Вестготы, візіготы (Visigothi), тэрвінгі  (Thervingi), германскае племя, заходняя галіна готаў. Вестготы, якія жылі ў 3-4 стст. да усходу  ад Днястра, удзельнічалі (з 70-х гг. 4 ст.) у Вялікім перасяленні народаў. Распачатае ў 4 ст. нашэсце гунаў і разгром імі готаў ў 375г  заахвоцілі вестготоў  перайсці мяжу усходняй  Рымскай  імперыі, урад якой вырашыў даць ім зямлі на Дунаі, з тым, аднак, каб яны служылі ў рымскім  войску. Імперскія вайскаводы і службоўцы жорстка эксплуатавалі вестготоў, прадавалі іх у рабства. Гэта выклікала паўстанне вестготоў, да каторага далучыліся рабы, калоніі, сяляне. Стыхійныя дзеянні паўстанцаў узначаліў вестгоцкі  правадыр Фрытхігерн. Паўстанне перарасло ў вайну супраць Рыма. У 378г войска Фрытхігерна разграміла войска рымскага імператара Валента (гл. Адрыанопальская  бітва 378г.). Рымляне страцілі 40 тыс. чал., Валент загінуў. Паходы вестготоў у Італію, распачатыя ў 5 ст., зліваліся з паўстаннямі рымскіх  рабоў, якія пераходзілі на іх бок. Гэта дазволіла каралю вестготоў Аларыху ў 410 г захапіць Рым. З дапамогай паўстаўшага гала-рымскага  насельніцтва супраць імперыі вестготы  захапілі Паўднёвую  Галію і заснавалі тут у 418г  першую на тэраторыі  Заходняй  Рымскай  імперыі варварскую краіну - Тулузскае каралеўства  вестготоў . У 2-й палове. 5 ст. вестготы заваявалі вялікую частку Іспаніі. Захоп франкамі Паўднёвай Галіі, які завяршыўся паразай вестготоў у бітве пры Пуаць’е (507г), абмежаваў панаванне вестготоў,  галоўным чынам Іспаніяй (сталіца г. Таледо). Цесны судотык  з рымскімі парадкамі спрыяў пераходу вестготоў ад родаплемяннога ладу да раннефеадальнага.  З  канца 6 ст. вестготы і мясцовае іспана-рымскае  насельніцтва сталі ўраўноўвацца ў правах, што паскорыла працэс асіміляцыі. У 711 – 718г.г.  краіна вестготоў было заваявана арабамі.

ВЕСТГОТЫ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Міграцыя вестготаў

Вестготы (везіготы, тэрвінгі, лат. Visigothi) - германскае племя, якое ўяўляла сабой адну з дзвюх галоўных галін племяннога звяза готаў (другой галіной былі остготы).  З 370 г. удзельнічалі ў Вялікім перасяленні народаў. Пасля падзення Заходняй Рымскай імперыі мелі ключавую ролю ў заходнееўрапейскай гісторыі.

Паходжанне назвы

Паходжанне назвы племя сапраўды не ўсталявана. Верагодна, яно адбываецца ад індаеўрапейскага слова weise (мудры), роўна як і назва остготаў можа браць карані ад індаеўрапейскага слова austr (бліскучы). Першыя згадванні пра падзел готаў  з'яўляюцца каля 270 г. падчас кіравання імператара Клаўдзія II. Затым, каля 291 г., Мамертын у "Панегірыку" ў гонар імператара Максіміана згадвае "тэрвінгаў, частка племя готаў" (лат. Tervingi pars alia Gothorum), якія ўступілі ў звяз з тайфаламі  для нападу на вандалаў і гепідаў. Тэрвінгі, гэта значыць "людзі лясоў", - ранняя назва вестготаў (пар. з ранняй назвай остготаў - грэўтунгі, "жыхары стэпаў і грубых пяскоў") .

Гэтыя племянныя назвы захоўваліся прыкладна да пачатку V ст., затым пасля перасялення часткі гоцкіх плямёнаў за Дунай на тэрыторыю Рымскай імперыі і іх перамешвання  ў крыніцах выкарыстоўваецца абагульнены этнанім готы. Да пачатку VI стагоддзя дзве галоўныя галіны готаў сталі згадвацца ў гістарычных крыніцах як везіготы і остраготы. Напачатку VI ст. Касіадор, аўтар аб'ёмнай "Гісторыі  готаў", якую пазней пераклаў і скараціў Ярдан, пераасэнсаваў гэтыя назвы і ўвёў ва ўжытак новыя, абумоўленыя геаграфіяй - "усходнія готы" і "заходнія готы". Гэтыя новыя назвы адлюстроўвалі фактычнае становішча спраў - у часы Касіадора вестготы кантралявалі вялікую частку Пірэнэйскага паўвострава і Галіі, а остготы кіравалі на тэрыторыі Італіі.

Ранняя гісторыя

Скіфская вайна III стагоддзя

Канстанцін Вялікі

Самастойная гісторыя племяні  вестготаў пачалася ў 256 г., калі яны, у ліку готаў, пераправіліся праз ніжні Дунай і, запоўніўшы Балканскі паўвостраў, уварваліся на тэрыторыю Рымскай імперыі. Ісідар Севільскі паведамляе, што "амаль пятнаццаць гадоў яны трымалі ў сваёй уладзе Ілірык і Македонію", пакуль у верасні 268 г. імператар Клаўдзій II не нанёс  вестготам паразу ў бітве пры Нішы - мясцовасці на тэрыторыі сучаснай Сербіі, - а імператар Аўрэліян не выгнаў іх з Фракіі і Ілірыі. У 270 г. рымляне пакінулі правінцыю Дакію, і вестготы рассяліліся на пакінутых тэрыторыях.

У 322 г. паміж Канстанцінам Вялікім і вестготамі  была складзена дамова, якая прадстаўляе племяні статут федэратаў (саюзнікаў) - гэта была звычайная рымская палітыка ў адносінах да варварскіх плямёнаў. Паводле дамовы вестготы за штогадовую плату былі абавязаны ахоўваць межы імперыі і падаваць людзей для службы ў імператарскіх войсках. Ярдан паведамляе, што вестготы накіравалі пад рымскія сцягі каля сарака тысяч сваіх ваяроў. Акрамя таго, па яго словах, у войскі Канстанціна разам са сваімі атрадамі служылі вестгоцкія правадыры Арыарых і Аорых.

Гоцкая вайна ў 377-382 гг

У 376 годзе вестготы, усё мацней прыцесняемыя  гунамі, на чале са сваім правадыром Фрытыгернам звярнуліся да імператара Валента  з просьбай дазволіць ім абгрунтавацца ў Фракіі, на паўднёвым боку Дуная. Валент адказаў згодай, і ўвосень таго ж года  вестготы пераправіліся праз Дунай у  Сілістрыю.

З-за самаўпраўнасці рымскіх намеснікаў, якія затрымоўвалі дастаўку харча ці адпускалі яго па завышаных коштах, перасяленцы мелі вялікія праблемы. Рымскі гісторык Амміян Марцеллін пісаў, што шматлікія вестготы, "якія мучацца голадам, прадавалі сябе за глыток кепскага віна ці за жаласны кавалак хлеба". Такое становішча спраў прывяло спачатку да адзінкавых сутычак паміж вестготамі і рымлянамі, а ўзімку 377 г. вылілася адкрытае паўстанне.

Жадаючы адпомсціць за благі зварот, вестготы прыняліся руйнаваць і рабаваць рымскія тэрыторыі. У частцы "Паўстанне готаў  і рабоў" Марцеллін апісвае карціну сапраўднага бедства:

Валент выступіў супраць паўстаўшых, і 9 жніўня 378 г. у бітве пад Адрыанаполем (сучасны горад Эдырне ў Турцыі)  рымляне атрымалі адну  з найцяжкіх параз у сваёй гісторыі. Імператар  Валент і яго вайскаводы былі забіты, а рэшткі разгромленага войска пусціліся наўцёкі.  Перамога вестготаў стала ключавым момантам  у гісторыі падзення Рымскай імперыі, паўночныя межы якой зараз былі адкрыты, а войска больш не магло прэтэндаваць на званне непераможнага.

Пасля разгрому рымлян паўстанне готаў  не скончылася. Яны працягвалі руйнаваць рымскія селішчы аж да 382 г., калі паміж імператарам Хвядосам Вялікім і правадыром вестготаў Атанарыхам - пераемнікам памерлага ў 380 г. Фрытыгерна, з якім Атанарых варагаваў і супернічаў  на працягу ўсяго жыцця - была складзена мірная дамова, якая па шматлікіх пунктах паўтарала папярэднюю дамову 322 г. У абмен на землі для селішча і штогадовыя выплаты, вестготы абавязваліся ахоўваць межы і забяспечваць саслабелае рымскае войска ваярамі з ліку сваіх  супляменнікаў. Пры імператару Феадосіі шматлікія вестготы займалі высокія пасты ў складзе імперскага войска.

Аларых I

Паміж 391 і 394 гг. вестготы абралі правадыром свайго супляменніка Аларыха - першага караля вестготаў, які сканцэнтраваў у сваіх руках уладу над усім племем. У 394 г. вестготы, выконваючы абавязкі федэратаў, выступілі ў складзе войска Хвядоса Вялікага супраць узурпатара Яўгена і панеслі ў баях асабліва цяжкія страты, у выніку чаго ў гоцкай частцы войска ўспыхнуў мяцеж пад правадырствам Аларыха.

Паход у Грэцыю

Спачатку Аларых накіраваў вестготаў да Канстанцінопаля, але горад быў занадта добра абаронены, таму мяцежнікі накіраваліся ў Грэцыю. Спустошыўшы Атыку, вестготы накіраваліся на паўвостраў Пелопаннес, дзе разрабавалі яго самыя багатыя гарады - Карынф, Спарту і Аргос - і сагналі шматлікіх іх жыхароў у рабства. Афінам, каб пазбегнуць таго ж лёсу, прыйшлося выплаціць значную кантрыбуцыю.

Неўзабаве пасля спусташэння Пелапаннеса поспех змяніў Аларыху. У 397 г., знаходзячыся на мяжы паміж Элідай і Аркадзіей, вестготы былі акружаны войскам рымскага вайскавода Стыліхона - які фактычна кіраваў Заходняй Рымскай імперыяй пры імператару Ганорыі  - і з вялікай цяжкасцю змаглі вырвацца з акружэння. Затым Аларых  рушыў з войскам на поўнач і ўварваўся ў Эпір.

Уварванне вестготаў у Рым (мініяцюра XV стагоддзі)

Вестготы спынілі ваенныя дзеянні толькі пасля таго, як Аркадзь, імператар Усходняй Рымскай імперыі, адкупіўся ад Аларыха, узнагародзіўшы яго высокім званнем магістра войска (лат. magister militum) Іллірыка.

Паходы ў Італію і заваёва Рыма

Каля 400 г. Аларых распачаў першы паход у Італію, дзе, дабраўшыся са спусташальнымі набегамі да Асці, сутыкнуўся з перашкодай у асобе  Стыліхона і яго войска. 6 красавіка 402 года  ў дзень Вялікадня паміж рымлянамі і вестготамі адбылася бітва пры Палленціі  (тэрыторыя сучаснага П'емонта). Ніводны з бакоў не атрымаў  ў бітве рашучай перавагі, але Стыліхону атрымалася скласці з вестготамі дамову, паводле якой  яны адступілі ў Іллірык.

Пасля таго, як у 408 г. Стыліхон быў забіты - а разам з яго смерцю спынілася палітыка супрацоўніцтва з вестготамі, - Аларых зноў уварваўся ў Італію і аблажыў Рым. Неўзабаве горад з-за недахопу харча здаўся, і Аларых запрасіў выплаты вялікай кантрыбуцыі рабамі  і каштоўнасцямі. У снежні 408 г., атрымаўшы ў ліку іншага 40 000 рабоў, 5000 фунтаў золата, 35 000 фунтаў срэбра і 3000 фунтаў перцу, вестготы пакінулі горад.

Апроч даніны, Аларых запатрабаваў ад Ганорыя новыя землі для селішча. Імператар адказаў адмовай, у выніку чаго Аларых зноў рушыў на Рым і 24 жніўня 410 г. увайшоў у горад. Нягледзячы на свой статут бязлітасных ваяроў, вестготы выявілі літасць і не прычынілі гораду адмысловых пашкоджанняў - Ярдан паведамляе, што "яны толькі рабуюць, але не падпальваюць, як у звычаі ў варвараў, і зусім не дапускаюць здзяйсняць які-небудзь здзек над святымі месцамі".

Пакінуўшы знясілены і разрабаваны Рым, Аларых накіраваўся ў Паўднёвую Італію з намерам перабрацца на ўзбярэжжа Афрыкі, аднак падрыхтаваны для пераправы флот быў знішчаны падчас буры ў Мессінскім праліве. Неўзабаве пасля гэтага Аларых, пераможны кароль вестготаў, памёр і быў пахаваны на дне ракі Бусенто каля горада Козенца ў Калабрыі. Ярдан так апісвае яго згубу:

Козенца, рэгіён Калабрыя

У сярэдзіне XVIII ст. у Козенце праводзіліся археалагічныя працы, аднак магілу Аларыха, выяўленне якой магло б стаць буйным адкрыццём, знайсці не атрымалася.

Вестготы ў Аквітаніі

Пасля смерці Аларыха каралём вестготаў стаў Атаульф (кіраваў у 410-415 гг.). Атаульф спрабаваў зацвердзіцца ў Італіі, але атрымаў няўдачу і ў 412 г. разам са сваім народам выдаліўся  ў Паўднёвую Галію. 1 студзеня 414 г. Атаульф узяў у жонкі рымлянку Галу Плацыдыю, сястру імператара Хвядоса Вялікага, якая была захоплена ў палон Аларыхам пры ўзяцці Рыма. Увосень 415 г. ён быў забіты - верагодна па чынніку таго, што імкнуўся да мірных адносін з рымлянамі. Яму ўспадкоўваў Сігерых, які кіраваў  усяго сем дзён, а пасля падзяліў лёс папярэдніка таксама, як піша гісторык Арозій, з-за "схільнасці да міру" (лат. ad pacem pronus esset).

Прыкладныя межы каралеўства вестготаў у Аквітаніі

Конніца гунаў (ілюстрацыя, 1880)

Сігерыху ўспадкоўваў Валія (кіраваў у 415-418 гг.). Па даручэнні імператара Ганорыя ён паспяхова змагаўся з вандаламі, аланамі і свевамі, процьма якіх у 407- 409 гг. пазапаўнялі Пірэнэйскі паўвостраў. У 418 г. Ганорый узнагародзіў вестготаў, дараваўшы ім статут федэратаў і шырокія землі для селішча ў Аквітаніі.

З гэтага моманту пачалося фармаванне першага паўнавартаснага і незалежнага вестготцкага  каралеўства  з цэнтрам у Тулузе - Тулузскага каралеўства. Гэта падзея была важным этапам пачатку каланізацыі германскімі плямёнамі тэрыторый Рымскай імперыі.

Пераемнікам Валіі  быў абраны Тэадарых I (кіраваў у 419-451 гг.), пазашлюбны сын Аларыха. Тэадарых значна разшырыў межы Тулузскага каралеўства. У 422 і 427 гг. ён здзяйсняў спробы захапіць Арль, але абодва разы атрымліваў адпор ад рымскага вайскавода Аэцыя. Аднак неўзабаве пагроза нападу  гунаў,  правадыром якіх быў у той час знакаміты Атыла, прымусіла вестготаў і  рымлян часова аб'яднацца  і 20 чэрвеня 451 г. даць  гуннам  бой - па словах Ярдана, "правае крыло трымаў Тэадэрыд  з везеготамі,  левае – Аэцый  з рымлянамі;  у сярэдзіне паставілі Сангібана, <…> які кіраваў аланамі". У бітве пры Каталаўнскіх палях Атыла атрымаў паразу. Пераможцы таксама панеслі страты - кароль вестготаў Тэадарых  загінуў. Прама на поле бітвы вестготы абвясцілі каралём Торысмонда (кіраваў у 451-453 гг.), сына Тэадарыха. Ярдан так апісвае акалічнасці смерці старога караля:

Вестготы на Пірэнэйскім паўвостраве

Ў 453 г. Торысмонд быў забіты старэйшымі братамі Фрэдэрыхам і Тэадарыхам II, які пасля заняў трон (кіраваў да 467 г.) і на працягу свайго валадарання быў прыхільнікам прарымскай палітыкі. У 456 г. ён разграміўшы Свеваў  (сваіх нядаўніх саюзнікаў) скарыў вялікую частку Іберыйскага паўвострава. У 467 г. Тэадарых II загінуў - у мінулым братазабойца, ён таксама паў  ад рукі брата, новага караля Эўрыха (кіраваў да 485 гг.).

Прыкладныя межы каралеўства вестготаў у перыяд росквіту

Ў валадаранне Эўрыха дзяржава вестготаў дасягнула вышэйшай ступені магутнасці - іх каралеўства займала зараз  усю Паўднёвую і Сярэднюю Галію (да Луары на поўначы і Роны на ўсходзе) і амаль усю Іспанію (толькі паўночна-заходняя частка Пірэнэйскага паўвострава знаходзілася пад уладай свеваў), і такім чынам з'яўлялася самым вялікім з варварскіх дзяржаў, якія ўтварыліся на развалінах Рымскай імперыі. Каля 475 г. Эўрыхам былі складзены першыя зборы законаў вестготаў. Як паведамляе Ісідор Севільскі, "готы пачалі запісваць свае законы, якія перш былі вядомыя толькі як традыцыі і звычаі". Пераемнікі  Эўрыха бесперапынна дапаўнялі і развівалі гэты прававы кодэкс, сфармаваўшы такім чынам Вестготцкую праўду, выдадзеную ў 654 г. каралём Рэккесвінтам і якая ўвайшла нароўні з Салічаскай, Бургундскай, Цюрынгскай і іншымі ў лік першых варварскіх праўд.

Страта Аквітаніі

Пераемнік Эўрыха, яго сын Аларых II (кіраваў у 485-507 гг.) сутыкнуўся падчас кіравання з новымі ворагамі - франкамі, якія з 486 г., пасля перамогі Хлодвіга I над Сіагрыем, апошнім рымскім намеснікам у Галіі, сталі найблізкімі суседзямі вестготаў на Луары.

У 490 г. Аларых II выступіў у паход супраць Хлодвіга ў падтрымку Тэадарыха Вялікага, караля остготаў, дачка якога, Ціудзігота, была аддадзена Аларыху ў жонкі. У наступныя гады вестготы яшчэ некалькі разоў сутыкаліся з франкамі, пакуль у 502 г. паміж двума народамі не быў падпісаны мір. У 507 г. Хлодвіг парушыў мірную дамову, і заняў частку вестготцкай тэрыторыі. У разгарэўшайся затым бітве - бітве пры Вуйе - вестготы атрымалі зруйнавальную паразу. Аларых II паў на поле бітвы, і вестготы назаўжды страцілі вялікую частку сваіх валадарстваў у Аквітаніі, перададзеных ім па дамове 418 г.

З прычыны таго, што законны спадчыннік прастола Амаларых быў яшчэ дзіцем, пераемнікам Аларыха стаў яго пазашлюбны сын Гезалех (кіраваў у 507-511 гг.). Гезалех практычна не выявіў сябе як кіраўнік. Калі бургунды, аб'яднаўшыся з франкамі, захапілі вестготцкі  горад Нарбонн, ён аддаў перавагу не супраціву  і бег у Барселону. Гэтым ён паставіў супраць сябе остготскага караля Тэадарыха Вялікага. Тэадарых спыніў наступ франкаў і выратаваў частку вестготцкіх валадарстваў у Паўднёвай Галіі, а затым выгнаў Гезалеха і кіраваў вестготамі да самай сваёй смерці на працягу пятнаццаці гадоў (у 511-526 г.).

Пасля каралём стаў яго ўнук і сын Аларыха II - Амаларых (кіраваў да 531 г.) Імкнучыся наладзіць хаўрусніцкія адносіны з франкамі, Амаларых жаніўся на Хлодэхільдзе, дачце  Хлодвіга. Хлодэхільда была каталічкай, і Амаларых перашкаджаў ёй у выкананні  каталіцкіх абрадаў - "калі яна ішла ў святую царкву, ён загадваў кідаць у яе гной і розны бруд і нарэшце, кажуць, ён так яе жорстка збіў, што яна пераслала брату хустку, прасякнутую  яе крывёй". Рэлігійныя рознагалоссі паміж  сужэнцамі далі яе брату, Хільдэберту I, нагоду для нападу. У 531 г. вестготы атрымалі паразу ў бітве пад Нарбоннам, а Амаларых быў забіты ў Барселоне.

Затым каралём вестготаў стаў остгот Тэода (кіраваў у да 548 гг.), збраяносец і набліжаны Тэадарыха Вялікага, якому раней была даручана апека над малалетнім Амаларыхам. Ён працягваў барацьбу з франкамі, беспаспяхова змагаўся з Візантыяй і быў забіты ў 548 г. Пры Тэадзе сталіца вестготцкага  каралеўства была перанесена з Нарбонна ў Барселону.

