.

Карпенка, Карп, Карпаў, Карпіла, Карпін

Са спісу войска ВКЛ 1528 года:

Карпович Глеб, б. Гародзенскага пав. Троцкага в-д. 101 адв.
Карпшыч Юхно, т. хар. Сей Жалал Мiнбалатавiча 119
Карпь, бранец х-р вызнач. Бранец нг зразумелы, маг чыма - гэта абазнач. прозвiшча цi iмя-мянушкi 12 адв. (Карпь Бранец)
(Г.І.: бранец магчыма прыналежнасць да племені)

Геаграфічныя назовы за мяжой, злучаныя з карпамі

Карпатас – Грэцыя

Горы Карпаты - Еўропа

МІФАЛОГІЯ

Кунці

Кунці у індзійскім сказе "Махабхарата" дачка кіраўніка ядаваў,  Шуры, сястра Васудзевы і мужа Панду. У цноце Кунці атрымала ад брахмана Дурвасаса заклён, з дапамогай якога магла мець сына ад любога бога. Спачатку яна выклікала Сур’ю і нарадзіла ад яго Карпу.

Выйдучы  замуж за Панду, які  па праклёне не мог мець дзяцей, нарадзіла ад богаў Дгармы, Ваю і Індры адпаведна Юдхіштхіру, Бхіму і Арджуну. Затым па просьбе Панду перадала заклён другой яго жонцы - Мадры, і тая нарадзіла ад Ашвінаў  двайнят Накулу і Сахадзеву.

Крыніца: http://mythologyblog.ru/

Коі- Карпы

Коі- Карпы-пярэваратні ў японскай міфалогіі. Карп лічыцца знакам сілы, бо можа высока выскокваць з вады і плаваць супраць плыні. Гэтак жа іх часта разводзяць у сажалках як дэкаратыўных рыб. Сцягі з малюнкам карпаў (коінаборы) вывешваюць у Дзень Дзяцей - 5 траўня. Часам вешаюць некалькі сцягоў розных колераў: чорны - у гонар бацькі, чырвоны - у гонар маці, і сінія - па ліку дзяцей

Карп шануецца ў Кітаі і Японіі за чырвоны колер (пар. матыў залатой рыб-кі і беларускага  бел-чырвонага сцягу) і сімвалізуе сілу і адвагу, а таксама зацятасць у барацьбе

Карп

У Кітаі сімвалізуе вялікія літаратурныя здольнасці, зацятасць у барацьбе з цяжкасцямі, адвагу. Пра карпа кажуць, што ён сваёй зацятасцю пераскочыў Вароты Цмока і сам стаў цмокам. Таму навукоўца, які мае поспех у літаратурных змаганнях, завуць карпам, што пераскочылі Вароты Цмока. Карп-блізніца азначае звяз палюбоўнікаў. У японцаў карп - эмблема самурая як знак адвагі, добрыя якасці, жаданне аддаць сябе ў рукі лёсу, цягавітасці і поспеху. Карп таксама сімвалізуе каханне, быўшы з ёй амафанічным.

Гаршкі  з-пад малака пакідалі пад квітнеючымі кустамі шыпшынніка. Выганяла зямелька стаянне з посуду, задуху.

На волі трымалі гаршкі, каб малако не скісла.

Ды не лішне было і чалавеку, якога худаба асільвала, падыхаць у гэты дзень у квітнеючага шыпшынніка.

Імяніны ў Алены (з грэцкага - "паходня, светлая"), Івана (з грэцкага - "божае спрыянне"), Макара (з грэцкага - "шчаслівы").

КАРП

Карп шануецца ў Кітаі і Японіі за чырвоны колер (пар. матыў залатой рыбкі) і сімвалізуе сілу і адвагу, а таксама зацятасць у барацьбе.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка