ВАРВАРСКІЯ ПРАЎДЫ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Кароль франкаў дыктуе народу Салічны закон. Французская мініяцюра XIV ст.

Edictum Theodorici regis. 460

Варварскія праўды (лат. leges barbarorum)  -  запісы звычайнага права германскіх народаў, складзеныя ў V-IX ст.ст.   Яны  мелі ролю судзебнікаў,  гэта значыць пералікаў штрафаў і  іншых пакаранняў за тыя ці іншыя злачынствы.  Лацінская назва гэтых помнікаў  Lex ("закон")  з даданнем назвы племя ці народа (напрыклад,  Lex Saxonum).  На рускай мове  яны па аналогіі з "Рускай праўдай"  завуцца  "праўдамі".

Самая ранняя з усіх захаваных варварскіх праўд  - "Вестгоцкая" (другая палова V ст.).  У канцы V - пачатку VI ст. была складзена "Бургундская праўда", у VI ст. - "Салічная" і "Рыпуарская",  у VII ст. - Англасаксонскія праўды,  у VII-VIII - "Баварская" і "Алеманская",  у канцы VIII - пачатку IX ст. - "Саксонская", "Цюрынгская" і "Фрызская" праўды.

Варварскія праўды даюць каштоўны матэрыял для вывучэння ўзроўня прадукцыйных сіл, формаў уласнасці, дыферэнцыяцыі  грамадства, гэта значыць сацыяльна-эканамічных адносін у перыяд зараджэння феадалізму.  Большасць варварскіх праўд захавалася да нашага часу. Яны адлюстроўваюць і  некаторыя элементы радавога ўкладу (розныя тыпы абшчын, ваенную дэмакратыю) і з'яўляюцца найважнай крыніцай для вывучэння развіцця германскіх народаў у перыяд ранняга феадалізму.  Яны перасталі ўжывацца са сцвярджэннем феадальных адносін, саступіўшы месца феадальнаму заканадаўству.

Крыніца -  «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

БАВАРСКАЯ ПРАЎДА

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Баварская праўда  (лат. Lex  Baiuvariorum)  -  запіс звычайнага права (маёмаснага,  дамоўнага,  сямейнага,  крымінальнага і г. д.), які склаўся ў VII-VIII  веках  у германскага племя  бавараў (баяры),  адна з так званых Варварскіх праўд.

У вобласці маёмаснага права  Баварская  праўда не дапушчае спроб аспрэчыць дарэнне  царкве спадчыннікамі  дарыльніка  (2, 2). Спробы вярнуць маёмасць  вабілі за сабой  "суд Бога і адлучэнне ад святой царквы",  з аднаго боку, а з другога  - штраф і вяртанне маёмасці царкве (1, 2). Падораная  ж  зямля магла быць вернутая толькі  на ўмовах пажыццёвага валодання з пакрыццём усяго таго, што "ўрачыста абяцана" дарыльнікам.

Прыватным землеўладаннем пачынаюць ахоплівацца  не толькі  палі, але і сенажаці,  лясы.  У Баварскай праўдзе з'явілася паняцце silva alterus, падзелены, гэта значыць вылучаны пэўнай сям'і  лес.  Пра пераход  у феадальную прыватную  ўласнасць  лясоў  сведчыць  і забарона парубкі  дрэў у чужым лесе, якая каралася штрафам (12, II). У адрозненне ад Салічскай праўды  лугавы ўчастак,  як і поле, з гэтага часу таксама  вольна адчуждаўся,  пры гэтым толькі патрабавалася пацвердзіць законнасць продажу пры дапамозе "дакумента  ці  сведак" (16, 2).

Цэлы тытул праўды (12) прысвечаны пакаранням за парушэнне меж чужога землеўладання.  Простае парушэнне меж, без адрознення поля ці сенажаці, вабіла за сабой пакаранне вольнага штрафам у  6 сол.,  раба  50 ударамі  бізуном.  Нават  "выпадковае",  без намеру ўсталяванне новых меж  на  ўчастку,  "без згоды  іншага боку і наглядчыка",  каралася штрафам,  калі правіну  здзяйсняў  вольны, і 200 ударамі бізуном, калі  яго здзяйсняў  раб (12,6 - 7).

Некаторае развіццё ў параўнанні з Салічкай праўдай  атрымала дамоўнае  права.  "Дамову, -  гаворыцца ў Баварскай праўдзе, - мы не дазваляем  ніякім  чынам  змяняць, калі яна складзена  пісьмова ці пры пасродку трох і больш пайменаваных  сведак,  паколькі  ў ёй ясна пазначаны  дзень  і год" (ст. 16,16).

"Калі продаж будзе  здзейснены  пры дапамозе гвалту ці  з боязі смерці ці зняволення  (у турму),  то яна  “несапраўдная"  (ст. 16,2).

Тутака ж гаворыцца пра заклад па рашэнні суда, пра дамову захоўвання, пазыцы.  Калі рэч была здадзена на захоўванне,  "без выгады,  і загінула,  з прычыны няшчаснага выпадку",  то захавальнік не нёс адказнасці. Страты ж ад крадзяжу рэчы, здадзенай на захоўванне,  падзяляліся пароўну (15,5).  Дамова продажу не магла  быць скасавана з прычыны нізкага кошту,  гэта было магчыма толькі ў выпадку выяўлення  ўтоенай  рэчы (16,9).  Задатак  даваўся  для забеспячэння дамовы куплі-продажы і  губляўся ў выпадку яе парушэння.

Па пытаннях сям'і і шлюбу Баварская праўда больш памяркоўна ставілася да шлюбаў, заключаных паміж вольнай жанчынай і рабом. Калі жанчына "не ведала", што яна выйшла замуж  за раба,  яна проста сыходзіла ад яго (22, 17). Забараняліся шлюбы з шэрагам сваякоў і сваячак.

Па пытаннях пакаранняў у Баварскай праўдзе  вылучаецца цэлая группа  злачынстваў, у тым ліку і забойства,  галоўнай  кваліфікуемай  прыкметай якіх  з'яўляецца месца іх здзяйснення:  ў царкве  ці ў двары царквы. Яны ставіліся да вышэйназванай катэгорыі  "абразы царквы"  і вабілі за сабой вялікі штраф (кампазіцыю) не ў карысць пацярпеўшага  і яго сваякоў,  якія адсоўваліся на другі план, а ў карысць самой царквы.  Прадугледжвалася  і такое пакаранне,  як "працяглая кампазіцыя",  якая выплачвалася  спачатку ў 12 сол.,  а затым па 1 сол.  "да сёмага роду злачынца штогод"  за нанясенне удару  цяжарнай  жанчыне,  які прывёў да выкідыша  плоду. Матывавалася "працяглая кампазіцыя" тым,  што душа  не нарадзіўшагася  дзіцяці  "трывае працяглае пакаранне,  бо яна была перададзена  ў пекла пры дапамозе выкідыша, без таемства  адраджэння" (8, 21).  У якасці суб'екта злачыннага замаху пачынае выступаць не толькі кароль, герцаг, іх пасланцы і інш., але і народ, дзяржава. Каралася, напрыклад, смяротным пакараннем -  смерцю і канфіскацыяй маёмасці запрашэнне чужога народа для рабавання ці садзейнічанне  "захопу  дзяржавы ворагам"  (Баварская праўда 2,1).  Тутака  ж гаварылася  пра такія злачынствы, як змова супраць герцага, мяцеж у войску (2, 3), заклік "ворагаў  у правінцыю"  і інш.

Пакаранне  за забойства біскупа насіла жахлівы сімвалічны характар: узяць з забойцы  гэтулькі золата, "колькі б важыла туніка свінцовая, зробленая па постаці забітага біскупа".  У выпадку немагчымасці выканання гэтага прадпісання пакаранне магло быць заменена канфіскацыяй у карысць царквы" зямлі, рабоў, хаты злачынца,  а таксама зваротам у рабства  яго самога,  яго жонкі і дзяцей" (1,10).

За любы крадзеж у агульнай форме ўсталёўваўся штраф, роўны дзевяціразоваму  кошту рэчы (9,1),  пры гэтым улічвалася і дзе выкрадзена рэч:  калі "ўсярэдзіне двара, на млыне, у царкве (верагодна, не царкоўнага начыння)  ці ў майстэрні",  то штраф ураўноўваўся трохкратнаму  кошту выкрадзенай  рэчы. Памяншэнне штрафу тлумачылася тым,  што гэтыя  "чатыры хаты… з'яўляюцца грамадскімі памяшканнямі і заўсёды адкрыты" (9.2).

Спасылкі

Крыніца — «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

ВЕСТГОЦКАЯ ПРАЎДА

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Вестгоцкая праўда (лат. Liber Iudiciorum)  - прававы кодэкс вестготаў. Першыя зборы законаў вестготаў былі складзены каралём Эўрыхам. Як паведамляе Ісідор Севільскі, "готы пачалі запісалі  свае законы, якія, перш,  былі вядомыя толькі  як традыцыі і звычаі" . Пераемнікі Эўрыха бесперапынна дапаўнялі і развівалі гэты прававы кодэкс, сфармаваўшы,  такім чынам,  Вестготцкую праўду,  выдадзеную  ў 654 г. каралём Рэккесвінтам  і якая ўвайшла,  нароўні з Салічкай, Бургундскай, Цюрынгскай  і іншымі,  ў лік першых варварскіх праўд.

Спасылкі

Тэкст вестгоцкай праўды (ангел.)

Цытаты ў тэксце

Ісідар Севільскі. Гісторыя готаў

Крыніца - «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

РЫПУАРСКАЯ ПРАЎДА

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Рыпуарская праўда - адна з так званых варварскіх праўд, помнік звычайнага права рыпуарскіх франкаў (адно з германскіх плямёнаў). Стваралася з VI па VIII ст. і адлюстроўвае старажытныя судовыя звычаі для ўсталявання праўды - ардаліі, судовы паядынак і некаторыя іншыя, архаічны суд, а таксама каралеўскае заканадаўства (галоўным чынам у перыяд кіравання караля Дагаберта (629-639), а таксама распачатае маёмаснае расслаенне, з'яўленне прыватнай уласнасці на зямлю і ўсталяванне залежнасці сялян, умацаванне каралеўскай улады і ўзмацненне пазіцый царквы.!

Крыніца -  «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

САЛІЧСКІ ЗАКОН

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Салічскі  закон ці Салічская праўда (лат. lex Salica) - прававы кодэкс салічскіх франкаў.  Тэрмін  "салічскі  закон" азначае таксама правіла атрымання пасаду  ў спадчыну, узыходнае да аднаго са становішчаў гэтага кодэкса.

Кароль франкаў даруе народу  Салічскі  закон. Французская мініяцюра XIV ст.

Помнік  права

Одзін з найболей ранніх г. н. "варварскіх кодэксаў"  ("варварскіх праўд")  такога роду.  Мова дакумента - вульгарная латынь з украпваннямі франкскіх слоў.

Салічская праўда складзена ў канцы V - пачатку VI стагоддзя, меркавана, па ініцыятыве  Хлодвіга;  у далейшым неаднаразова дапаўнялася і перапрацоўвалася.  Страціла актуальнасць  да X стагоддзя.

Дакумент падзяляецца  на часткі ("тытулы"),  у якіх апісаны парадак судаводства і заключэння выгад,  пералічаны злачынствы і адпаведныя ім пакарання (як правіла, гэта штрафы).

Прынцып атрымання пасаду ў спадчыну

Ўтрыманне прынцыпу

Пад словамі салічскі  закон (з малой літары)  разумеюць норму атрымання пасаду ў спадчыну,  паводле якой пасад  успадкоўваецца чальцамі дынастыі па сыходнай бесперапыннай мужчынскай лініі (сыны манархаў, унукі (сыны сыноў), сыны гэтых унукаў  і  г. д.).

Такім чынам, у выпадку смерці манарха,  які меў сыноў і братоў, пасад пераходзіць да старэйшага  з жывых сыноў ці да старэйшага з яго нашчадкаў,  але не да наступнага па старшынству  брату,  што было звычайным у германскіх і славянскіх плямёнаў у часы  ваеннай дэмакратыі.

З іншага боку, па салічскаму закону, у выпадку, калі кароль памёр, не пакінуўшы сыноў ці ўнукаў па мужчынскай лініі,  але пакінуўшы дачку, на пасад не можа прэтэндаваць ні гэта дачка, ні ўнук (сын гэтай дачкі), а толькі брат памерлага караля ці яго пляменнікі (сыны гэтых братоў); калі братоў  і  іх нашчадкаў няма,  а ёсць толькі сёстры - тады дзядзькі і іх нашчадкі і г. д.

Францыя

Фактычна такі парадак атрымання пасаду ў спадчыну ўжываўся ў шматлікіх дзяржавах Еўропы пачынаючы  з ранняга Сярэднявечча, але само паняцце "салічскі  закон" у новым сэнсе стала актыўна выкарыстоўвацца толькі з XIV стагоддзя  ў Францыі.  Яно адсылае да правіла, якое  ўваходзіла  у франкскую  "Салічскую праўду"  і што забараняе  успадкоўванне маёмасці дочкамі  (прычым па літары закона яно ставіцца толькі да ўспадкоўвання на тэрыторыі прыморскай "Салічскай землі"),  аднак,  ідэолагі французскай манархіі сцвярджалі, што яго ўвёў легендарны першы кароль Францыі Фарамонд. Да яго звярталіся  ў Францыі,  калі пасля смерці Людовіка X Сварлівага і яго сына-немаўля Іяана I пасад не ўспадкавала дачка Людовіка ад першага шлюбу Іяана Наварская,  але каралём стаў яго малодшы брат Піліп V Доўгі (1316).  Праз дванаццаць гадоў,  у 1328 годзе, пасля смерці і Піліпа, і яго малодшага брата Карла IV, на пасад уступіў,  у адпаведнасці з паказаным правілам,  іх стрыечны брат граф Валуа,  які стаў Піліпам VI.  Аднак , на французскую карону абвясціў прэтэнзіі пляменнік памерлых каралёў,  сын іх сястры ангельскі кароль Эдуард III,  не  прызнаваўшы  салічскага  закона (які ніколі не дзейнічаў і не дзейнічае ў Англіі).  Гэта  выклікала  Стогадовую  вайну.  Салічскі  закон захоўваўся  ў  Францыі  аж да канца французскай манархіі.

Іншыя дзяржавы

Сярод іншых дзяржаў, якія практыкавалі салічскае атрыманне пасаду  ў спадчыну - дзяржавы цэнтральнай кантынентальнай Еўропы (амаль усе дробныя манархіі Нямеччыны і Італіі).  З іншага боку,  адхіленні ад яго былі нярэдкія ў манархіях Скандынавіі і Пірэнэйскага паўвострава.  Пасля ўзыходжання ў Іспаніі французскай дынастыі Бурбонаў,  там быў прыняты салічскі закон, але Фердынанд VII  адмяніў яго і перадаў у 1833 годзе пасад сваёй дачцы  Ізабеле II.  Малодшы брат Фердынанда,  дон Карлас,  не прызнаў гэтага рашэння і развязаў вайну супраць прыхільнікаў  нябогі; карлізм і карлісцкія  войны былі важнымі прыметамі палітычнай гісторыі Іспаніі на працягу яшчэ ста гадоў.