Пераемнікам Тэады стаў Тэўдэгізіл, які ўжо ў 549 г. быў забіты, а затым каралём стаў Агіла I (кіраваў у да 554 г.) У часы Агілы супраць яго актыўна інтрыгаваў Атанагільд - спачатку ён падняў паўстанне ў Севіллі, затым склаў  дамову супраць дзейснага караля з імператарам Візантыйскай імперыі Юстыніянам, а пасля таго, як Агіла ў 554 г. быў забіты, узурпаваў трон. Атанагільд таксама імкнуўся засцерагчы каралеўства ад нападу франкаў - ён выдаў сваіх дочак Брунгільду (Брунеоту) і Галсвінту за франкскіх каралёў Сігіберта і Хільперыка. Неўзабаве Атанагільду прыйшлося пашкадаваць, што раней ён звярнуўся да Юстыніяна за ваеннай дапамогай - візантыйскае войска не жадала пакідаць межы вестготцкага  каралеўства  і да моманту яго смерці ў 567 г. займала ўзбярэжжа ад Картахены да Малагі.

Адраджэнне магутнасці

"Вестготцкія  каралі", карціна іспанскага мастака Алонсо  Кано, 17 стагоддзе

Пасля пяці месяцаў міжцарства вестготы абралі каралём Ліуву I, які неўзабаве прызначыў суправіцелем свайго брата Леавігільда - а фактычна цалкам перадаў яму ўладу. У той час становішча каралеўства было незайздросным. Вестготаў з усіх бакоў адціскалі ворагі - франкі, свевы і візантыйцы. Леавігільд з самага пачатку валадарання выявіў сябе энергічным і рашучым кіраўніком. Ён захапіў некаторыя саюзныя  Візантыі гарады, падпарадкаваў плямёны саппаў  і кантаўраў  у Паўночнай Іспаніі, рабіў спробы заваяваць тэрыторыі свеваў і баскаў. Калі супраць караля падняў паўстанне яго сын Герменгільд (жаніўшыся ў 580 г. на франкскай прынцэсе-каталічцы Інгундзе, дачцы  Сігіберта, Герменгільд прыняў яе веру, таму прырода мецяжу насіла рэлігійны характар), Леавігільд выступіў супраць сына і караў смерцю яго ў 585 г. У тым жа годзе  Леавігільду нарэшце атрымалася падпарадкаваць сабе свеваў.

Унутраная палітыка караля таксама была паспяховай - ён першым з вестготцкіх каралёў пачаў чаканіць залатыя манеты з уласным імем і малюнкам, уводзіў новыя законы і касаваў старыя (напрыклад, зняў забарону на шлюбы паміж вестготамі і рымлянамі), здолеў скараціць уплыў багатай шляхты і аднавіць прэстыж каралеўскай улады. У 580 г. Леавігільд перанёс сталіцу каралеўства ў Таледо, што стала пачаткам новай эпохі - эпохі Таледскага  каралеўства. Ісідор Севільскі піша пра Леавігільда  з неўхваленнем, аднак не можа не прызнаць таго, што ўпершыню за доўгі час вестготамі кіраваў моцны кароль:

Прыкладныя межы каралеўства вестготаў пасля страты Аквітаніі

Пераемнікам Рэккарэда стаў Свінціла (кіраваў у 621-631 гг.), таленавіты вайскавод пры каралю Сісебуту. Свінціла ўдала выступіў супраць візантыйцаў і каля 625 г. канчаткова выгнаў іх з меж вестготцкага  каралеўства. Ісідор Севільскі адклікаўся пра яго з захапленнем:

У 631 г. у выніку змовы шляхты Свінціла быў зрынуты з пасаду. Новым каралём стаў правадыр змоўшчыкаў  Сісенанд (кіраваў у 631-636 гг.). У 633 г. пад старшынствам Ісідора Севільскага адбыўся 4-й Таледскі сабор, на  якім было прынята рашэнне, што з гэтага часу каралі вестготаў павінны абірацца на зборы духавенства і шляхты. Гэта становішча адлюстроўвала  склаўшаеся размеркаванне сіл у каралеўстве вестготаў - каралеўская ўлада была саслаблена, а фактычнымі гаспадарамі дзяржавы былі прадстаўнікі шляхты і царква.

Пасля кіравалі мала  выявіўшыя сябе кіраўнікі:  Хінтыла (кіраваў у 636-640 гг.) і Тульгі  (кіраваў у 640-641 гг.). Пасля  каралём у 642 г.  быў абвешчаны 79-гадовы  Хіндасвінт (кіраваў да 652 г.). Нягледзячы на ўзрост, ён не ператварыўся ў марыянетку ў руках шляхты - насупраць, на працягу свайго валадарання Хіндасвінт бязлітасна змагаўся з непакорлівымі арыстакратамі, пакараўшы па словах гісторыкаў у агульнай складанасці  700 чальцоў шляхетных  сем'яў. То быў апошні моцны кароль дзяржавы вестготаў, магутнасць якой  паступова падала.

Пераемнікам Хіндасвінта быў яго сын Рэккесвінт (кіраваў у 649-672 гг.), які дапоўніў свецкае заканадаўства пастановамі сабораў  і выдаў яго. Пасля яго смерці каралём быў абраны Вамба (кіраваў у 672-680 гг., пры ім ненадоўга адбылося ўзмацненне свецкай улады).  Вамба быў зрынуты даволі мудрагелістым спосабам. Атрымаўшы з рук Эрвіга (сына візантыйца Ардабаста і сваячкі караля Хіндасвінта)  напой з саратамнуса.  Вамба атруціўся і знепрытомнеў.  Думаючы, што кароль вось-вось памрэ, набліжаныя саборавалі яго і прыбралі па звычаі вестготаў у манаскія адзенні - такім чынам кароль пераходзіў у духоўнае званне і пазбаўляўся ўлады.  Калі Вамба ачнуўся, ён быў змушаны падпісаць адрачэнне і выдаліцца ў манастыр.

21 кастрычніка 680 г. каралём стаў вераломны Эрвіг (кіраваў да 687 г.). За час свайго кіравання ён пагадніўся з духавенствам, выдаў некалькі законаў, якія абмяжоўваюць правы юдэяў, і адбіў некалькі нападаў франкаў. Затым Эрвіг аддаў сваю дачку  Кіксілону ў жонкі Эгіке, сваяку Вамбы, які пасля смерці Эрвіга 15 лістапада 687 г. стаў яго пераемнікам. На працягу валадарання Эгік самай жорсткай выявай пераследваў габрэяў - па рашэнню  17-га  Таледскага  сабора габрэі былі пазбаўлены ўсіх правоў і станаў і выселены са  сваіх месцаў.  Іх дзеці ў сямігадовым узросце адлучваліся ад бацькоў і перадаваліся на выхаванне ў хрысціянскія сем'і. Кароль таксама атрымліваў права прадаваць габрэяў у рабства.

Уварванне арабаў і падзенне дзяржавы вестготаў

У 698 г. Эгіка прызначыў суправіцелем свайго сына Віціцу (кіраваў самастойна ў 701-709 гг.), пераемнікам якога быў Родэрых. Падчас кіравання Родэрыха вестготы сутыкнуліся з новым ворагам - арабамі. Улетку 711 г. арабы пад правадырствам Тарыка ібн Зіяда пераправіліся праз Гібралтарскі праліў і 19 ліпеня таго ж года разбілі вестготаў у бітве пры Гвадалеце. У гэтай бітве загінуў Родэрых. Неўзабаве арабы заваявалі ўвесь паўвостраў, утварыўшы Кардоўскі эмірат, і з гэтага часу імя вестготаў знікае з гісторыі. Некаторы час яны працягвалі ўтрымліваць свае землі на паўночным усходзе (там нават быў абвешчаны новы кароль Агіла II, які кіраваў да 714 г.)

У 718 г. вестгот Пелайо падняў на поўначы паўстанне і паміж 721 і 725 гг. перамог арабаў у бітве пры Кавадонге, у выніку чаго на адваяваных тэрыторыях утварылася хрысціянскае каралеўства Астурыя, а затым пачаўся працяглы - больш 700 гадоў - перыяд Рэконкісты.

Сацыяльная пабудова

Інстытут улады

Ў раннія часы правадыры вестготаў не валодалі цэнтралізаванай уладай над  ўсім племем. Племя было раздробнена на шэраг дробных родаў, у кожнага з якіх быў свой правадыр, а аб'ядноўваліся пад уладай аднаго правадыра толькі ў адмысловых сітуацыях.

Воціўная карона вестготцкіх каралёў. Музей Клюні, Францыя

Некаторыя вестготы былі  з правадырамі ў васальных адносінах. З кодэкса  Эўрыха, які ўваходзіць у склад Вестготцкай праўды, вядома пра існаванне буццелларыяў  (buccellarii), якія атрымлівалі ад правадыроў зямельныя надзелы і зброю, і сайонаў  (saiones), якія атрымлівалі толькі зброю.

Першым найболей поўнаўладным кіраўніком вестготаў, верагодна, быў Атанарых (кіраваў пасля 364 г.), якога  Амміан Марцеллін заве "суддзём тэрвінгаў" (лат. iudex Theruingorum). Такое найменне Атанарыха адлюстроўвае сутнасць германскага інстытута правадыра-суддзі, які валодаў перавагай над іншымі правадырамі племя і меў паўнамоцтвы быць у адносінах да іх вышэйшым арбітрам. Улада Атанарыха, тым не менш, распаўсюджвалася не на ўвесь вестготцкі  народ, а толькі на большую яго частку. Астатняя частка племя прызнавала ўладу  іншага правадыра - Фрытыгерна.

Першапачаткова вестготы  выбіралі  правадыроў,  затым,  па меры ўмацавання каралеўскай улады, права ўспадкоўвання пасады чальцамі аднаго роду выцесніла выбарнае права. Пасля валадарання караля Тэоды вестготы зноў пачалі выбіраць кіраўнікоў з ліку прадстаўнікоў розных родаў,  а ў другой палове VII ст. зноў вярнулася традыцыя перадаваць карону па спадчыне.

У тыя перыяды, калі вестготамі кіравалі моцныя кіраўнікі,  іх улада была практычна неабмежаванай - каралі будавалі палітыку па сваім меркаванні  і чакалі ад падпарадкаваных беспярэчнага падпарадкавання. Пры каралю складалася дакладная яму вайсковая дружына, т. н. "верныя каралю" (лат. fideles reges).

Ваенная арганізацыя

Войска вестготаў уяўляла сабою даволі спарадкаваную арганізацыю. Найменшай вайсковай адзінкай была дзясятка, якой кіраваў дэкан. Дзясятка ўваходзіла ў склад сотні на чале з цэнтэнарыем.  Самай буйнай адзінкай была тысяча, якая падпарадкоўвалася мілленарыю. Мілленарыі  ніколі не выступалі ў ролі самастойных вайскаводаў, падпарадкоўваючыся на поле бітвы самаму каралю  або прызначаным ім ваярам (у выпадку калі кароль не вёў сам войска) - дукам (duces). Вядома, што вестготы былі ўслаўленымі коннікамі.

