Педагог, філосаф. Нарадзіўся ў Браслаўскім пав. ў беднай шляхецкай сям'і. Першапачатковую адукацыю атрымаў у езуіцкіх калегіумах Пінска i Дынабурга. Пасля ўступлення ў ордэн езуітаў некаторы час выкладаў у пачатковых класах навучальных устаноў ордэна ў Вільні i Пінску. У 1746 скончыў Віленскую акадэмію. 3 1747 прафесар рыторыкі ў Крожскім, з 1749 прафесар рыторыкі, гісторыі i геаграфіі ў Навагрудскім езуіцкіх калегіумах. У 1751—57 выхавацель сына віленскага ваяводы Яна Гільзена. Жыў пры яго двары ў Дынабургу i Полацку, разам ca сваім выхаванцам быў у Францыі, Галандыі i Германіі, дзе вывучаў арганізацыю асветы. У 1757 прызначаны езуітамі прафесарам Варшаўскага Collegium Nobilium — узорнай на той час навучальнай установы, дзе вучыліся сыны магнатаў i багатай шляхты. Пазней В. стаў рэктарам гэтага калегіума, прымаў актыўны ўдзел у рэформе езуіцкіх навучальных устаноў, уваходзіў у бліжэйшае акружэнне караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Аўтар двух падручнікаў па гісторыі на французскай мове: «Паходжанне сучасных дзяржаў i народаў» (Варшава, 1769) i «Кароткае сістэматычнае выкладанне ўсеагульнай гісторыі» (т. 1—2, Варшава, 1766—71). У калектыўным творы «Палітычная гісторыя старажытных дзяржаў» (Вар­шава, 1772) В. змясціў свой пераклад з французскай мовы на польскую некалькіх вытрымак з кнігі Ш.Мантэск'е «Пра дух законаў».

Як гісторык В. зазнаў уплыў фран­цузскай асветнай гісторыяграфіі, асабліва Ш.Мантэск'е i Вальтэра. Ён адмоўна ставіўся да традыцыйнага ра­зумения гісторыі як гісторыі палітычных падзей i войнаў; тлумачыў гісторыю народа як сукупнасць змен у палітычным жыцці, звычаях, рэлігіі, навуцы, мастацтве, эканоміцы; падкрэсліваў, што вывучэнне гісторыі дазваляе атрымаць веды, неабходныя для

199

накіраванай змены ладу сучасных дзяржаў.

Шырокую вядомасць В. атрымаў дзякуючы сваім падручнікам па геаграфіі, якія адыгралі важную ролю ў пашырэнні геаграфічных ведаў у Полынчы, Літве i на Беларусь У 1786 ён выдаў у Варшаве «Сучасную геаграфію» (у 1794 перавыдадзена ў Вільні), што паводле задумы павінна была скласці 1ы том усеагульнай мнагатомнай геаграфіі. У 1773* у Варшаве выйшаў другі падручнік «Усеагульная геаграфія», у якім быў вялікі самастойны раздзел «Аб палітыцы». Палітыку В. лічыў навукай, блізкай да геаграфіі, i выкладаў яе ў той меры, у якой яна ўваходзіла ў геаграфію. У гэтым раздзеле асвятляліся асновы прыродазнаўчага права, права народаў, цывільнага i царкоўнага правоў, апісаны дзяржаўны лад еўрапейскіх дзяржаў, ix рэлігіі, секты i інш. Усё гэта дазволіла выкарыстоўваць кнігу як падручнік палітычнай эканоміі.

Светапогляд В. супярэчлівы. У яго творах перакрыжаваліся традыцыйныя тэалагічныя i прагрэсіўныя асветніцкія тэндэнцыі: з аднаго боку, ён далучаўся да тэалагічных асноў навучання ордэна езуітаў; з другога — разумеў, што ва ўмовах пашырэння рацыяналістычнай філасофіі актыўнае адлюстраванне тэалагічнага тлумачэння з'яў прыроды i грамадскага жыцця можа прывесці да адваротных вынікаў. Таму ён аддаваў перавагу кампраміснай пазіцыі i вельмі часта проста замоўчваў прынцыповыя праблемы ў светапоглядзе.

Важнае месца ў яго працах займалі пытанні ролі эканомікі ў жыцці грамадства, а таксама эканамічнага развіцця Рэчы Паспалітай. Вялікае зна­чэнне ён надаваў гандлю, у якім бачыў галоўную крыніцу багацця краіны. На яго погляд, сродкам пашырэння ганд­лю з'яўляецца развіццё прамысловасці i земляробства; асуджаў вываз сыравіны за межы краіны i выступаў за стварэнне ўласных мануфактур па яе перапрацоўцы.

Літ.: Бирало А.А. Философские проблемы в науке эпохи просвещения в Белоруссии и Литве. Мн., 1979. С. 41—49.