Салічскі закон і незалежнасць дзяржаў

Салічскі  закон не раз прыводзіў да утварэння  незалежных дзяржаў. Гэта адбывалася ў выпадку, калі адны і тыя ж манархі адначасова кіравалі  (асабістая ўнія)  дзвюма  тэрыторыямі,  у адной з якіх было прынята салічскае ўспадкоўванне,  а ў другой  -  права першародства  з дапушчэннем  жанчын  да пасаду. Так, у 1837 годзе  са смерцю Вільгельма IV,  які быў адначасова каралём  Вялікабрытаніі і Гановера,  брытанскі  пасад  дастаўся  яго нябоге  Вікторыі,  а гановерскі - яго малодшаму брату герцагу Камберлендскаму  Эрнсту Аўгусту I  (які быў маладзей, чым памерлы бацька Вікторыі);  так спынілася асабістая брытанска-гановерская ўнія.  У 1890 годзе аналагічным чынам незалежнасць ад Нідэрландаў  (дзе каралевай стала  Вільгельміна)  атрымаў Люксембург,  дзе дзейнічаў салічскі закон  (прычым ужо праз трыццаць гадоў без малога ён быў адменены і ў Люксембурзе).

Паўсалічскае ўспадкоўванне

Варыянтам салічскагоа закона з'яўляецца  г. н. паўусалічскае ўспадкоўванне (ці "аўстрыйская сістэма атрымання пасаду  ў спадчыну"),  пры  якім прадстаўніку спынення ўсіх мужчынскіх ліній пасад пераходзіць да жаночага нашчадства  апошняга манарха (класічнае салічскае  ўспадкоўванне, наогул кажучы, не прадугледжвае такога выпадку). Такія правілы дзейнічалі ў Шатландыі, Аўстрыі і былі з 1797 года  прыняты ў Расіі Паўлам I. Прыхільнікі "кірылаўскай" галіны  прэтэндэнтаў на рускі пасад сцвярджаюць, што апошняя мужчынская лінія расійскага  імператарскага  дому  спынілася ў 1992 годзе, пасля чаго дом  нібы ўзначаліла дачка апошняга прадстаўніка дынастыі  Вялікая Княгіня Марыя Ўладзіміраўна. Шматлікія прадстаўнікі дынастыі,  якія з'яўляюцца прамымі нашчадкамі расійскіх імператараў па бесперапыннай мужчынскай лініі, прытрымваюцца іншага пункта гледжання.

У сучасным свеце

Ў наш час салічскі  закон у еўрапейскіх манархіях,  дзе ён калі-небудзь ужываўся, паступова сыходзіць на нішто.  Спробы "мадэрнізацыі" дынастычных традыцый у святле грамадзянскага раўнапраўя мужчын і жанчын у Еўропе прывялі да таго,  што спачатку Швецыя,  затым Нарвегія прынялі законы,  у адпаведнасці з якімі права першародства распаўсюджваецца і на дочак манархаў.  У іншых захаваных еўрапейскіх манархіях салічскі  закон не ўжываецца або ніколі не існаваў (Нідэрланды, Данія, Англія).  Па-за  Еўропай правіла ўспадкоўвання пасаду па сыходнай мужчынскай лініі дзейнічае, напрыклад, у Японіі.  Доўгі час абмяркоўвалася  пытанне пра яго адмену ці пра скасаванне манархіі наогул, паколькі  цяпер ў імператара Акіхіто абодва сына не мелі сыноў (і наогул у імператарскай сям'і 40 гадоў не нараджаліся хлопчыкі),  аднак,  6 верасня 2006 года  ў малодшага з прынцаў нарадзіўся доўгачаканы сын.

Спасылкі

"     Тэкст Салічнай праўды

Крыніца -  «http://ru.wikipedia.org/wiki/»

Падрыхтавала Галіна Арцёменка