Культура і мастацтва

Царква Сан-Педро-дэ-ла-Наве

Архітэктура

З архітэктурных збудаванняў вестготаў да нашых дзён захавалася толькі некалькі цэркваў у Паўночнай Іспаніі.  Самая значная з іх - заснаваная каралём Рэккесвінтам царква Сан-Хуан-дэ-Баньос (ісп. San Juan de Baños) у правінцыі Паленсія. Характэрныя рысы вестготцкай архітэктуры - гэта падковападобныя аркі, прастакутныя ў плане апсіды, мур з часанага каменя, выкарыстанне расліннага і жывёльнага арнаменту. Акрамя таго,  архітэктура і скульптура вестготаў выпрабавала на сабе ўплыў візантыйскага мастацтва.

Іншыя вядомыя цэрквы вестготаў:

-        Сан-Педро-дэ-ла-Наве (ісп. San Pedro de la Nave) у правінцыі Сарагоса

-        Санта-Комба (ісп. Santa Comba) у правінцыі Орэнсе

-        Санта-Марыя-дэ-Кінтанілле-дэ-лас-Віньяс (ісп. Santa María de Quintanilla de las Viñas) у правінцыі Бургос

Сан-Педро-дэ-ла-Наве

Санта-Марыя-дэ-Кінтанілле

Сан-Хуан-дэ-Баньос

Воціўная карона караля Рэккесвінта са скарбу ў Гуарразары.

Нацыянальны археалагічны музей Іспаніі

Прыкладнае мастацтва

Яркім прыкладам прыкладнога мастацтва вестготаў з'яўляюцца скарбы вестготцкіх каралёў са знакамітага скарбу ў Гуарразары, выяўленага паміж 1858 і 1861 гг. на месцы старадаўніх могілак у кіламетры ад Таледо. Скарб утрымоўваў паднесеныя Царкве  дарункі: нагрудныя і падвесныя крыжы (гл. папярочныя планкі крыжа), залатыя дыядэмы і самую важную знаходку - пяць воціўных карон, дзве з якіх утрымоўвалі імёны дарыльнікаў, каралёў Рэккесвінта і Свінцілы (карона Свінцілы была выкрадзена ў 1921 г. і цяпер яе месцазнаходжанне невядома). Усе знаходкі былі выкананы з золата і багата інкруставаны каштоўнымі камянямі - агатамі, сапфірамі, жэмчугам і кавалкамі горнага крышталя.

Карона Рэккесвінта (гл. поўны малюнак і фрагмент) уяўляе сабою шырокі залаты абруч з дваццаццю дзвюма падвескамі з каштоўных камянёў і залатых літар, якія складаюць фразу - (R)ECCESVINTUVS REX DEFERET, гэта значыць Дарунак караля Рэккесвінта. Карона падвешана на чатырох залатых ланцугах, замацаваных зверху замкам у форме стылізаванай кветкі. З цэнтра мацавання спускаецца доўгі ланцуг, якая сканчаецца масіўным залатым крыжом, упрыгожаным жэмчугам і сапфірамі.

Вестготцкая фібула, выкананая ў поліхромным стылі. Нацыянальны археалагічны музей Іспаніі

Акрамя гэтага падчас археалагічных раскопак  у пахаваннях вестготаў на тэрыторыі Іспаніі былі выяўлены іншыя вырабы з металу - спражкі, фібулы, брошкі (а таксама вялікая колькасць шкляных і бурштынавых караляў).

Вырабы ранняга перыяду выкананы з бронзы і ўпрыгожаны ў поліхромным стылі,  вызначанымі  рысамі якіх  з'яўляюцца каляровыя ўстаўкі з напаўкаштоўных чырвоных камянёў, шкла і эмалі (гл. інкруставаная гранатамі вестготцкая спражка). Для вырабаў позняга перыяду характэрна іншая тэхніка, якая распаўсюдзілася пад уплывам візантыйскага мастацтва. Замест інкрустацыі выкарыстоўваецца разьбяны ці чэрнёны  арнамент усярэдзіне пласціны, а абстрактныя геаметрычныя ўзоры змяняюцца расліннымі ці жывёльнымі матывамі або малюнкамі на рэлігійныя тэмы (гл. вестготцкая спражка позняга перыяду).

Рэлігія

Першапачаткова вестготы, як і іншыя германскія плямёны, былі язычнікамі. Каля 341 г. правадыр вестготаў Фрытыгерн звярнуўся да імператара Валента  і канстанцінопальскага  патрыярха Еўсевія Нікамедыйскага  з просьбай даслаць у яго землі хрысціянскага епіскапа.

Біблія Вульфілы

Еўсевій накіраваў да вестготаў  іх супляменніка - святара Вульфілу (Ульфілу), які ў 332 г. прыняў у Канстанцінопалі хрысціянства, а дакладней стаў прыхільнікам арыянскай  плыні хрысціянскай рэлігіі. Вульфіла звярнуў частку вестготаў у арыянства, акрамя таго ён вядомы тым, што склаў гоцкі алфавіт і перавёў на гоцкую мову Біблію. Святое пісанне ў перакладзе Вульфілы, т. н. "Срэбны Кодэкс" Вульфілы - асноўнае  дайшоўшае  да нашых дзён пісьмовае сведчанне мовы готаў.

Вестготы заставаліся арыянамі  аж да 589 г. - як піша Ісідор Севільскі, "яны ўсталявалі гэта зласлівае блюзнерства на доўгія часы і прытрымваліся яго на працягу кіравання каралёў на працягу 213 гадоў", - а пасля кароль Рэккарэд I увёў у якасці асноўнай рэлігіі каталіцызм. На заходзе гісторыі вестготаў духавенства ў дзяржаве валодала вялікімі правамі і прывілеямі.

Нататкі

1.     Дитрих Клауде. История вестготов

2.     Клавдий Мамертин. Панегирик

3.     Хервиг Вольфрам. Готы

4.     Исидор Севильский. История готов

5.     Аммиан Марцеллин. 31 книга прошлых событий

6.     Иордан. О происхождении и деяниях гетов

7.     Павел Орозий. История против язычников (седьмая книга)

8.     Иордан. О происхождении и деяниях гетов

9.     Исидор Севильский. История готов

10.                        Григорий Турский. История франков

11.                        Григорий Турский. История франков

12.                        Исидор Севильский. История готов

Літаратура

• Новая история искусства. Искусство раннего Средневековья. — СПб.: Азбука, 2000. — 384 с. — ISBN 5-267-00300-X
• Вольфрам Х. Готы. — СПб.: Ювента, 2003. — 656 с. — ISBN 5-87399-142-1
• Клауде Д. История вестготов. — СПб.: Издательская группа «Евразия», 2002. — 288 с. — ISBN 5-8071-0115-4 (Проверено 22 февраля 2009)
• Корсунский А. Р. Готская Испания. Очерки социально-экономической и политической истории. — М.: Издательство Московского университета, 1969. (Проверено 22 февраля 2009)
• Щукин М. Б. Готский путь. — СПб.: Филологический факультет СПбГУ, 2005. — 517 с. — ISBN 5-8465-0137-0
• Mussot-Goulard R. Les Goths. — Biarritz: Atlantica, 1999. — ISBN 2-84394-140-7

Гістарычныя дакументы

Сучасныя працы

Музеі

Экспанаты эпохі вестготаў ў  музеях свету.

-        Коллекция Британского музея (англ.) (Проверено 22 февраля 2009)

-        Коллекция Метрополитен-музея (англ.) (Проверено 22 февраля 2009)

-        Вотивная корона из клада в Гуарразаре в Музее Клюни (фр.) (Проверено 22 февраля 2009)

ГРАФСТВА ТУЛУЗСКАЕ

Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі

Графства Тулуза (фр. Comt? de Toulouse) - сярэднявечнае графства ў Паўднёвай Францыі, якое размяшчалася на тэрыторыі сучасных рэгіёнаў Лангедок-Русільён і Поўдзень-Пірэнэі. Сталіцай графства быў горад Тулуза.

Гісторыя

Перадгісторыя

Прыкладныя межы каралеўства вестготаў у перыяд росквіту

Падчас рымскага валадарства тэрыторыя, пазней атрымаўшая назву Лангедок, уваходзіла ў склад рымскай правінцыі Галіі Нарбонскай. Пазней вялікая частка ўвайшла ў склад Тулузскага каралеўства вестготаў, сталіца якога была ў горадзе Тулуза.

(А вось цяпер параўнайце назовы беларускіх вёсак з назовам Тулуза. Відавочна, што іх аб’ядноўвае корань тул і безумоўна, што самі назовы вёсак  ёсць вялікая гістарычная каштоўнасць беларусаў.

в. Тулічава >Гарадзенская вобласць > Наваградак >Любчанскі

в.  Туляцін> Брэсцкая вобласць > Пінск >Ахоўскі

в.  Туляцічы >Брэсцкая вобласць > Іванава >Апольскі

в.  Тулава >Віцебская вобласць > Віцебск >Тулаўскі

в.  Туланка >Гарадзенская вобласць > Іўе >Гераненскі

в.  Тулаўшчына >Брэсцкая вобласць > Пружаны >Ліноўскі

в.  Туленка >Менская вобласць > Стаўбцы>Аталезскі

в.  Туленка > Менская вобласць > Стаўбцы >Вішнявецкі

в.  Тульгавічы >Гомельская вобласць > Хойнікі >Дварышчанскі).

У першай палове VI веку гэта тэрыторыя была заваявана франкамі і ўвайшла ў склад франкскага каралеўства. Пазней тэрыторыя ўваходзіла ў склад першага Аквітанскага каралеўства, пазней у склад паўнезалежнага Аквітанскага герцагства.

Утварэнне  графства

Яшчэ Меравінгі для кіравання Тулузай і яго наваколлямі пачалі прызначаць графаў. Але згадванні пра іх надзвычай бедныя і няпоўныя. Толькі пры Каралінгах пра графаў Тулузы з'яўляюцца больш поўныя звесткі.

Графства пры Берангеру I Мудрым у 832-835 гадах

Пасля падначалення Аквітанскага герцагства Карл Вялікі ўтварыў для абароны ад баскоў у 778 годзе новае Аквітанскае каралеўства, кіраўніком якога зрабіў свайго нованароджанага сына Людовіка (будучага імператара Людовіка Набожнага). Пры гэтым графам Тулузы і герцагам Аквітаніі Карл прызначыў графа Карсона, які быў захоплены баскамі ў 787 годзе. Наступным графам Тулузы ў 790 годзе стаў Гільём Жэлонскі. Ён змог пашырыць сваё валадарства.

Пры прыёмных Гільёма была ўтворана Тулузская марка, кіраўніка якой прызначаў імператар. Пасля смерці Людовіка Набожнага па Вердэнскай  дамове Тулуза і Аквітанія павінны былі дастацца Карлу Лысаму. Гэтаму запрацівіліся аквітанцы, якія баранілі правы яго пляменніка Піпіна II, пакуль начальнік Тулузы, Фрэдзелон, не дапамог Карлу Лысаму авалодаць горадам, завошта і быў прызначаны графам Тулузы ў 850 годзе. Брат Фрэдзелона, Раймунд I (852-865), акрамя Тулузы валодаў графствамі Руэрг і Кэрсі, і сыны апошняга Бернар II (865-875) і Эд (875-918) паклалі падмурак магутнасці свайго дома.

Каля  878 года да графства Тулузскага  была далучана вобласць Альбіжуа. Значэнне Тулузскіх графаў узрастала па меры таго, як улада Каралінгаў у Францыі падупала. Вельмі хутка графам Тулузы атрымалася дамагчыся амаль поўнай незалежнасці  і ператварыць пасаду графа ў спадчынны тытул, які замацаваўся ў сям'і графаў Руэрга.

Графства ў X - XII веках

Французскае каралеўства напачатку кіраванні Гуго Капета (987 год)

Напачатку X стагоддзя ў васальнай залежнасці ад графаў Тулузы знаходзіліся іншыя бароны Лангедока. У той жа час графы Тулузы паспяхова змагаліся супраць норманаў, над якімі ў 923 годзе Раймунд II (918-923) у звязе з герцагам Аквітаніі Гільёмам II атрымаў бліскучую перамогу. Сын Раймунда II, Раймунд III (923-950), выгнаў вугорцаў з Праванса (924) і павялічыў свае валадарствы, далучыўшы да іх графства Авернь, Гоцкую марку і і герцагства Аквітанскае. Але за валоданне Аквітаніяй і Авернь’ю Раймунду III, а затым і яго сыну, прыйшлося змагацца з графамі Пуаць’е, якія з гэтай барацьбы выйшлі пераможцамі.

Гільём III Тайлефер (950-1037), парадніўся з новай каралеўскай дынастыяй Капетынгаў, прызнаўшы апошніх сваімі сюзерэнамі. Ён доўга змагаўся з графамі Барселоны за графства Праванс, у выніку чаго змог далучыць да сваіх валадарстваў частку Праванса і атрымаць тытул маркіза Праванса. Яго сын Понс II (1037-1060) насіў таксама і тытул палаціна Аквітанскага. Да пачатку крыжовых паходаў тулузскія графы былі самымі магутнымі феадаламі Паўднёвай Францыі. Валоданні  іх распасціраліся ад Луары да Пірэнэяў і ад Гароны да Міжземнага мора. Як чальцы вышэйшай феадальнай іерархіі, графы тулузскія зваліся пэрамі Францыі.

Гільём IV Набожны (1060-1088), які адрозніваўся рэлігійным запалам, распачаў паломніцтва ў Палестыну, падчас якога памёр, пакінуўшы спадчыннікам брата свайго Раймунда IV Сен-Жыля (1088-1105), які стаў адным з з правадыроў Першага крыжовага паходу. Яму была прапанавана іерусалімская карона, але ён ад яе адмовіўся. Раймунд IV, як і яго сыны Бертран (1105-1112) і Альфонс Ярдан (1112-1148), скончылі сваё жыццё ў Палестыне, дзе ім прыналежала княства Трыполі (як бачыце гэтае княжства належала продкам беларусаў).

Альбігойскія войны і далучэнне да Францыі

Лангедок напярэдадні Альбігойскага крыжовага паходу (1209 год)

Альбігойскі крыжовы паход

У канцы XII стагоддзя Тулузскае графства дасягнула вышэйшай ступені дабрабыту і культуры. Час Раймунда V (1148-94) быў залатым стагоддзем правансальскай літаратуры. Бліскучы двор Тулузскіх графаў стаў разумовым цэнтрам Еўропы. У той жа час у графстве атрымала развіццё ерась альбігойцаў.  Раймунд VI (1194-1222),  які бараніў іх ад пераследаў папы Інакенція III падвергся адлучэнню ад царквы. У 1209 годзе супраць альбігойцаў і графа Тулузы быў абвешчаны крыжовы паход пад начальствам Сымона дэ Манфор, які авалодаў усёй краінай і ў 1215 годзе атрымаў яе ў дарунак ад папы. Раймунд VI не адмаўляўся, аднак, ад сваіх правоў. У 1218 годзе Сымон дэ Манфор быў забіты пры аблозе горада Тулузы, і графства зноў перайшло да Раймунда VI, якому ўспадкоўваў сын яго Раймунд VII, таксама адлучаны ад царквы. У 1226 годзе супраць яго пачаў вайну кароль Францыі Людовік VIII, якому спадчыннік Сымона, Амора, саступіў свае правы на Тулузскае графства. У 1229 годзе па Парыжскай дамове Раймунд VII адмовіўся ў карысць французскага караля ад большай часткі сваіх валадарстваў і публічна адрокся ад ерасі. Для пераследу ерэтыкоў у графстве Тулузскім былі заснаваны інквізіцыйныя трыбуналы, якімі ведалі пераважна дамініканскія манахі.

Адзіная дачка і спадчынніца Раймунда, Жана была ў 1241 годзе выдадзена замуж за сына Людовіка VIII, Альфонса дэ Пуаць’е, які атрымаў тытул графа Тулузы. Пасля смерці Жаны і Альфонса ў 1271 годзе і астатняя частка графства Тулузскага перайшла да французскай кароны.

Свой след знаходжання на Пірынейскім паўвостраве готы пакінулі ў назовах паселішчаў.

ГАРАДЫ ІСПАНІІ.

Мадрид - Мадрыд (Іспанія)

Барселона - Барселона (Іспанія)

Валенсия - Валенсія (Іспанія)

Севилья – Севіль’я (Іспанія)

Сарагоса - Сарагоса (Іспанія)

Малага - Малага (Іспанія)

Мурсия - Мурсія (Іспанія)

Лас-Пальмас-де-Гран-Канария -  Лас-Пальмас-дзе-Гран-Канарыя (Іспанія)

Пальма-де-Майорка - Пальма-дзе-Майёрка (Іспанія)

Бильбао - Більбао (Іспанія)

Кордова - Кардова (Іспанія)

Вальядолид - Вальядолід (Іспанія)

Аликанте – Алікантэ (Іспанія)

Виго - Віго (Іспанія)

Хихон - Хіхон (Іспанія)

Оспиталет - Оспіталет (Іспанія)

Ла-Корунья - Ла-Карунь’я (Іспанія)

Витория - Віторыя (Іспанія)

Гранада - Гранада (Іспанія)

Санта-Крус-де-Тенерифе -  Санта-Крус-дзе-Тэ-не-рыфе

Бадалона - Бадалона (Іспанія)

Эльче – Эльча (Іспанія)

Овьедо – Аў’еда (Іспанія)

Мостолес - Мосталес (Іспанія)

Картахена – Карта-хена( (Іспанія)

СПІС ГАРАДОЎ ПАРТУГАЛЬСКАЙ РЭСПУБЛІКІ.

• Абрантеш -Абранцеш (порт. Abrantes) (Партугалія) – Цеш – дынастыя правадыроў)
• Авейру - Авейру (порт. Aveiro) (Партугалія)
• Агеда - Агеда (порт. Águeda) (Партугалія) – геда ці гета (гот)
• Агуалва-Касен -Агуалва-Касен (порт. Agualva-Cacém) (Партугалія) – каса, касіць
• Албуфейра - Албуфейра (порт. Albufeira) (Партугалія) – албу (альба) - белы
• Алверка-ду-Рибатежу - Алверка-ду-Рыбатэжу (порт. Alverca do Ribatejo) (Партугалія) – рыба тэж (валынска-заходне-палескі дыялект)
• Алкасер-ду-Сал - Алкасер-ду-Сал (порт. Alcácer do Sal) (Партугалія) – касер (касір) – воін з баявоц касой
• Алкобаса -Алкабаса (порт. Alcobaça) (Партугалія) – Кабаса вядомае прозвішча на Беларусі
• Алмада -  Алмада (порт. Almada) (Партугалія)
• Алмейрим -  Алмейрым (порт. Almeirim) (Партугалія)
• Амадора - Амадара (порт. Amadora) (Партугалія) – ама –амалы ці готы
• Амаранте -  Амарантэ (порт. Amarante) (Партугалія)
• Амора - Амара (порт. Amora) (Партугалія)
• Ангра-ду-Эроижму -  Ангра-ду-Эраіжму (порт. Angra do Heroísmo) - (Партугалія) -
• Баррейру - Баррайру (порт. Barreiro) (Партугалія) – бор-рай
• Барселуш - Барселуш (порт. Barcelos) (Партугалія) – барсы лужыцкія
• Бежа - Бежа (порт. Beja) (Партугалія)
• Борба - Барба (порт. Borba) (Партугалія)
• Брага -пар. Бел. Горад  Брагін (порт. Braga) (Партугалія)
• Браганса - Браганса (порт. Bragança) (Партугалія)
• Валбон - Валбон (порт. Valbom) (Партугалія)
• Вале-де-Камбра - Вале-дзе-Камбра (порт. Vale de Cambra) (Партугалія)
• Валенса – Вал-ен-са (порт. Valença) (Партугалія)
• Валонгу - Валонгу (порт. Valongo) (Партугалія)
• Валпасуш – Вал-па-суш (порт. Valpaços) (Партугалія)
• Вендаш-Новаш – Венд-аш-Нова-ш (порт. Vendas Novas) (Партугалія)
• Виана-ду-Каштелу – Виана (Вяна)-ду-Каштэлу (касцёл) (порт. Viana do Castelo) (Партугалія)
• Визела - Візела (порт. Vizela) (Партугалія)
• Визеу - Візеу (порт. Viseu) (Партугалія) (Виана (Вяна)-ду-Каштэлу, Візела,  Візеу – гучыць неяк з польскім акцентам)
• Вила-Балейра -  Віла-Балейра (порт. Vila Baleira) (Партугалія)
• Вила-ду-Конде - Віла-ду-Кондзе (порт. Vila do Conde) (Партугалія)
• Вила-Нова-де-Гайа - Віла-Нова-дзе-Гайа (Гая)  (порт. Vila Nova de Gaia) (Партугалія)
• Вила-Нова-де-Санту-Андре - Віла-Нова-дзе-Санту-Андрэ (порт. Vila Nova de Santo André) (Партугалія)
• Вила-Нова-де-Фамалисан - Віла-Нова-дзе-Фамалісан (порт. Vila Nova de Famalicão) (Партугалія)
• Вила-Нова-де-Фош-Коа - Віла-Нова-дзе-Фош-Коа (порт. Vila Nova de Foz Côa) (Партугалія)
• Вила-Реал - Віла-Рэал (порт. Vila Real) (Партугалія)
• Вила-Реал-де-Санту-Антонью - Віла-Рэал-дзе-Санту-Антонью (порт. Vila Real de Santo António) (Партугалія)
• Вила-Франка-де-Шира - Віла-Франка-дзе-Шыра (порт. Vila Franca de Xira) (Партугалія)
• Гандра - Гандра (порт. Gandra) (Партугалія)
• Гафанья-да-Назаре - Гафанья-да-Назара (порт. Gafanha da Nazaré) (Партугалія)
• Гимарайнш – Гима-ра-йнш (порт. Guimarães) (Партугалія)
• Говейя - Гавейя (порт. Gouveia) (Партугалія)
• Гондомар - Гандамар (порт. Gondomar) (Партугалія)
• Гуарда - Гуарда (порт. Guarda) (Партугалія)
• Ильяву-  Ільяву (порт. Ílhavo) (Партугалія)
• Калдаш-да-Раинья - Калдаш-да-Раінья (порт. Caldas da Rainha) (Партугалія)
• Камара-де-Лобуш - Камара-дзе-Лабуш (порт. Câmara de Lobos) (Партугалія)
• Канису - Канісу (порт. Caniço) (Партугалія)
• Кантаньеде – Кантанье-дзе (порт. Cantanhede) (Партугалія)
• Карташу - Карташу (порт. Cartaxo) (Партугалія)
• Картейра – Кар-тэй-ра (порт. Quarteira) (Партугалія)
• Каштелу-Бранку - Каштелу-Бранку (пар. Бранск) (порт. Castelo Branco) (Партугалія)
• Келуш (порт. Queluz) (Партугалія)
• Ковильян - Кавільян (Вільня) (порт. Covilhã) (Партугалія)
• Коимбра -  Коімбра (порт. Coimbra) (Партугалія)
• Кошта-да-Капарика - Кошта-да-Капарыка (порт. Costa da Caparica) (Партугалія)
• Лагуа - Лагуа (порт. Lagoa) (Партугалія)
• Лагуш -Лагуш (порт. Lagos) (Партугалія)
• Ламегу (порт. Lamego) (Партугалія)
• Лейрия - Лейрыя (порт. Leiria) (Партугалія)
• Лиссабон - Лісабон (порт. Lisboa) — столица(Партугалія)
• Лиша - Ліша (ліха) (порт. Lixa) (Партугалія)
• Лоле (порт. Loulé) (Партугалія)
• Лореш - Лораш (порт. Loures) (Партугалія
• Лороза - Лароза (порт. Lourosa) (Партугалія)
• Майя (порт. Maia) (Партугалія)
• Мангуалде - Мангуалдзе (порт. Mangualde) (Партугалія)
• Маринья-Гранде -Марынья-Грандзе (порт. Marinha Grande) (Партугалія)
• Марку-де-Канавезеш - Марку-дзе-Канавезеш (порт. Marco de Canaveses) (Партугалія)
• Маседу-де-Кавалейруш - Маседу-дзе-Кавалейруш (порт. Macedo de Cavaleiros) (Партугалія
• Матузиньюш - Матузіньюш (порт. Matosinhos) (Партугалія)
• Машику -Машыку (порт. Machico) (Партугалія)
• Меальяда - Меальяда (порт. Mealhada) (Партугалія)
• Миранда-ду-Дору - Міранда-ду-Дору (порт. Miranda do Douro) (Партугалія)
• Мирандела - Мірандзела (порт. Mirandela) (Партугалія)
• Монтемор-у-Нову - Монтэмор-у-Нову (порт. Montemor-o-Novo) (Партугалія)
• Монтижу- Монтыжу (порт. Montijo) (Партугалія)
• Мора (порт. Moura) (Партугалія)
• Овар - Авар (порт. Ovar) (Партугалія)
• Одивелаш - Адзівелаш (порт. Odivelas) (Партугалія)
• Оливейра-де-Аземейш -Алівейра-дзе-Аземейш (порт. Oliveira de Azeméis) (Партугалія)
• Оливейра-ду-Баирру - Алівейра-ду-Баіру (порт. Oliveira do Bairro) (Партугалія)
• Оливейра-ду-Оспитал - Алівейра-ду-Оспітал (порт. Oliveira do Hospital) (Партугалія)
• Ольян-да-Рештаурасан - Ольян-да-Рэштаурасан (порт. Olhão da Restauração) (Партугалія)
• Орен - Аран (порт. Ourém) (Партугалія)
• Орта - Хорта (порт. Horta) (Партугалія)
• Паредеш - Парэдзеш (порт. Paredes) (Партугалія)
• Пасуш-де-Феррейра - Пасуш-дзе-Феррэйра (порт. Paços de Ferreira) (Партугалія)
• Пезу-да-Регуа - Пезу-да-Рэгуа (порт. Peso da Régua) (Партугалія)
• Пенафьел - Пенафьел (порт. Penafiel) (Партугалія)
• Пенише - Пеніше (порт. Peniche) (Партугалія)
• Пиньел - Піньел (р. Піна ў Беларусі) (порт. Pinhel) (Партугалія)
• Повуа-де-Варшин - Павуа-дзе-Варшын (Ворша, Варшава) (порт. Póvoa de Varzim) (Партугалія)
• Повуа-де-Санта-Ириа - Павуа-дзе-Санта-Ірыа (ірый – рай)(порт. Póvoa de Santa Iria) (Партугалія)
• Помбал - Памбал (порт. Pombal) (Партугалія)
• Понта-Делгада - Панта-Дзелгада (порт. Ponta Delgada) (Партугалія)
• Понте-де-Сор - Пантэ-дзе-Сор (порт. Ponte de Sor) (Партугалія)
• Порталегре - Порталегреэ (порт. Portalegre) (Партугалія)
• Портиман –Порт-і-ман (порт. Portimão) (Партугалія)
• Порту - Порту (порт. Porto) (Партугалія)
• Прайя-да-Витория - Прайя-да-Віторыя (порт. Praia da Vitória) (Партугалія)
• Ребордоза - Рэбордоза (порт. Rebordosa) (Партугалія)
• Регенгуш-де-Монсараш - Рэгенгуш-дзе-Мансараш (порт. Reguengos de Monsaraz) (Партугалія)
• Рибейра-Гранде - Рыбейра-Грандзе (порт. Ribeira Grande) (Партугалія)
• Риу-Майор - Рыу-Майёр (порт. Rio Maior) (Партугалія)
• Риу-Тинту - Рыу-Тынту (порт. Rio Tinto) (Партугалія)
• Сабугал - Сабугал (порт. Sabugal) (Партугалія)
• Сакавен - Сакавен (порт. Sacavém) (Партугалія)
• Самора-Коррейя - Самора-Каррэйя (порт. Samora Correia) (Партугалія)
• Сан-Жуан-да-Мадейра - Сан-Жуан-да-Мадзейра (порт. São João da Madeira) (Партугалія)
• Сан-Мамеде-де-Инфешта - Сан-Мамедзе-дзе-Інфешта (порт. São Mamede de Infesta) (Партугалія)
• Сан-Педру-ду-Сул (свята Сула) (порт. São Pedro do Sul) (Партугалія)
• Сан-Салвадор-де-Лорделу- Сан-Салвадор-дзе-Лордзелу (порт. São Salvador de Lordelo) (Партугалія)
• Санта-Комба-Дан -Санта-Комба-Дан (порт. Santa Comba Dão) (Партугалія
• Санта-Круш (порт. Santa Cruz) (Партугалія)
• Санта-Мария-да-Фейра (порт. Santa Maria da Feira) (Партугалія)
• Сантана (порт. Santana) (Партугалія)
• Сантарен (порт. Santarém) (Партугалія)
• Санту-Тирсу (порт. Santo Tirso) (Партугалія)
• Сантьяго-ду-Касен (порт. Santiago do Cacém) (Партугалія)
• Сейшал (порт. Seixal) (Партугалія)
• Сейя (порт. Seia) (Партугалія)
• Сеньора-да-Ора - Сеньора-да-Хора (порт. Senhora da Hora) (Партугалія)
• Серпа (порт. Serpa) (Партугалія)
• Сетубал - Сетубал (порт. Setúbal) (Партугалія)
• Силвеш (порт. Silves) (Партугалія)
• Синеш (порт. Sines) (Партугалія)
• Тавира (порт. Tavira) (Партугалія)
• Тарока (порт. Tarouca) (Партугалія)
• Томар (порт. Tomar) (Партугалія)
• Тондела - Тондзела (порт. Tondela) (Партугалія)
• Торреш-Ведраш (порт. Torres Vedras) (Партугалія)
• Торреш-Новаш (порт. Torres Novas) (Партугалія)
• Транкозу (порт. Trancoso) (Партугалія)
• Трофа (порт. Trofa) (Партугалія)
• Фару (порт. Faro) (Партугалія)
• Фатима (порт. Fátima) (Партугалія)
• Фафе (порт. Fafe) (Партугалія)
• Фелгейраш (порт. Felgueiras) (Партугалія)
• Фиайнш (порт. Fiães) (Партугалія)
• Фигейра-да-Фош (порт. Figueira da Foz) (Партугалія)
• Фреамунде (порт. Freamunde) (Партугалія)
• Фундан (порт. Fundão) (Партугалія)
• Фуншал (порт. Funchal) (Партугалія)
• Шавеш (порт. Chaves) (Партугалія)
• Эвора (порт. Évora) (Партугалія)
• Эжмореш (порт. Esmoriz) (Партугалія)
• Элваш (порт. Elvas) (Партугалія)
• Энтронкаменту (порт. Entroncamento) (Партугалія)
• Эрмезинде (порт. Ermesinde) (Партугалія)
• Эшпинью (порт. Espinho) (Партугалія)
• Эшпозенде (порт. Esposende) (Партугалія)
• Эштаррежа (порт. Estarreja) (Партугалія)
• Эштремуш (порт. Estremoz) (Партугалія)

АБ ВЕСТГОТАХ З РОЗНЫХ КРЫНІЦ.

ВЕСТГОТЫ

Коратка:

Вестготы, тэрвінгі - германскае племя, заходняя галіна готаў.  З III ст. займалі тэрыторыю ад  Днястра да вусця Дуная. У 376 г., ратуючыся ад гунаў, - атрымалі дазвол пасяліцца на тэрыторыі Рымскай імперыі. У 377 г. паднялі паўстанне супраць рымлян і разграмілі войска  імператара Валента ў Адрыянаполі (378). Пасля гэтага атрымалі дазвол сяліцца на Балканскім паўвостраве і занялі тэрыторыі  Мезіі, Фракіі і Македоніі. Адгэтуль прадпрымалі спусташальныя набегі на Канстанцінопаль, а пры каралю Аларыху I (395-410) - паходы ў Італію. У 410 г. захапілі і разрабавалі  Рым. Пры каралю Атаульфу  (410-415) пасяліліся ў Аквітаніі, дзе заснавалі першае варварскае каралеўства на тэрыторыі Рымскай  імперыі са сталіцай у Тулузе. У другой палове VI ст. пры каралю Эрыху  (466-484) заваявалі Овернь, Праванс і значную частку  Пірэнэйскага паўвострава. У 507 г. пасля паразы ад караля  франкаў Хлодвіга I на раўніне Вуйеу  Пуаць’е  і  рушыўшай  за гэтым  стратай Аквітаніі  цэнтр вестготцкага  каралеўства перамясціўся ў Іспанію (Таледскае каралеўства). У VIII ст. дзяржава вестготаў  пала пад націскам арабаў.

________________________________________

Вестготы, візіготы (Visigothi), тэрвінгі (магчыма цервінгі) (Thervingi), германскае племя, заходняя галіна готаў. В., якія жылі ў 3-4 стст. да У. ад Днястра, удзельнічалі (з 70-х гг. 4 ст.) у Вялікім перасяленні народаў.  Распачатае  ў 4 ст. нашэсце гунаў і разгром імі готаў  ў 375 заахвоцілі  В. перайсці  мяжу Усх. Рым. імперыі, кіраўніцтва якой  вырашыла даць ім землі на Дунаі, з тым, аднак, каб яны служылі ў рым. войскі. Імперскія вайскаводы і службоўцы жорстка эксплуатавалі В., прадавалі іх у рабства. Гэта выклікала паўстанне В., да якога далучыліся рабы, калоны, сяляне. Стыхійныя дзеянні паўстанцаў узначаліў вестготцкі  правадыр Фрытхігерн. Паўстанне перарасло ў вайну супраць Рыма. У 378 войска Фрытхігерна разграміла войска рым. імп. Валента (гл. Адрыянапольская  бітва 378). Рымляне страцілі 40 тыс. чал., Валент загінуў. Паходы В. у Італію, распачатыя ў 5 ст., зліваліся з паўстаннямі рым. рабоў, якія  пераходзілі на іх бок. Гэта дазволіла каралю В. Аларыху ў 410 захапіць Рым. З дапамогай паўстаўшага супраць імперыі гала-рым. насельніцтва  В. Захапілі  Паўдн. Галію і заснавалі тут у 418 першую на тэр. Зах. Рым. імперыі варварскую  дзяржаву - Тулузскае каралеўства  В. У  2-й палове  5 ст. В. заваявалі вялікую частку Іспаніі. Захоп франкамі Паўдн. Галіі, які завяршыўся паразай В. у  бітве пры Пуаць’е (507), абмежаваў панаванне В. галоўным чынам Іспаніяй (сталіца г. Таледо). Цесны судотык з рым. парадкамі спрыяў  пераходу В. ад родаплемяннога  ладу да раннефеадальнага. З  кан. 6 ст. В. і мясцовае іспана-рым. насельніцтва сталі ўраўноўвацца ў правах, што паскорыла працэс асіміляцыі. У 711 - 718 дзяржава  В. было заваявана арабамі.

Скарыстаны матэрыялы Савецкай ваеннай энцыклапедыі ў 8-мі тамах, том 2.

________________________________________

Вестготы, інакш візіготы і тэрвінгі - частка гоцкага народа, якая займала з пачатку III ст. да другой паловы IV ст. землі паміж Ніжнім Дунаем і Дняпром. Найстаражытная гісторыя іх супадае з гісторыяй остготаў, асобнай народнасцю яны з'яўляюцца толькі ў прыпанційскім сваім жыллі, прычым яны доўгі час яшчэ складалі з остготамі адно палітычнае цэлае, але мелі, верагодна, вядомую долю  самастойнасці, г. зн. адмысловых мясцовых князёў, якія прызнавалі толькі вярхоўную ўладу остготцкага караля. Цалкам незалежнымі яны зрабіліся яшчэ да гуннскага  нашэсця, верагодна ў першыя гады валадарання Эрманарыка (каля 350). Першым несумнеўна самастойным князем вестготаў з'яўляецца Атанарых (366 - 381). Яго ўлада распасціралася, аднак, не на ўвесь вестготцкі  народ, а толькі на большую частку яго. Астатняя ж частка прызнавала ўладу іншага князя, Фрыдыгерна. Атанарых вядзе трохгадовую барацьбу з Рымскай імперыяй (366 - 369), якая скончылася выгодным для вестготаў мірам. Калі каля 376 г. гуны перамогшы остготаў, напалі і на заходніх іх суседзяў, то адзін толькі Атанарых зрабіў спробу супраціву, умацаваўшыся на правым беразе Днястра. Не быўшы ў стане супрацьстаяння  ворагам, ён, тым не менш, не падпарадкаваўся ім, а выдаліўся з усім сваім народам у горы Трансільваніі і заняў Сяміградскую вобласць.  Астатняя  частка вестготаў, ратуючыся ад гунаў, перайшла праз Дунай пад кіраўніцтвам Фрыдыгерна і Алавіва; імператар Валент адвёў ім землі у Фракіі.  Мучыемыя  голадам  і прыціскаемыя  рымскімі намеснікамі, готы хутка паўсталі. Выступіўшы  супраць  іх імператар Валент быў пабіты і забіты імі пры Адрыянаполі (378).  Фрыдыгерн неўзабаве пасля гэтага памёр (к. 380);  яго месца на чале вестготаў заняў Атанарых, які, па невядомых чынніках, не мог утрымацца ў Трансільваніі.  Ён адразу ж склаў мір  з Хвядосам Вялікім. Хоць ён неўзабаве памёр, тым не менш дамова, падпісаная  ім з імперыяй, заставалася ў сіле да самай смерці Хвядоса; шматлікія шляхетныя вестготы паступалі ў рымскае войска і часта дасягалі вельмі відных становішчаў. Становішча спраў змянілася, калі ў 395 г. памёр Фядос  Вялікі. Слабы яго пераемнік, Аркадзь, не здолеў падтрымаць сяброўства  з готамі;  апошнія абурыліся і ў 395 г. абралі сабе караля ў асобе  Аларыха - першага, які узяў у свае рукі  уладу над усімі вестготамі. Ён спустошыў увесь Балканскі паўвостраў. На дапамогу  Візантыі паспяшаўся кіраўнік Заходняй імперыі, Стылікон, які прымусіў Аларыха да падпісання мірнай дамовы (396). Па гэтай дамове вестготам быў прадстаўлены Эпір. Але ўжо ў 400 г. Аларых распачаў першы свой паход у Італію, які скончыўся мірам 402 г., па якім Аларых зноў адступіў у Іллірыю. Калі Стылікон, у 408 г., паў  ад рукі забойцы, Аларых зноў уварваўся ў Італію. Слабахарактарны імператар Ганорый не меў  ні войска, ні вайскаводаў. Аларых бесперашкодна дайшоў  да паўднёвых ускрайкаў паўвострава.  Перамовы з Ганорыем ні да чаго не прыводзілі (Аларых патрабаваў для свайго народа харчу, даніны і земляў у паўночна-усходніх правінцыях імперыі), і тады  цар вестготаў у жніўні 410 г. заняў і разрабаваў Рым. Пасля няўдалай спробы завалодаць Афрыкай (бура разбіла гоцкі флот), Аларых памёр яшчэ ў тым жа 410 годзе. Яго зяць і пераемнік Атаульф (410 - 415) працягваў перамовы і барацьбу з Ганорыем, але бачачы, што зацвердзіцца ў Італіі немагчыма,  у 412 г. з усім сваім народам выдаліўся ў паўднёвую Галію, якая, магчыма, фармальна была саступлена яму Ганорыем. Ён перамог і забіў узурпатара Іёвіна, заняў найважныя гарады (Нарбонну, Тулузу, Бардо), але заснаваць тут цвёрдае Вестготцкае царства яму не атрымалася, не гледзячы на тое, што ён жаніўся ў 414 г. на Плацыдзіі, сястры Ганорыя, і шукаў міру з імперыяй. Валья (415 - 419) некалькі гадоў запар паспяхова змагаўся з вандаламі, аланамі і свевамі  у Іспаніі. Вярнуўшыся ў паўднёвую Галію, ён атрымаў ад імперыі,  у сілу фармальнай дамовы, усю правінцыю Аквітанію ("другую"),  дзе ён і заснаваў першую  вестготцкую  дзяржаву,  якая атрымала, па галоўным горадзе Тулузе, назву "тулузскай" ("талазанскай"). Пераемнікам Вальі  быў Тэадарых I (419 - 451), які значна пашырыў сваю  дзяржаву  і загінуў  ў бітве на Каталаўнскіх палях. У барацьбе з Атылай вестготы былі саюзнікамі рымскага вайскавода Аэцыя, тады як іх сваякі остготы, падуладныя Атыле, складалі частку гуннскага  войска. Тэадарыху ўспадкоўваў яго старэйшы сын Торысмунд (461 - 453);  але ён жадаў знішчыць звяз з Рымам, то рымская партыя, на чале якой стаяў брат цара, Тэадарых, забіла яго, пасля чаго на пасад уступіў Тэадарых II (453 - 466), які таксама быў забіты малодшым братам, Эўрыхам. У валадаранне  Эўрыха (466 - 484) вестготцкая  дзяржава дасягнула вышэйшай ступені магутнасці. Ён знішчыў апошнія рэшткі рымскага вяршэнства, якія захоўваліся ў форме звяза. Да канца яго валадарання дзяржава вестготаў ахоплівала ўсю паўднёвую і сярэднюю  Галію (да Луары на поўнач і Роны на ўсход)  і амаль усю Іспанію (толькі паўночна-заходні куток гэтага паўвострава быў яшчэ незалежны пад уладай свеваў). Ён клапаціўся таксама пра ўнутранае добраўпарадкаванне сваёй дзяржавы і загадаў скласці збор вестготцкага  звычайнага права. Да рымскай культуры і рымскіх  сваіх  подданных,  ён ставіўся добразычліва. Некаторыя з найболей выбітных дзяржаўных дзеячаў яго валадарання былі рымляне. Толькі каталіцкая царква і яе вышэйшыя прадстаўнікі, біскупы, пераследваліся  ім, але не з фанатызму (ён, як і ўвесь народ вестготаў, трымаўся арыянскай  веры), а з палітычнага разліку: ён меў рацыю, бачачы ў каталіцызме лютага ворага вестготцкага панавання. - Яго сын, Аларых II (485 - 507), павінен быў весці барацьбу супраць новых ворагаў, франкаў, якія з 486 г., пасля перамогі Хлодавіка над Сіягрыем, сталі найблізкімі суседзямі готаў  на Луары. Суседства гэта стала асабліва небяспечным  для Аларыха, таму што Хлодавік, які прыняў хрысціянства ў форме каталіцтва, знайшоў падтрымку ў раманскім насельніцтве  Галіі, што прыгнеталася ўладай ерэтыкоў вестготаў. Адкрытая барацьба пачалася ў 506 годзе  і скончылася паразай готаў  пры Пуаць’е ў 507 г.; у бітве паў сам Аларых, і вестготы назаўжды страцілі вялікую частку сваіх валадарстваў у Галіі. Пяцігадовы сын забітага караля,  Амаларых (507 - 531),  выратаваўся ўцёкамі ў Іспанію, тады як у Галіі яшчэ некаторы час працягваў барацьбу Гезаліх (507 - 511), незаконны, сын Аларыха II,  які завалодаў царскімі скарбамі. На  дапамогу Амаларыху з'явілася моцнае остготцкае войска, пасланае яго дзедам: Тэадарыхам Вялікім;  яно ўтрымала франкаў ад  далейшых заваёў  і выратавала частку вестготцкіх валадарстваў у паўднёвай Галіі. Галоўным горадам вестготаў стала Нарбонна.  Амаларых жаніўся на дачцы Хлодавіка, які паў  ў 531 г. у барацьбе са сваім зяцем Хільдыбертам I.  Пасадам завалодаў остгот Тэудыс (531 - 548). Ён працягваў барацьбу з франкамі, беспаспяхова змагаўся з  Візантыяй і быў забіты ў 548 г. Тая ж доля спасцігла яго пераемніка Тэадэгізеля (548 - 549), які прыгнятаў каталікоў. У валадаранне Агілы (549 - 554) у Іспаніі з'явілася моцнае візантыйскае войска: імператар Юстыніян, знішчыўшы дзяржавы вандалаў і остготаў, думаў скарыць і Іспанію. Гэты план не атрымаўся. Хоць Агіла і быў пабіты візантыйцамі, але абурыўшыяся салдаты забілі бясталентнага караля і ўзвялі на пасад адважнага і энергічнага Атанагільда (554 - 567), які ўдала адбіў ворагаў; некаторыя моцна ўмацаваныя гарады засталіся, аднак, за візантыйцамі. Шукаючы саюзнікаў, Атанагільд выдаў дзвюх дочак за франкскіх каралёў Сігіберта і Хільперыха. Яго пераемнік,  Леова (568 - 572), саступіў Іспанію свайму брату Леавігільду, які па смерці Леовы кіраваў адзін усёй дзяржавай (572 - 586). Для вестготаў надышоў цяжкі час.  З усіх бакоў пагражалі небяспечныя ворагі: франкі, свевы, візантыйцы, якія, быўшы прававернымі, знаходзілі адкрытых і таемных саюзнікаў  у раманскім насельніцтве краіны. Леавігільд энергічна і ўмела ўзяўся за абарону свайго пасаду. Абапіраючыся на найнізкія класы народа, ён здолеў у значнай ступені скараціць магутнасць мясцовых гоцкіх магнатаў, небяспечных ворагаў каралеўскай улады.  Супраціўляўшыхся ён караў смерцю; маёмасць іх пераходзіла ва ўласнасць караля, з прычыны чаго і фінансавае становішча краіны стала папраўляцца. Але Леавігільд  наклікаў новую небяспеку на дзяржаву, жаніўшы ў 580 г. свайго сына Герменегільда на франкскай прынцэсе Інгунтысе, дбайнай каталічцы. Ёй атрымалася схіліць мужа да прыняцця каталіцтва;  ён пачаў адкрытую барацьбу супраць Леавігільда, але быў пабіты і пакараны. Тады ж Леавігільд скарыў і свеўскае царства. Пасля новай перамогі над  франкамі,  ён памёр у 586 г. у Таледо, зробленым ім галоўным горадам дзяржавы.  Яго малодшы сын і пераемнік Рэкарэд I (586 - 601)  адразу ж па ўступе на пасад прыняў каталіцтва і ўсяляк імкнуўся схіліць і народ свой да прыняцця гэтай веры. Ці быў гэты нечаканы крок вынікам рэлігійнага пераканання, цяжка сказаць; верагодней, што вырашальнае значэнне мелі палітычныя меркаванні. Рэкарэд жадаў раз і назаўжды знішчыць рэлігійны антаганізм паміж вестготамі і тубыльным раманскім насельніцтвам. Але тым самым ён знішчыў апошнюю перашкоду, якая замінала раманізацыі  готаў. Дзяржава хутка патрапіла пад уплыў каталіцкага духавенства, якое з гэтага часу кіруе краінай практычна без каралёў. Вестготы, здаўна схільныя да рэлігійнага фанатызму, неўзабаве становяцца дбайнымі каталікамі  і далейшая гісторыя ўнутранага развіцця іх дзяржавы ператвараецца амаль вылучна ў гісторыю царкоўных сабораў. Пасля Рэкарэда  хутка змяняюцца каралі - Леова II (601 - 603), Віцерых 603 - 10), Гунтымар (610 - 612), Сісібут (612 - 620), у валадаранне якога пачаўся ў вестготцкай  дзяржаве пераследу габрэяў, Рэкарэд II (620 - 621), па смерці якога на пасад уступіў Свінціла, адважны вайскавод і энергічны кіраўнік (621 - 631).  Ён адняў у візантыйцаў апошнія іх валадарствы ў Іспаніі і ўдала адстойваў каралеўскую ўладу супраць дамаганняў духавенства і свецкіх магнатаў. Гэтым ён наклікаў на сябе помсту  апошніх. Адзін з арыстакратаў, Сісінант, падтрымоўваны духавенствам, паўстаў супраць караля; перамогшы апошняга і пастрыгшы яго ў манахі, заняў пасад (631 - 36); ён і яго пераемнікі, Кіндзія  (636 - 640) і Тульга (640 - 641), былі сляпымі прыладамі ў руках біскупаў. Апошнюю спробу аднавіць каралеўскую ўладу ў ранейшай сіле зрабіў  Кіндасвінг (641 - 652), які энергічна і строга  пераследваў непакорлівых біскупаў і магнатаў. Ён загадаў скласці збор вестготцкіх законаў, зрабіўшы іх абавязковымі для ўсіх сваіх подданых. Пры яго сыне. Рэкісвінце (652 - 672)  усё стала па старым і духавенства па ранейшым стала кіраваць дзяржавай. Некалькі ўзмацнілася свецкая ўлада пры Вамбе (672 - 680), адважным ваяру, але ненадоўга:  Вамба быў зрынуты з пасаду партыяй духавенства, якое абрала каралём Эрвіха (680 - 687),  цалкам які аддаўся ў рукі біскупаў; то ж варта сказаць пра яго пераемніка  Эгіке  (687 - 701), што самай жорсткай выявай пераследвала габрэяў. Пра  Віціка (701 - 710) мы ведаем вельмі мала, і яшчэ менш пра апошняга караля вестготаў, Родэрыха  (710 - 711). Неўзабаве па ўступу  яго на пасад у Іспанію з'явіліся арабы, закліканыя сюды, па паданні, адным магнатам,  якога абразіў кароль. Дзяржава вестготаў не мела ўжо сілы супрацьстаяць ворагам; перамога апошніх пры Херас-дэ-ла-Фронтэра назаўжды знішчыла вестготцкае царства. Кароль Родэрых бясследна знік: ён быў, верагодна, забіты ў бітве. У некалькі тыдняў мусульмане занялі амаль увесь паўвостраў. З гэтага часу імя вестготаў знікае з гісторыі. Апошнія рэшткі  іх, моцна змяшаныя з тубыльным раманскім элементам, абаранілі сваю незалежнасць у горнай вобласці Астурыі. Тут узнікла новая дзяржава, але ўжо не гоцкая, а іспанская. Першы яго герой, Пелайо, родапачынальнік кастыльскіх каралёў, быў, па паданні, унукам вестготцкага  караля Кіндасвінта. Наколькі моцны быў у гэтай новай народнасці гоцкі элемент, даказвае маса іспанскіх асабістых уласных імёнаў, якія захоўваюць да цяперашняга часу сляды гоцкага свайго паходжання (Rodrigo, Alfonso, Hernando і інш.), і шматлікія словы, што перайшлі з гоцкай  ў іспанскую  і партугальскую мовы. Гэтыя словы, разам з даволі шырокім анамастычным матэрыялам, якія захаваліся ў вестготцкіх граматах, актах, на манетах і надпісах, і з нешматлікімі рэшткамі гоцкіх слоў у зборы вестготцкіх законаў, складаюць усё што мы ведаем пра мову вестготаў у Іспаніі. Суцэльных пісьмовых помнікаў на іх мове да нас не дайшло, хоць яны несумнеўна меліся. Не знойдзена яшчэ ніводнага вестготцкага  спісу перакладу Святога Пісання Вульфілы.  Ці доўга трымалася іх мова пасля падзення вестготцкага  царства - мы не ведаем. Апошні след вестготцкай  мовы знаходзім мы ў Галіі напачатку IX стагоддзя: гэта складанка гоцкіх і франкскіх асабістых імёнаў, складзеная  Смарагдам, ігуменам манастыра св. Міхайла, на рацэ Маас. Смарагд сам быў родам вестгот, верагодна з паўднёвай Францыі.

Бракгаўз і Ефрон. Энцыклапедычны слоўнік. Спб, 1880

________________________________________

Літаратура:

Корсунский А. Р. О развитии феодальных отношений в готской Испании V— VII вв. - В кн.: Средние века. Вып. 10, 15, 19. М., 1957—61

Ср. R. Kopke, "Dle Anfangedes Konigthums bei deo Gothen"(Берлин, 1859); R. Pallmann, Die Geschichte des Volkerwanderung" (I, Гота, 1863, II Веймар, 1864); Felix Dahn, "Die Konige der Germanen" (II, Мюнхен, 1861; V, Вюрцб., 1870; VI, 2 изд., Лейпц., 1885); его же, "Urgeschichte d. germanischen n. romanischen Yolker" (т. I, "Allgem. Gesch." ed. Oncken, II, Берлин, 1881). Вестготскае имена см. у Bezzenberger, "Ueber die A - Reibe der gotischen Sprache"(Геттинген, 1874); Dietrich, "Ueber die Aussprache des Gothischen" (Марб., 1862); Forstemann, "Geschichte des deutschen Sprachstammes, II" (p. 150 s. ). Именослов Смарагда напеч. Massmann'ом в "Zeitschrift fur dentsches Alterthum" (I, 1841, p. 388 ss.). Наконец см. Mackel, "Die germanischen Elemente im altfranzosischen und altprovencalischen" (1884); Goldscbmidt, "Zur Kritik der aitgerman. Elemente im Spanischen" (Линген, 1887); Kluge, "Romanen und Germanen in ihren Wechselbeziehungen", в "Grundriss der roman. Philologie" ed. Grober, Liefer, II, 1886.

Падрыхтавала Галіна Арцёменка